بازار سرمایه
بازار سرمایه (Capital market) نوعی بازار مالی برای خرید و فروش اوراق بهادار با سررسید بیشتر از یک سال و دارایی‌های بدون سررسید، است. شناخت این نوع بازار در مدیریت مالی و تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری بسیار حائز اهمیت است.
بازار سرمایه هر کشور، تاثیر زیادی در شرایط اقتصادی آن خواهد داشت. به عنوان مثال، رکود شدید در بازارهای مالی مشکلات فراوانی را برای مردم و دولت ایجاد خواهد کرد. دلیل این اتفاق هم نقش بازارهای مالی در اختصاص بهینه منابع مالی به بنگاه‌های اقتصادی است.
ایجاد مشکل در بازارهای مالی باعث تخصیص نامناسب منابع مالی بین کسب‌وکارها می‌شود. بنگاه‌هایی که با کمبود منابع مالی مواجه می‌شوند، نمی‌توانند عملکرد خوبی از خود نشان دهند و در نتیجه به مروز زمان تمام بازار دچار مشکل می‌شود. در این نوشتار کوشش بر آن است تا بازار سرمایه مفهوم‌سازی و تعریف شود و همچنین تفاوت‌های آن با دیگر بازارها تشریح گردد.
تاریخچه بازار سرمایه
واژه بورس اولین بار در قرن پانزدهم میلادی به کار گرفته شد. «واندر بورس» یکی از اشراف‌زاده‌های منطقه شمال غربی بلژیک بود که شمار زیادی از بازرگانان برای معاملات اجناس خود به منزل او مراجعه می‌کردند. در آن زمان، معاملات در میدانی کوچک در مقابل خانه واندر بورس و با سیستم حراج انجام می‌شدند.
شهر آمستردام در کشور هلند، محلی است که نخستین بورس اوراق بهادار جهان به شکل امروزی در آن شکل گرفت. این سازمان در قرن هفدهم میلادی تأسیس شد و کمپانی هند شرقی به عنوان اولین شرکت، سهام خود را در این بازار عرضه کرد.
بورس نیویورک در سال ۱۷۹۲ میلادی تٔسیس و فعالیت بورس لندن هم در سال ۱۸۰۱ میلادی آغاز شد. جالب است بدانید که ۲۴ کارگزار بازار سهام آمریکا، نخستین بار در خیابان وال استریت نیویورک دور هم جمع شدند و توافق‌نامه مربوط به این بازار را امضا کردند.
در ایران نخستین بار در سال ۱۳۱۵ هجری شمسی بود که شخصی به نام «ران لوترفِلد» تلاش کرد تا پس از مطالعات فراوان، اساسنامه داخلی بورس ایران را تدوین کند. متاسفانه فعالیت‌های این فرد با جنگ جهانی دوم مصادف شد. این عامل باعث شد موضوع بورس در ایران به کلی فراموش شود.
پس از گذشت ۲۶ سال یعنی در سال ۱۳۴۱، موافقت‌نامه اولیه تأسیس بورس در ایران تدوین و سپس دبیرکل بورس بروکسل به همراه هیئتی ویژه برای مشارکت در تأسیس بورس ایران وارد کشور شد. در نهایت قانون تشکیل بورس در سال ۱۳۴۵ تصویب و در تاریخ ۱۵ بهمن ماه سال ۱۳۴۶ بورس ایران آغاز به کار کرد.
اهمیت و کارکرد بازار سرمایه
حفظ ارزش پول در برابر تورم و کسب سود، دو هدفی هستند که بهترین مسیر تحقق آنها از طریق بازار سرمایه است. بازار سرمایه همانگونه که گفتیم مزایای زیادی برای سرمایه‌گذاران و کسب‌وکارها دارد. در ادامه با بعضی از مزایای این بازار به صورت خلاصه آشنا می‌شویم:
- شفافیت اطلاعات مالی شرکت‌ها
- کاهش هزینه معاملات
- راحت‌تر شدن فرایند کلی معاملات
- کمک به رشد اقتصادی کشور
- دسترسی به منابع مالی نامحدود برای تامین بودجه شرکت‌ها
- بهبود اثربخشی در تخصیص سرمایه
- افزایش بهره‌وری
- تسهیل جریان سرمایه
- تسهیل فرایند تسویه معاملات
- امکان ارزیابی و بررسی ابزارهای مالی
- تسهیل فرایند خرید و فروش اوراق بهادار
- رشد اقتصادی بیشتر
- کسب سود بیشتر برای دو طرف معامله
- قانونمند بودن فرایند معاملات
- هدایت سرمایه مردم به سمت چرخه تولید
- کاهش مشکلات مالی کسب‌وکارها
- افزایش سرانه تولید
بازار سرمایه یا بازار مالی از مهمترین بخش‌های اقتصاد یک کشور محسوب می‌شود. تأمین منابع مالی شرکت‌ها، شفافیت، مدیریت ریسک، نقدشوندگی بالا، تسهیل فرآیند سرمایه‌گذاری و …. از دیگر مزایای آن است. نکته مهم اینکه هر شخص حقیقی یا حقوقی که قصد فعالیت در بازار سرمایه را دارد، باید با این بازار و انواع ابزارها و ارکان آن آشنایی داشته باشد. از این طریق می‌تواند بهترین بازار را انتخاب و در آن فعالیت کند.
انواع بازار سرمایه
در معمول‌ترین تقسیم‌بندی، بازار سرمایه از نظر مرحله عرضه اوراق بهادار، به دو دسته تقسیم می‌شود:
- بازار اولیه (دست اول)
- بازار ثانویه (دست دوم)
از سوی دیگر بازارهای سرمایه، به دو بخش تقسیم می‌گردد، که عبارتند از:
در یک تقسیم‌بندی کلی بازار سرمایه‌ای ایران از نظر شرایط شرکت‌ها، به دو بازار طبقه‌بندی می‌شود:
- بورس اوراق بهادار
- فرابورس
در زیرمجموعه بازار بورس اوراق بهادار و فرابورس بخش‌بندی دیگری وجود دارد که حضور در هر کدام از آنها شرایط و ضوابط خود را داراست.
مقایسه بازار سرمایه و بازار پول
بازار پول (Money market) به بازاری گفته می‌شود که در آن، پول و دارایی‌های مالی مشابه پول معامله می‌شوند. در این بازار اوراق با سررسید کوتاه‌مدت و کمتر از یک سال مورد معامله قرار می‌گیرند. نقدشوندگی بالا و ریسک پایین از جمله مهمترین ویژگی‌های بازار پول محسوب می‌شوند. ابزارهای این بازار شامل گواهی سپرده، اسناد خزانه و… هستند و بانک مرکزی هم اصلی‌ترین نهادهای بازار پول در هر کشور به شمار می‌رود. بیشتر اوقات، طرفین معاملات در بازارهای پولی را نهادها و معامله‌گران کلان بازار تشکیل می‌دهند.
ویژگی‌های بازار سرمایه و بازار پول باهم تفاوت دارد. برخی ویژگی‌های بازار پول عبارتند از:
- نقدشوندگی بالا
- سود قابل قبول (سود متناسب با میزان ریسک)
- امنیت بالا
- مختص سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت (کمتر از یک سال)
- استفاده از انواع سپرده، وام، وثیقه، حواله و…
- ریسک سرمایه گذاری پایین
برخی ویژگی‌های بازار سرمایه عبارتند از:
- نقدشوندگی مناسب
- سود بالا (سود بازار سرمایه بیشتر از سود بازار پول است)
- مختص سرمایه‌گذاری میان‌مدت و بلندمدت (بیشتر از یک سال)
- استفاده از اوراق بهادار و اوراق مشارکت
- ریسک سرمایه گذاری بیشتر اما قابل کنترل
ریسک سرمایه گذاری در بازار سرمایه در مقایسه با ریسک بازار پول بیشتر است اما به همان میزان، سود بالاتری هم در اختیار معامله‌گران قرار می‌دهد. باید به این مورد هم توجه کرد که معامله‌گران می‌توانند با کسب دانش کافی درباره بازار سرمایه و انتخاب دارایی‌های مناسب، ریسک سرمایه گذاری خود را کاهش دهند. در بازار سرمایه ارتباط میان سرمایه‌گذار و سرمایه‌پذیر، بیش از یک سال است و بر عکس بازار پول، سرمایه‌پذیر ملزم به عودت وجوه نیست.
سخن پایانی
بازار سرمایه پلی است، که پس‌انداز واحدهای اقتصادی دارای مازاد مانند شرکت‌ها یا دولت‌ها را، به واحدهای سرمایه‌گذاری که بدان نیازمندند، انتقال می‌دهد؛ بنابراین بازار سرمایه، واحدهای پس‌انداز و سرمایه‌گذاران را با یکدیگر ارتباط می‌دهد. از سوی دیگر، سازوکارهای تعبیه شده در این بازار، از طریق رشد حجم پس‌انداز و سرمایه‌گذاری، رشد اقتصادی را تسریع می‌کنند.
استفاده از بازار سرمایه برای تأمین مالی مخارج دولت نیز، از جمله قدیمی‌ترین و متداول‌ترین شکل مبادلات مالی است. اتکای دولت‌ها به بازار سرمایه در اغلب اقتصادهای مدرن نه تنها از این جهت مهم است که دولت‌ها غالباً اوراق بدهی منتشر می‌کنند تا بخش عمده هزینه‌های خود را تأمین مالی نمایند، بلکه استقراض دولت غالباً حجم عظیمی از کل وجوه عرضه شده در بازار توسط وام‌دهندگان را جذب می‌کند.
