دانشگاه نسل پنجم
دانشگاه نسل پنجم (۵th generation university) دانشگاهی که می‌کوشد اهداف آموزشی، پژوهشی و کاربردی را در خدمت جامعه و محیط‌زیست برآورده سازد. این ساختار آموزش عالی با اهداف توسعه پایدار و جامعه نسل ۵ سازگار است.
زمانی هدف دانشگاه‌ها آموزش علوم و ترویج دانش بوسیله اساتید به دانشجویان بود. کم‌کم دانشگاه‌ها تصمیم گرفتند با پژوهش به تولید علم و هم‌افزایی دانش بپردازند. سپس برای کم شدن شکاف بین عرصه صنعت و دانشگاه، بحث دانشگاه‌های کارآفرین و شایستگی حرفه‌ای مطرح شد. در ادامه مسائل اجتماعی، نسل چهارم دانشگاه را پدید آورد. به‌نظر می‌رسد احترام به محیط‌زیست و ساخت انسانی مقوله‌ای است که در دانشگاه نسل پنج مطرح است. نظر به اهمیت مساله، در این نوشتار دانشگاه نسل پنجم تعریف و مفهوم‌سازی می‌شود.
دانشگاه نسل پنجم و مارپیچ پنج‌گانه
ارزیابی خاستگاه و فرگشت دانشگاه‌ها در جهان در قالب پنج نسل قابل بررسی است:
- دانشگاه نسل ۱: آموزش دانش؛ آموزش‌محور
- دانشگاه نسل ۲: تولید دانش؛ پژوهش‌محور
- دانشگاه نسل ۳: بکارگیری دانش؛ کارآفرین‌محور
- دانشگاه نسل ۴: جامعه محور
- دانشگاه نسل ۵: انسان‌محور
در ابتدا هدف دانشگاه‌ها، آموزش دانش موجود به شیوه استاد-دانشجو بود. پس از آن تولید دانش با سازوکار پژوهش نیز به این هدف افزون شد. در ادامه در راستای چارچوب صنعت-دولت-دانشگاه؛ کارآفرینی و افزایش شایستگی‌های کارکردی فارغ‌التحصیلان به این هدف افزوده شد. از چارچوب صنعت-دولت-دانشگاه با عنوان مارپیچ سه‌گانه یاد می‌شود.
ابعاد مارپیچ سه‌گانه
کارایانیس و کمبل (Carayannis & Campbell) مفهوم مارپیچ پنج‌گانه را مطرح کردند. در این مارپیچ، دو عنصر جامعه و ابرسیستم محیط نیز به ابعاد پیشین افزون شدند. بنابراین دانشگاه نسل چهار، دانشگاهی است که اهداف آموزشی، پژوهشی و کاربردی را در خدمت به جامعه ارائه می‌کند. به‌همین ترتیب در دانشگاه نسل پنج احترام به محیط‌زیست و انسان‌گرایی نیز در دستور کار قرار دارد.
مارپیچ پنج‌گانه
تعریف دانشگاه نسل پنجم و نسل‌های آموزش عالی
دانشگاه‌های نسل ۱: این دانشگاه‌ها آموزش‌محور بودند و فعالیت‌های آموزشی با هدف توسعه انسانی انجام می‌شود. به طور کلی در دانشگاه نسل اول، آموزش ابزاری برای شناسایی مسائل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی جامعه و ارائه راه‌کارهای مربوط است.
دانشگاه‌های نسل ۲: دانشگاه‌ها رفته‌رفته پژوهش‌محور شدند و بر توسعه علمی مبتنی بر پژوهش استوار گردیدند. در پناه این توسعه تفکر پژوهشی بود که کشورها به جای مصرف اندیشه‌های دیگران، به تولید علم و اندیشه‌ورزی پرداختند.
دانشگاه‌های نسل ۳: دانشگاه نسل سوم (۳rd generation university) دانشگاهی است که کارآفرینی علمی در آن بتواند نیرویی برای رشد اقتصادی کشور ایجاد کند. مدیریت کارآفرینی در فلسفه وجودی و چشم‌انداز این نسل از دانشگاه‌ها قرار دارد.
دانشگاه‌های نسل ۴: دانشگاه نسل چهارم (۴th generation university) همان دانشگاه‌های اجتماعی هستند. این دانشگاه در جستجوی دستیابی به هدف‌های آموزشی، پژوهشی و کارآفرینانه با عنایت به مسئولیت اجتماعی و منطقه‌ای است. این تعریف جدید با اهداف توسعه پایدار و همچنین رابطه صنعت و دانشگاه همراستا است.
دانشگاه‌های نسل ۵: دانشگاه نسل پنجم را می‌توان به صورت یک نظام نوآوری دانش‌بنیان مفهوم‌سازی نمود. این نظام حساس به محیط طبیعی جامعه است و به تولید دانش در قالب احترام به مسائل انسانی ساماندهی شده‌است.
سخن پایانی
تاریخچه آموزش عالی در جهان نشان می‌دهد که دانشگاه به خودیخود، نهادی است که جامعه برای برآورده شدن یک سری از انتظارات خود، آن را به‌وجود آورد. در هر دورهای از تاریخ، گونه‌ای از دانشگاه تجلّی نمود و آرام آرام جای خود را در یک جابه‌جایی پارادایمی به گونه دیگر می‌دهد. تحولات دانشگاهی بر اساس رویکردها و ساختارهای اجرائی، به صورت چهار و اخیرا پنج نسل توصیف شده‌اند.
دانشگاه‌های نسل چهار با رویکرد فناوری و نوآوری و تجاری‌سازی، ارزشآفرینی و پول آفرینی و ثروتآفرینی هستند. دانشگاه‌های نسل پنجم اما دانشگاه‌های انسان‌ساز و تمدن‌ساز هستند. درواقع، دانشگاه نسل چهارم و پنجم دانشگاهی دانش‌بنیان، آموزش و پژوهش‌محور است که با توسعه دانش و کارآفرینی مؤثر در پی آفرینش ثروت و ارزشآفرینی است.
