کیفیت سود

کیفیت سود (Earnings quality) به میزان پایداری، تکرارپذیری و شفافیت سودآوری در گزارشگری مالی توسط یک شرکت اشاره دارد. این مفهوم در مدیریت مالی بسیار کلیدی است و برای بهبود عملکرد مالی شرکت‌ها بکار می‌رود.

سودآوری که از عملیات اصلی شرکت ناشی شود، پایدار و تکرارپذیر باشد و تحت تأثیر دستکاری‌های حسابداری نباشد، سودآوری باکیفیت محسوب می‌شود. کیفیت سود نشان‌دهنده پایداری، شفافیت و قابلیت تکرارپذیری سودآوری گزارش‌شده شرکت‌هاست. سودآوری باکیفیت معمولاً از فعالیت‌های عملیاتی شرکت ناشی شده و با جریان‌های نقدی واقعی همخوانی دارد.

استفاده از اصول حسابداری محافظه‌کارانه و شفافیت در گزارشگری مالی از جمله عوامل مؤثر بر سودآوری باکیفیت هستند. شرکت‌هایی که کمتر از روش‌های مدیریت سودآوری استفاده می‌کنند، سودآوری قابل‌اعتمادتر و پایدارتری دارند. نظر به اهمیت موضوع در این نوشتار، کیفیت سود مفهوم‌سازی و تعریف می‌شود.

تعریف کیفیت سود

اصطلاح «کیفیت سود» در زمینه‌های مختلف اقتصادی و مالی می‌تواند معانی متفاوتی داشته باشد. به طور کلی، “کیفیت سود” به ویژگی‌ها و پایداری سودآوری یک شرکت یا سازمان اشاره دارد. این مفهوم بیشتر در تحلیل‌های مالی و ارزیابی عملکرد شرکت‌ها استفاده می‌شود تا تعیین کند که سودآوری‌های گزارش شده چقدر معتبر و پایدار هستند و تا چه حد از منابع قابل اطمینان و پایدار ناشی می‌شوند.

روش‌های ارزیابی کیفیت سود عبارتند از:

نسبت جریان نقد عملیاتی به سودآوری خالص: هرچه این نسبت بالاتر باشد، نشان‌دهنده سودآوری باکیفیت‌تر است.

مقایسه سودآوری گزارش‌شده با میانگین صنعت: تفاوت زیاد ممکن است نشانه‌ای از مدیریت سودآوری باشد.

بررسی اقلام تعهدی: سودآوریهای بالا که از اقلام تعهدی زیاد تشکیل شده‌اند، ممکن است نشانه‌ای از کیفیت پایین باشند.

اگرچه مفهوم کیفیت سود واضح به نظر می‌آید، اما اندازه‌گیری آن بک موضوع مهم در مدیریت مالی است. از طرفی امکان ارائه تعریف واحد و جامعی برای کیفیت سود وجود ندارد، زیرا افراد از رقم سودآوری گزارش شده در تصمیمات متفاوتی استفاده می‌کنند. معیارهای متفاوتی برای کیفیت سود وجود دارد که هرکدام از پژوهشگران به بررسی تعداد معدودی از آنها اکتفا نموده و از مدلهای مختلفی برای اندازه‌گیری آنها استفاده کرده‌اند، اما به اتفاق نظری درباره روش‌های اندازه‌گیری کیفیت سود دست نیافته‌اند.

ابعاد گوناگون کیفیت سود

برای درک بهتر این مفهوم، چندین جنبه مختلف آن را بررسی می‌کنیم:

۱. سودآوری باکیفیت از نظر پایداری

سودآوری پایدار به سودآوریهایی اطلاق می‌شود که قابل تکرار و پایدار باشند. به عبارت دیگر، سودآوریهای گزارش‌شده در دوره‌های مالی گذشته باید پیش‌بینی‌کننده سودآوریهای آینده باشند. اگر سودآوری حاصل از عملیات اصلی شرکت باشد و نه از منابع غیرمستمر (مانند فروش دارایی‌ها یا تغییرات در ارزش دارایی‌ها)، آن سودآوری کیفیت بالاتری دارد.

۲. سودآوری باکیفیت از نظر جریان نقدی
جریان نقدی عملیاتی به معنای وجه نقدی است که از عملیات اصلی شرکت به دست می‌آید. کیفیت سود به این بستگی دارد که سودآوری گزارش‌شده تا چه حد با جریان نقدی همخوانی دارد. اگر سودآوری بالاتر از جریان نقدی باشد، این می‌تواند نشان‌دهنده شواهدی از تکیه بر روش‌های حسابداری برای افزایش سودآوری باشد که این نوع سودآوری از کیفیت پایین‌تری برخوردار است.

۳. سودآوری باکیفیت از نظر منبع درآمد
منابع درآمد اهمیت زیادی دارند. اگر سودآوری عمدتاً از منابع پایدار و مستمر (مانند فروش محصولات و خدمات اصلی) باشد، کیفیت آن بالاتر است. اگر سودآوری به طور عمده از سایر منابع غیرعادی و غیرمستمر مانند فروش دارایی‌ها یا درآمدهای حاصل از تغییرات نرخ ارز و مانند آن به دست آید، این سودآوری از کیفیت کمتری برخوردار است.

۴. سودآوری باکیفیت از نظر تأثیرات مالیاتی و استراتژی‌های حسابداری
برخی شرکت‌ها ممکن است با استفاده از استراتژی‌های خاص حسابداری مانند تأخیر در شناسایی هزینه‌ها یا تسریع در شناسایی درآمدها، کیفیت سود خود را دستکاری کنند. این نوع روش‌ها می‌تواند به ظاهر سودآوری بالاتری را نشان دهد، اما از نظر مالی و اقتصادی قابل اعتماد نباشند.
در این راستا، تحلیلگران مالی ممکن است به کیفیت سود توجه کنند تا از اینگونه دستکاری‌ها جلوگیری کنند.

عوامل مؤثر بر کیفیت سود

ساختار درآمدی: سودآوریی که از فعالیت‌های عملیاتی و مداوم شرکت حاصل شود، کیفیت بالاتری نسبت به سودآوریهای غیرعملیاتی دارد.

استفاده از اصول حسابداری محافظه‌کارانه: شرکت‌هایی که کمتر از روش‌های تهاجمی حسابداری استفاده می‌کنند، سودآوری شفاف‌تری دارند.

جریان‌های نقدی واقعی: اگر سودآوری گزارش‌شده با جریان نقدی عملیاتی همخوانی داشته باشد، نشان‌دهنده کیفیت بالاتر سودآوری است.

عدم دستکاری حسابداری: شرکت‌هایی که از روش‌های مدیریت سودآوری (مانند تغییرات در استهلاک یا شناسایی زودهنگام درآمد) استفاده می‌کنند، معمولاً سودآوری باکیفیت پایین‌تری دارند.

استمرار سودآوری: سودآوریی که در دوره‌های مختلف مالی تکرار شود و دارای نوسانات شدید نباشد، کیفیت بالاتری دارد.

شفافیت و افشاگری مالی: اطلاعات مالی که به‌وضوح ارائه شوند و اقلام غیرعادی یا پنهان نداشته باشند، کیفیت سود را افزایش می‌دهند.

کیفیت سود می‌تواند بر ارزیابی ریسک یک شرکت تأثیر بگذارد. اگر یک شرکت دارای سودآوری با کیفیت پایین باشد، ممکن است این نشان‌دهنده ریسک بالاتری باشد که می‌تواند به نوسانات بیشتر سودآوری و خطرات بیشتر برای سرمایه‌گذاران منجر شود. از سوی دیگر، سودآوری با کیفیت بالا معمولاً نشان‌دهنده پایداری و ریسک پایین‌تری است.

در ارزیابی اعتبار شرکت‌ها یا کشورها، سودآوری با یکی از عوامل کلیدی به شمار می‌رود. نهادهای رتبه‌بندی اعتبار و تحلیلگران اقتصادی به دقت کیفیت سود را ارزیابی می‌کنند تا اطمینان حاصل کنند که سودآوریهایی که یک شرکت یا دولت گزارش می‌دهد، پایدار و واقعی هستند و نه به دست آمده از منابع غیرقابل اعتماد یا یک‌باره.

سخن پایانی

کیفیت سود ابزاری است که می‌تواند کمک کند تا تحلیل‌گران و سرمایه‌گذاران به درک بهتری از صحت و پایداری سودآوری گزارش‌شده یک شرکت برسند. شرکت‌هایی که سودآوری با کیفیت بالا دارند، بیشتر قادر به حفظ پایداری مالی در بلندمدت هستند و ریسک سرمایه‌گذاری در آن‌ها پایین‌تر است. از طرف دیگر، شرکت‌هایی که سودآوری با کیفیت پایین دارند، ممکن است با مشکلات مالی و نوسانات سودآوری در آینده مواجه شوند.

وجود اقلام غیرمترقبه و تعهدی زیاد می‌تواند نشانه‌ای از کیفیت پایین سودآوری باشد. نسبت بالای جریان نقد عملیاتی به سودآوری خالص نیز نشان‌دهنده سودآوری باکیفیت است. تحلیل کیفیت سود به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرند. نوسانات شدید در سودآوریدهی معمولاً نشانه‌ای از سودآوری کم‌کیفیت و غیرپایدار است. مقایسه سودآوری گزارش‌شده شرکت با میانگین صنعت می‌تواند به ارزیابی کیفیت آن کمک کند. در نهایت، سودآوری باکیفیت پایه‌ای محکم برای رشد پایدار و موفقیت بلندمدت شرکت فراهم می‌کند.

منبع: قالیباف، حسن. مدیریت مالی. تهران: پوران پژوهش.