بومشهر (شهر اکولوژیک)
بومشهر (Eco City) یک سکونتگاه انسانی است که بر اساس ساختار و عملکرد تابآور خودپایدار اکوسیستمهای طبیعی الگوبرداری میشود. اکوسیتی آینده شهرنشینی در راستای اهداف زیستمحیطی و توسعه پایدار شهر است.
جمعیت جهان به طور مداوم در حال افزایش است که به دلیل نیاز به توسعه شهری جدید فشار زیادی بر شهرها وارد میکند. نیاز مبرمی برای شهرهای سراسر جهان وجود دارد که توسعه شهری مبتنی بر اکولوژیک را برای تلاش در جهت پایداری تطبیق دهند. ابعاد یک اکوسیتی راهکارهایی را برای بهبود شرایط زندگی در شهرها با حل شیوههای ناپایدار فعلی ما ارائه میدهد.
شهرهایی در سرتاسر جهان که با شدیدترین چالشهای مرتبط با جمعیت شهری جهان مواجه هستند، شهرهای در حال توسعه هستند. معمولاً شهرهای اکو بر روی پیشرفتهای جدید تمرکز میکنند. در این نوشتار کوشش بر آن است تا بومشهر (شهر اکولوژیک) در بستر مدیریت شهری تعریف و مفهومسازی شود.
تعریف بومشهر (شهر اکولوژیک)
سازه «بومشهر» نخستبن بار بوسیله ریچارد رجیستر (Richard Register) به سال ۱۹۸۷ در کتاب «شهر اکولوژیک برکلی: ایجاد شهرها برای آینده سالم» ارائه شد. از دیدگاه رجیستر اکوسیتی یک سیستم زیستمحیطی شهری است که ورودی (مصرف منابع) و خروجی (ضایعات و پسماند) را کمینه میسازد.
اکوسیتی یک شهر سالم زیستمحیطی است. بانک جهانی، اکو شهرها را اینگونه تعریف میکند:
شهرهایی که رفاه شهروندان و جامعه را از طریق برنامهریزی و مدیریت شهری یکپارچه که از مزایای سیستمهای اکولوژیکی بهره میبرند و از این داراییها برای نسلهای آینده محافظت و پرورش میدهند، افزایش میدهند.
اگرچه هیچ تعریف پذیرفتهشده جهانی از «اکو شهر» وجود ندارد، اما در میان تعاریف موجود، بر روی ویژگیهای اساسی یک اکو شهر اتفاق نظر وجود دارد. در چنین شهری کوشش بر آن است تا هم نیازهای انسانی و هم اهداف پایداری برآورده شود
چالشهای بومشهر (شهر اکولوژیک)
والاریا ساییو، استاد دانشگاه کالیاری، انتقادی اساسی را از طریق وجود شکاف تئوری-عمل مطرح نمود. این انتقاد ناشی از تضادها و مخاطرات اقتصادی و اخلاقی است که باعث ایجاد فضای اجتماعی-فضایی میشود. اکوسیتی مانند هر آرمانشهری در سه دام اسیر است:
ایده شهر به عنوان یک تجارت: بیشتر پروژههای اکو شهر وابسته به فناوریهای موجود در بازار جهانی هستند و شهر به عنوان یک امر اقتصادی بزرگ در نظر گرفته میشود. این پروژهها که اغلب بهعنوان مفاهیم فناوری محور توسعه مییابند، به دنبال فرصتهای سرمایهگذاری با مشارکت عمومی-خصوصی هستند که منجر به رویکردی از بالا به پایین میشوند. این ساختار فاقد رویکردهای دموکراتیک در فرآیند تصمیم گیری است که بیشتر به خطرات بالای شکست، به ویژه در شرایط اجتماعی کمک میکند.
سادهسازی بیش از حد پیچیدگی شهری: با توجه به ماهیت روندهای فعلی در اندازهگیری پایداری، تمرکز زیادی بر جنبههای قابل سنجش پایداری مانند بهرهوری انرژی یا بهرهوری اتلاف شد. این امر با نادیده گرفتن جنبههای اجتماعی و سیاسی شهر که جنبههای کیفی غیرقابل اندازهگیری و در عین حال برای مفهوم بنیادی اکوشهرها مهم هستند، تمایل به سادهسازی بیش از حد را ایجاد میکند.
جستوجوی جامعه ایدهآل: این بخش از نقد بر محدودیتهای عملی ادغام اهداف اقتصادی با اهداف اجتماعی در فرآیند توسعه شهری متمرکز است. تحت لوای فناوری سبز، ساکنان مجبور به پرداخت هزینههای بالاتر برای استفاده از امکانات در شهرهای بوم گردی هستند.
ویژگیهای بومشهر (شهر اکولوژیک)
یک اکو شهر ایده آل اغلب به عنوان شهری توصیف شده است که شرایط زیر را برآورده میکند:
- بر روی یک اقتصاد مستقل عمل میکند که منابع را به صورت محلی به دست میآورد.
- با ترویج روشهایی مانند استفاده و تولید انرژیهای تجدید پذیر، تولید کربن را کاهش میدهد.
- بر روی یک طرح شهری با برنامه ریزی مناسب ایجاد شده است.
- پیاده روی، دوچرخه سواری و استفاده از سیستمهای حمل و نقل عمومی را ترویج میکند.
- حفاظت از منابع را با به حداکثر رساندن بهره وری آب و بهره وری انرژی در دستور کار دارد.
- بازیافت و استفاده مجدد را برای ایجاد یک سیستم بدون ضایعات ترویج میکند.
- مناطق شهری آسیب دیده از محیط زیست را بازسازی میکند.
- مسکن مناسب و مقرون به صرفه برای همه گروههای اجتماعی-اقتصادی و قومی را تضمین میکند.
- فرصتهای شغلی زا برای گروههای محروم، مانند زنان، اقلیتها و معلولان بهبود میبخشد.
- از کشاورزی و تولید محلی حمایت میکند.
- از پیشرفت و گسترش آینده در طول زمان پشتیبانی میکند.
افزون بر این، هر اکو شهر جداگانه دارای مجموعهای از الزامات اضافی برای اطمینان از مزایای زیستمحیطی و اقتصادی است. این الزامات ممکن است از اهداف در مقیاس بزرگ مانند انتشار صفر زباله و کربن صفر باشد. همانطور که در پروژه اکو شهر تیانجین چین و سنگاپور دیده میشود. پروژه شهر بزرگ ابوظبی، به مداخلات در مقیاس کوچکتر مانند احیای شهری و ایجاد بامهای سبز پرداخت.
چارچوب و استانداردهای اکوسیتی
با محبوبیت فزاینده این مفهوم، در چند دهه اخیر، عداد اکو شهرهای جهان بهصورت تصاعدی رشد یافتند. برای ارزیابی عملکرد این شهرهای زیستمحیطی و ارائه راهنماییهای آینده، چارچوب و استانداردهای اکوسیتی که توسط سازندگان محیط زیست با پشتیبانی فنی دانشکده ساختمان و محیط زیست موسسه فناوری بریتیش کلمبیا (BCIT) ایجاد شد. روش شناسی عملی برای این امر برای اطمینان از پیشرفت به سمت اهداف مورد نظر اکوشهرها. چهار رکن در این چارچوب عبارتند از:
طراحی شهری (شامل ۴ معیار برای دسترسی از طریق مجاورت)
ویژگیهای فیزیکی Bio-geo (شامل ۶ معیار برای مدیریت مسئولانه منابع و مواد و همچنین تولید و استفاده از انرژی پاک و تجدیدپذیر)
ویژگیهای فرهنگی-اجتماعی (شامل ۵ معیار برای ارتقای فعالیتهای فرهنگی و مشارکت جامعه)
الزامات اکولوژیکی (شامل ۳ معیار برای حفظ و احیای تنوع زیستی)
با استفاده از اینها، ابتکار بین المللی شهرهای بوم گردی اخیراً ۱۷۸ طرح مهم اکو شهر را در مراحل مختلف برنامه ریزی و اجرا در سراسر جهان شناسایی و رتبه بندی کرده است. برای گنجاندن در این سرشماری، ابتکارات باید حداقل در مقیاس خود در سطح منطقه باشد، بخشهای مختلف را پوشش دهد و وضعیت سیاست رسمی داشته باشد. اگرچه چنین طرحهایی تنوع زیادی را در جاهطلبیها، مقیاس و زیربنای مفهومی خود نشان میدهند، از اواخر دهه ۲۰۰۰، چارچوبهای شاخصها و فرآیندهای پایداری شهری که برای پیادهسازی در زمینههای مختلف طراحی شدهاند، گسترش بینالمللی داشته است. این ممکن است نشان دهد که فرآیند «استانداردسازی» اکو شهر در حال انجام است.
محدودیتهای عملی بومشهر (شهر اکولوژیک)
ریچارد ریجستر یک بار اظهار داشت که “یک بوم شهر از نظر زیستمحیطی شهری سالم است. چنین شهری وجود ندارد”.
علیرغم مزایای مفهومی اکولوژیکی شهرها، اجرای واقعی ممکن است دشوار باشد. تبدیل شهرهای موجود به اکو شهرها غیرمعمول است زیرا زیرساختها، هم از نظر چیدمان فیزیکی شهر و هم از نظر بوروکراسی محلی، اغلب موانع غیر قابل عبور بزرگی برای توسعه پایدار در مقیاس بزرگ هستند.
هزینه بالای یکپارچگی فنآوری لازم برای توسعه شهر بوم یک چالش بزرگ است، زیرا بسیاری از شهرها یا توانایی پرداخت هزینههای اضافی را ندارند یا تمایلی به تحمل آن ندارند. چنین مسائلی، همراه با چالشها و محدودیتهای اضافه شده برای مقاومسازی شهرهای موجود، به ایجاد شهرهای بومگردی جدید کمک میکنند.
در کنار این، هزینهها و توسعه زیرساختهای مورد نیاز برای مدیریت این پروژههای دو وجهی در مقیاس بزرگ فراتر از تواناییهای بیشتر شهرها است. علاوه بر این، بسیاری از شهرها در سراسر جهان در حال حاضر برای حفظ وضعیت موجود، با مسائل بودجه، نرخ رشد پایین، و ناکارآمدی حمل و نقل، که سیاستهای واکنشی و مقابلهای را تشویق میکنند، در تلاش هستند. در حالی که نمونههای زیادی در سراسر جهان وجود دارد، توسعه شهرهای زیستمحیطی به دلیل چالشهای گسترده و هزینههای زیاد مرتبط با پایداری همچنان محدود است.
سخن پایانی
بومشهر (شهر اکولوژیک) به عنوان پاسخی به سیستمهای ناپایدار کنونی که در شهرهای ما وجود دارد، توسعه یافته اند. به طور همزمان، مفاهیم دیگری مانند شهرهای هوشمند ، شهرهای پایدار و شهرهای زیست دوست نیز وجود داشته است که با رویکردهای مختلف در جهت دستیابی به پایداری در شهرها تلاش میکنند. به دلیل ابهام در تعاریف و معیارهای مرتبط نزدیک تعریف شده برای دستیابی به اهدافشان، این مفاهیم، علیرغم رویکردهای متفاوتشان، اغلب به جای یکدیگر استفاده میشوند.
انتقادها و چالشهایی نیز به بومشهر (شهر اکولوژیک) وارد است. یکی از انتقادات ناشی از ابهام در تعریف پایداری به عنوان یک اصطلاح است. در نتیجه این، روند گستردهای در تعداد فزایندهای از شهرهای توسعه یافته در دو دهه گذشته مشاهده شد. اکوشهرها ادعا میکنند با چالشهای کنونی تغییر آب و هوای جهانی ما مبارزه میکنند. بسیاری از این شهرها به دلیل ماهیت مالکیتشان جدا از سایر مراکز شهری موجود ایجاد شدند. به دلیل این انزوا، درونیسازی جریانهای منابع به ایجاد حس سطحی پایداری زیستمحیطی در چنین شهرهایی کمک میکند.
