توانمندسازی اساتید دانشگاه
توانمندسازی اساتید برنامهای راهبردی در آموزش عالی با هدف افزایش دانش، مهارتهای پژوهشی و توانایی انتقال دانش به دانشجویان است. این برنامه همه اعضای هیات علمی دانشگاه را شامل میشود.
در دو دهه اخیر، توانمندسازی اساتید به یکی از دغدغههای اصلی مدیریت آموزش عالی تبدیل شدهاست. چرا که از یک طرف حجم کاری اعضای هیات علمی به سرعت افزایش یافتهاست. آنها دایما در حال تدریس بیشتر و همچنین مسئول تعداد زیادی از دانشجویان هستند که مستقیما به آنها گزارش میدهند. بنابراین اعضای هیات علمی مجبورند که توانمندیهای خود را توسعه دهند.
در واقع شرایط عصر حاضر بیش از هر چیز دیگری نظام آموزش عالی را وادار به توانمندسازی اساتید مینماید. در شرایطی که دانشگاه نسل سوم یک پیش فرض است و دانشگاه نسل چهار و اینک دانشگاه نسل پنج مطرح است اساتید باید بسیار توانا باشند. نظر به اهمیت مساله، در این نوشتار کوشش بر آن است تا توانمندسازی اساتید مفهومسازی و تعریف شود.
بیان مساله
دانشجویان از استا راهنما، استاد مشاور و استاد داور انتظاراتی دارند که بیشتر زمانها برآورده نمیشود. اعضای هیات علمی دانشگاههای کشور از نظر رفتاری بیشتر افرادی خشمگین و پرخاشگر هستند. ادبیات آنها در حد یک استاد دانشگاه نیست و دانشجو را دلزده میکند. از سوی دیگر منابع درسی آنها قدیمی است و از نظر دانش شخصی و مهارت انتقال دانش ضعیف ارزیابی میشوند. علت این مساله در توانمندسازی اساتید پنهان است.
اعضای هیأت علمی به عنوان رکن اساسی و مرکز ثقل دانشگاه ها، شالوده پویایی مراکز علمی محسوب میشوند و از عوامل اصلی و مهم نظام آموزشی کشور به شمار میروند و توانمندی آنها بر عملکرد آموزش عالی تأثیر مستقیم دارد.
الگوهای رسمی شامل کارگاه ها، سمینارها، دورههای کوتاه مدت، فلوشیپ، مشاوره فرد به فرد است و الگوهای جایگزین و غیررسمی آموزش توسط همکاران، آموزش رسمی، یادگیری الکترونیکی و خودآموزی است.
همچنین محتوای آموزشی برنامههای توانمندسازی اساتید را میتوان به دو دسته تقسیم نمود:
دسته نخست شامل محتوا و زمینههای رایج تر نظیرآموزش بالینی، آموزش در گروه کوچک، سخنرانی در گروههای بزرگ، بازخورد و ارزیابی، استفاده از تکنولوژی در آموزش و یادگیری.
دسته دو شامل محتواهای جدید نظیر مهارتهای مدیریت و رهبری، مهارتهای آکادمیک و حرفهای در مدیریت، بورس تحصیلی، توسعه سازمانی و برنامههای آموزشی.
تعریف توانمندسازی اساتید
محوریترین تعریف برای توانمندی، واگذاری قدرت و اختیار، افزایش مشارکت، ایجاد حس مسؤولیت و انگیزش است. برخی توانمندی در موقعیتهای آموزشی را فرصتهای مدرسان برای استقلال، انتخاب، مسؤولیت پذیری و مشارکت در تصمیمات میدانند. مقوله توانمندسازی و عوامل و راه کارهای مؤثر آن طی دهههای اخیر در محیطهای علمی–آموزشی توجه بسیاری از اندیشمندان، پژوهشگران و کارگزاران مؤسسات آموزش عالی را به خود معطوف داشتهاست.
راهکارهای توانمندسازی اعضای هیأت علمی جهت بهبود دانش ومهارتهای فردی در زمینههای آموزش، تحقیق و مدیریت و به منظور آمادهسازی اساتید برای نقش علمی خود و افزایش اثر بخشی ایشان در تمام سطوح آموزشی طراحی شده است.
هدف از توانمندسازی اساتید، آموزش مهارتها به اعضای هیأت علمی با توجه به موقعیت سازمانی اساتید برای حفظ نشاط حیات کاری ایشان در حال و آینده است. از طرفی با توجه به این که موقعیت هر مؤسسه منحصر به فرد است بنابراین برنامه و الگوی ثابتی برای توانمندسازی وجود ندارد. برنامههای توانمندسازی مدرس از دانشگاهی به دانشگاه دیگر متفاوت بوده و به صورت رسمی و غیررسمی ارائه میشود.
برنامههای توانمندسازی اعضای هیات علمی
در طراحی و اجرای برنامههای توانمندسازی، وضعیتهای آموزشی مؤسسات و نیازهای اعضای هیأت علمی که تحت تأثیر موقعیت مؤسسه و همچنین موقعیت ایشان درمؤسسه است باید در نظر گرفته شود، بنابراین راه کارهای مناسب توانمندسازی در اغلب اوقات هماهنگی بین اهداف سازمانی و فردی را در بردارد.
فعالیتها و برنامههای توانمندسازی به منظور افزایش تعهد و مسؤولیت اعضای هیأت علمی نسبت به وظایف ایشان در سازمانها و تلاش ایشان در جهت به دست آوردن اهداف سازمانی و فردی طراحی و اجرا میشود. به این ترتیب برنامههای مؤثر توانمندسازی دو ویژگی مهم و اصلی دارند:
نخست یک چشم انداز کلی برای نشان دادن و بررسی نمودن هم هی جنبههای مؤثر بر موفقیت اساتید است.
دو دیگر اینکه توجه دقیق به کلیه اقدامات لازم در فرایند توانمندسازی اساتید داشته و آنها را سازمان دهی میکند.
راهکارهای توانمندسازی اساتید
راهکارها و برنامههای مناسب توانمندسازی باید بر اساس نیازهای سازمانی و فردی، توانمندسازی سازمانی را با توانمندسازی مهارتهای فردی ارتباط دهند. افزون بر موارد ذکر شده، سایر خصوصیات مهم جهت فعالیتها و راهکارهای توانمندسازی عبارتند از:
- دارا بودن تعریف واضح و روشن از ماموریت سازمان
- طراحی نظام مند را هکارها و فعالیتها برای دستیابی به اهداف سازمانی
- در برداشتن طیفی از مهارتها و توانمندیهای لازم جهت اساتید
- ادغام آموزشهای تئوری و عملی
- دارا بودن کاربرد عملی در محیط سازمانی
همچنین اعضای هیأت علمی باید در طراحی و اجرای برنامههای توانمندسازی مشارکت داشته باشند. آموزش دهندگان به اجرای برنامهها متعهد بوده و نسبت به محتوا و موضوعات فعالیتها شناخت داشته باشند و شرکت کنندگان باید به طور فعالانه در برنامههای توانمندسازی شرکت داشته باشند. تغییرات باید در تمامی محیط آموزشی و نه فقط در افراد شرکت کننده در برنامه ها، ایجاد شود.
سخن پایانی
توانمندسازی اساتید از مباحث مهم مدیریت اعضای هیات علمی دانشگاهها است. در این میان مهم آن است که هرکدام از افراد دانشگاه چه احساسی نسبت به توانمندبودن خود دارند. توانمندسازی اعضای هیات علمی، به عنوان یک رویکرد نوین انگیزش درونی شغل، به معنی آزاد کردن نیروهای درونی اساتید و فراهم کردن بسترها، و به وجود آوردن فرصتها برای شکوفایی استعدادها، تواناییها و شایستگیهای افراد میباشد.
نهایتاً این که بعد از برگزاری برنامهها باید اقدامات سازمانی جهت برطرف کردن ابهامات وحمایت شرکت کنندگان در دسترس باشد. تدریس مؤثر از اهداف همه اساتید است از این رو در تربیت اساتید بر این نکته تأکید میشود و برنامههای آموزشی در این راستا سازمان دهی میشود.
در این زمینه بر مباحثی چون شیوه یاددهی-یادگیری، تدوین اهداف درس، سازماندهی مواد آموزشی، شیوههای آموزش و شیوههای ارزشیابی تأکید میشود. در این میان مربیان و اساتید هیات علمی مسؤولیت چالش برانگیز و عمیقی از جهت انتقال هنر و علم مربوط دارند.آماده سازی اعضای هیات علمی برای آموزش به عنوان ضرورتی برای افزایش اثربخشی دورههای علمی و تدریس در نظر گرفته میشود.
منبع: حسین کریمی و فیروزه مجیدی. راهکارهای مناسب توانمندسازی اساتید. آموزش در علوم پزشکی، ۱۵ (۱)، ۲۲۷-۲۳۹.
