چابکی دانشگاه

چابکی دانشگاه به ساختاری انعطاف‌پذیر جهت پاسخگویی به الزامات محیطی و سازگاری با تغییرات متنوع و متعدد به صورتی اثربخش، اشاره دارد. در فضای کنونی، چابک بودن به معنای واکنش اثربخش به محیط متغیر و غیرقابل پیش‌بینی و استفاده از آن تغییرات به عنوان فرصت‌هایی برای پیشرفت دانشگاهی است.

مفهوم دانشگاه چابک از مفهوم سازمان چابک (چابکی سازمانی) گرفته شده است. ویژگی‌های یک سازمان چابک مانند سازگاری سریع با تغییرات و پاسخگویی مناسب به نیازهای جدید مهم‌ترین دلیل استفاده از این ساختار در دانشگاه‌ها است. بدون تردید دانشگاه‌ها در پاسخ به خواسته‌های جدید جامعه و صنایع باید تغییراتی در ساختار خود بوجود آورند. تغییراتی که همزمان باید نیازهای دانشجویان را نیز پاسخگو باشد. این تغییرات از نظر محتوایی به دانشگاه نسل سوم و از نظر ساختاری به دانشگاه ناب منتهی می‌شود.

با وجود آنکه دانشگاه‌های کشور از نظر کمی توسعه بسیاری پیدا کرده‌اند اما از نظر کیفی رشدی متوازن نداشته‌اند. حتی بسیاری معتقدند که کیفیت دانشگاه‌ها از افت قابل توجهی نیز برخوردار بوده‌است. یکی از دلایل این مساله به ساختارهای دانشگاهی برمی‌گردد. هرچند سیاست‌های غلط آموزشی در کشور آنقدر زیاد است که مسائلی مانند چابکی به محاق رانده می‌شود اما نباید از اهمیت این موضوع نیز غافل بود. بنابراین در این مقاله چابک بودن ساختار دانشگاهی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

تعریف دانشـگاه چابک

دانشگاه چابک Agile University به دانشگاهی گفته می‌شود که از ساختاری منعطف برای پاسخگویی به نیازهای جدید علمی و اجتماعی برخوردار است. چابکی دانشگاهی به معنای توانایی دانشگاه در احساس، ادراک و پیش‌بینی تغییرات موجود در محیط کسب‌وکار است. چنین دانشگاهی باید بتواند تغییرات محیطی را تشخیص داده و به آنها به عنوان عوامل رشد و شکوفایی بنگرد.

چابکی را توانایی فائق آمدن بر چالش‌های غیر منتظره  برای مقابله با نیازهای جدید محیط و شکوفایی علمی، به عنوان فرصت‌های رشد و پیشرفت تعریف می‌کنند. چابکی را توانایی رونق و شکوفایی در محیط‌هایی که دارای تغییر مداوم و غیر قابل پیش‌بینی هستند تعریف کرده است. از این بابت دانشگاه‌ها نباید از تغییرات محیط کاری خود هراس داشته و از آنها اجتناب کنند. بلکه باید تغییرات را فرصتی برای کسب مزیت رقابتی در محیط تصور نمایند.

چابکی را می‌توان به صورت همسویی نزدیک دانشگاه با نیاز‌های متغیر کاری، در جهت شکوفایی دانش تعریف کرد. در چنین دانشگاهی، اهداف کارکنان با اهداف دانشگاه در یک راسته قرار داشته و این دو توام با یکدیگر در صدد هستند تا به نیازهای متغیر دانشجویان پاسخ مناسبی دهند. برحسب نتایج و پیامدها، چابکی به معنای تغییرات پویا،  موقعیت‌گرا  و جسورانه تلقی می‌شود که متضمن موفقیت در عرصه علمی و اجتماعی است.

ابعاد چابکی دانشگاه

چابکی دانشگاه بر اساس چارچوب مفهومی گلدمن و ناگل شامل ۵ بعد است:

• افراد
• اطلاعات
• توانمندسازی
• هماهنگی
• کنترل تغییرات

ابعاد چابکی دانشگاه

مهمترین دغدغه اکثر دانشگاه‌ها، تدوین و پیاده‌سازی استراتژی‌هایی است که موفقیت و بقای آنها را در شرایط متحول و خاص امروزی تضمین کند. افراد و اطلاعات جهت اتخاذ راهبردهای دانشگاهی و شکل‌گیری ساختاری چابک الزامی هستند. دانشگاه‌ها جهت پاسخگویی به نیازهای دانشجویان و جامعه در شرایط غیر قابل پیش‌بینی نیازمند هماهنگی و کنترل تغییرات هستند. بنابراین افراد، اطلاعات، توانمندسازی، هماهنگی و کنترل تغییرات پنج عاملی اصلی چابکی دانشگاهی می‌باشند.

چارچوب چابکی دانشگاه

چارچوب چابکی دانشگاه از ۵ محور اصلی تشکیل شده است:

• محرک‌های چابکی
• قابلیت‌های چابکی
• تسهیل‌کننده‌های چابکی
• موانع چابکی
• پیامدهای چابکی

چارچوب دانشگاه چابک

محرک‌های چابکی عواملی هستند که ورود و کاربست قابلیت‌های چابکی در دانشگاه‌ها را الزامی می‌کنند. از جمله این محرک‌ها عبارتند از: تغییرات فناوری، تغییر در نیازها و ترجیحات جامعه، تغییر انتظارات دانشجویان، نیاز به نیروی کار با کیفیت و الزامات نقشه جامع علمی کشور.

قابلیت‌های چابکی عواملی هستند که ورود و کاربست آنها در دانشگاه‌ها برای مواجهه با محرک‌های تغییر الزامی است. هوشمندی و تسلط بر تغییر، سرعت و انعطاف‌پذیری، نوآوری و یادگیری سازمانی از قابلیت‌های چابکی دانشگاه‌ها هستند.

تسهیل کننده‌های چابکی توانمندسازهایی هستند که وجود آنها باعث کمک به تحقق قابلیت‌های چابکی در دانشگاه‌ها می‌شود. ساختار، نیروی چابک، فرهنگ، فناوری، نوآوی و شراکت از جمله تسهیل‌کننده‌ها هستند.

موانع چابکی دانشگاه‌ها عواملی هستند که وجود آنها می‌تواند کاربست قابلیت‌های چابکی در دانشگاه‌ها را دشوار نماید. از جمله این موانع محدودیت‌های مالی و مقاومت در برابر تغییر هستند.

پیامدهای چابکی دانشگاهی نوعی غنی‌سازی و رضایت مشتریان و جامعه بوسیله تولید محصولات و خدمات علمی با کیفیت است. فارغ‌التحصیلات باصلاحیت و دانشی بزرگترین پیامد چابک بودن ساختار دانشگاه است.

نتیجه‌گیری

رویکردها و راه حل‌های گذشته دیگر قابلیت و توانایی خود را برای مقابله با چالش‌های دانشگاهی و محیط بیرونی معاصر از دست داده‌اند. از این رو نیاز به رویکردهای جدید احساس می‌شود که چابکی از آن جمله است. در این میان اهمیت چابکی دانشگاه بیشتر نمود پیدا می‌کند زیرا چنین دانشگاهی می‌تواند به سرعت و به طور موثری به تغییرات بازار واکنش نشان دهد.

با استفاده از ساختارهای منعطف و هیبریدی در دانشگاه می‌توان اهداف متعددی را تامین کرد. نخست اینکه نیازهای دانشجویان را به درستی پاسخ داد. دو دیگر آنکه خواسته صاحبان صنایع را پاسخ داد. سه آنکه نیازها و انتظارات جامعه از دانشگاه را اقناع نمود. در نهایت هماهنگی و توازنی بین عرصه علمی و عملی کشور فراهم کرد.

دانشگاه‌های چابک می‌توانند به تغییرات معمول واکنش موثری ارائه دهند. همچنین می‌توانند به تغییرات دراماتیک مورد نیاز بازار که برای اولین بار احساس می‌شود نیز واکنش مناسب نشان دهند. بنابراین اعتقاد بر آن است که چابکی، خصیصه مورد نیاز برای دانشگاه‌های عصر حاضر است. دانشگاه‌ها می‌توانند با استفاده از ساختارهای جدید و منعطف خود را با نیازهای محیطی سازگار نمایند.

پرسشنامه چابکی دانشگاه

منبع: صفر قلیچ و لطف‌الله طائر. مدیریت آموزش عالی. نشر یاران.