سرمایه روانشناختی سازمان

سرمایه روانشناختی سازمان به عنوان بهبود و توسعه فردی کارکنان از منظر امیدواری، خودکارآمدی، انعطاف‌پذیری و خوش‌بینی تعریف می‌شود. این عامل یکی از انواع سرمایه سازمانی در سازمان است که ریشه در مطالعات روان‌شناسی کار و روان‌شناسی صنعتی دارد.

سرمایه روانشناختی می‌تواند عامل رشد و توسعه سرمایه‌های دیگر باشد. با بهبود این نوع سرماه، علاقه به یادگیری و استفاده از برنامه‌های آموزشی بیشتر می‌شود. بنابراین از منظر مدیریت دانش، امکان رشد دانش سازمان و سرمایه انسانی فراهم می‌شود. از منظر مدیریت عملکرد نیز توسعه سرمایه روانی در نهایت موجب بهبود کارایی، اثربخشی و بهره‌وری سازمان می‌شود.

مفهوم سرمایه روانشناختی در اصل برای سازمان‌ها طراحی شده‌ است. فرد لوتانز پیشنهاد کرد که رشد در سازمان‌ها باید به جای توسعه تحصیلی بر روی توسعه روانی متمرکز باشند. او استدلال می‌کند که منابع انسانی می‌توانند به عنوان یک مزیت رقابتی عمل کنند زیرا رقبا از منابع فیزیکی، ساختاری و مالی تقلید می‌کنند. نظر به اهمیت موضوع در این مقاله به تشریح مفهوم سرمایه روانشناختی سازمان پرداخته شده است.

تعریف سرمایه روانشناختی سازمان

سرمایه روان شناختی یک وضعیت توسعه‌ای مثبت است. به عبارت دیگر احساس نیاز مداوم برای ارتقای مهارت‌ها، توانمندی‌ها و ظرفیت‌های فردی و جمعی در سازمان تعریف می‌شود. این مقوله با مشخصه‌های زیر قابل شناسایی است:

تعهد و تلاش لازم برای موفقیت در کارها، وظایف چالش برانگیز (اعتمادبه نفس/خودکارآمدی)

داشتن استناد مثبت درباره موفقیت‌های حال و آینده (خوش بینی)

پایداری در راه هدف و در صورت لزوم تغییر مسیر رسیدن به هدف برای دستیابی به موفقیت (امیدواری)

پایداری هنگام مواجه با سختی‌ها و مشکلات برای دستیابی به موفقیت‌ها (انعطاف پذیری)

سرمایه روانشناختی سازمان به معنای مهارت‌ها و دانش است و به توانایی‌های کارمندان اشاره دارد. این سرمایه برای عملکرد شغلی، عملکرد سازمانی و رفاه کارمندان حائز اهمیت است. همچنین به مجموعه منابعی گفته می‌شود که فرد می‌تواند برای بهبود عملکرد خود در شغل و موفقیت خود استفاده کند.

پرسشنامه سرمایه روانشناختی لوتانز

پرسشنامه سرمایه روانشناختی لوتانز ابزار استانداردی برای اندازه‌گیری میزان سرمایه روانشناختی افراد است. این پرسشنامه (PCQ) با نام لاتین Psychological Capital Questionnaires در سال ۲۰۰۷ طراحی شد و شامل ۲۴ سوال و ۴ خرده‌ مقیاس امیدواری، تاب‌اوری، خوش‌بینی  و خودکارآمدی است.

ابعاد پرسشنامه سرمایه روانشناختی لوتانز

• امیدواری (Hope)
• خودکارآمدی (Efficacy)
• خوشبینی (Optimism)
• انعطاف پذیری (Resiliency)

امیدواری: امید داشتن باور به نتیجهٔ مثبت اتفاق‌ها یا شرایط، در زندگی است. امید احساسی است دربارهٔ اینکه می‌توانیم آنچه را که می‌خواهیم، داشته باشیم یا یک اتفاق، بهترین نتیجه را برای ما خواهد داشت. امیدوار بودن با خوش‌بین بودن متفاوت است. امید یک حالت احساسی است یعنی یکی از احساسات انسان است اما خوش‌بین بودن نتیجهٔ یک روش و الگوی تفکر عمدی و اختیاری (بینش) است که باعث حالت و رفتار مثبت در انسان می‌شود.

خوشبینی: خوش‌بینی، نگرشی مثبت است به جهان پیرامون و فرد خوش‌بین با چنین نگرشی در تلاش است که دنیا را به صورت بهتری ببیند. افراد خوش‌بین، می‌دانند که جهان کامل و ایدئال نیست و هیچ‌کس نمی‌تواند، همه صفات خوب و عالی را دارا باشد، اما آن‌ها در تلاش هستند که بخش‌ها و وجوه مثبت قضایا را بینند و امیدوار باشند که جهان به سمت خوبی و خیر حرکت کند.

انعطاف‌پذیری: انعطاف میزان تحمل و پذیرش افراد در شرایط مختلف است. اینکه افراد چقدر بتوانند خود را با شرایط مختلف وفق دهند و در برابر عقایدی مخالف عقیده خود رفتار کنند. انطعاف پذیری وضعیتی است که افراد خود را در معرض مشکلات و سختی به آزمون قرار می‌دهند. برای مطالعه بیشتر پرسشنامه تاب آوری را بنگرید.

خلاصه و جمع‌بندی

مکاتب مختلف سرمایه تاکنون تلاش کرده‌اند نوعی مزیت رقابتی را برای سازمان‌ها مورد شناسایی قراردهند. آخرین تلاش و دستاورد در این زمینه به همت لوتانز و همکاران در آغاز هزاره سوم صورت گرفت. آنها مفهوم سرمایه روانشناختی سازمان را به عنوان عاملی کاربردی برای استفاده از ظرفیت‌های مثبت روانی کارکنان مطرح کرده اند.

در مجموع، این این مفهوم یک تئوری جدید در خصوص رفتار سازمانی و به خصوص رفتار سازمانی مثبت گرا و مدیریت منابع انسانی مطرح کرده است که قابلیت کاربرد وسیعی دارد و مدیران و رهبران سازمانی می توانند از آن برای جذب، توانمندسازی،‌ افزایش ظرفیت های کارکنان و سازمان ها، بهبود یادگیری سازمانی، خلق یک محیط کار مثبت گرا، بهبود روابط انسانی و اجتماعی، بهره گیری موثرتر از سرمایه های انسانی و اجتماعی، و همچنین خلق مزیت رقابتی پایدار در جهان به شدت رقابتی و پر آَشوب امروز استفاده کنند.

باید این نکته را نیز یادآوری کنیم که هرچند سرمایه روانشناختی ابتدا در محیط کار مطرح شده و بیشتر جنبه بازده های عملکردی آن در ارتباط با سازمان‌ها تجاری مد نظر بوده است، با اینحال امروزه پژوهشهای بسیاری در خصوص تاثیر سرمایه روانشناختی در خصوص سلامتی، عملکرد تحصیلی، عملکرد ورزشی و….و همچنین در طیف گسترده و گوناگونی از سازمان‌ها به انجام رسیده است.