گزارشگری مالی

گزارشگری مالی (Financial Reporting) فرایند ردیابی درآمدها، هزینه‌ها، جریان‌های نقدی، سودآوری و عملکرد کلی یک کسب‌وکار در بلندمدت است. هدف این فرایند ارائه اطلاعات مالی کامل، دقیق، قابل مقایسه، قابل تایید، قابل درک و به‌موقع است.

در تدوین‌ مفاهیم‌ نظری‌ حاضر، از میان‌ مفاهیم‌ گوناگون‌ سود، مفهوم‌ مبتنی‌بر «نگهداشت‌ سرمایه‌» که‌ متکی‌ بر مبانی‌ اقتصادی‌ است‌ مورد پذیرش‌ قرار گرفته‌‌است‌. این‌ نظریه‌ که‌ در محافل‌ حرفه‌ای‌ جهان‌ نیز مقبولیت‌ دارد، درآمدها و هزینه‌ها را ناشی‌ از تغییرات‌ در دارایی‌ها و بدهی‌ها تلقی‌ می‌کند و سازگاری منطقی‌ آنها را تنها در پرتو ارائه‌ تعاریف‌ دقیق‌ و روشنی‌ از دارایی‌ها و بدهی‌ها ممکن‌ می‌داند.

درک درست از این مفهوم در مدیریت مالی و حسابداری بویژه پیرامون صورت‌های مالی و نسبت‌های مالی اهمیت بسیاری دارد. مدیریت هزینه، درآمدها و عملکرد مالی شرکت در این گزارش منعکس می‌شود. نظر به اهمیت موضوع در نوشتار حاضر کوشش بر آن است تا گزارشگری مالی تعریف و مفهوم‌سازی شود.

چارچوب گزارشگری مالی

چارچوب گزارشگری مالی، برای پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی طیفی گسترده از استفاده‌کنندگان تدوین شده‌است. برای نمونه، چارچوب‌های پذیرفتنی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

  • استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (International Financial Reporting Standards)
  • استانداردهای ملی حسابداری (National Accounting Standards )
  • استانداردهای بین‌المللی حسابداری بخش عمومی (International Public Sector Accounting Standards)
  • استانداردهای ملی حسابداری بخش عمومی (National Public Sector Accounting Standards)

چارچوب گزارشگری مالی مربوط (Applicable Financial Reporting Framework)، چارچوبی است که توسط مدیران اجرایی و در موارد مقتضی، ارکان راهبری بنگاه اقتصادی، برای تهیه‌‌ی صورت‌های مالی، انتخاب می‌شود. با توجه به ماهیت بنگاه اقتصادی و هدف صورت‌های مالی، پذیرفتنی است یا به‌موجب قانون یا مقررات، الزامی است.

الزامات چارچوب گزارشگری مالی مربوط، شکل و محتوای صورت‌های مالی و آنچه را که مجموعه‌ی کامل صورت‌های مالی نامیده می‌شود؛ مشخص می‌کند. در بسیاری از چارچوب‌‌ها، صورت‌های مالی، به‌قصد ارائه‌ی اطلاعات لازم درباره‌‌ی وضعیت مالی، عملکرد مالی و جریان‌های نقد یک بنگاه اقتصادی تهیه می‌شود.

این چارچوب شامل صورت‌های مالی اساسی (Basic Financial Statements) و یادداشت‌های توضیحی مربوط است. صورت‌های مالی اساسی عبارتند از:

  • ترازنامه
  • صورت سود و زیان
  • صورت جریان وجوه نقد

در برخی دیگر از چارچوب‌های گزارشگری مالی، مجموعه‌‌ی کامل صورت‌های مالی، تنها شامل یک صورت مالی (مانند صورت درآمدها و هزینه‌ها) و یادداشت‌های توضیحی مربوط است.

هدف‌ و جایگاه‌ گزارشگری مالی

در مفاهیم‌ نظری‌ گزارشگری‌ مالی‌ جهت‌ دستیابی‌ به‌ استانداردهای حسابداری هماهنگ‌، وجود یک‌ مجموعه‌ پیوسته‌ از “اهداف‌” و “مبانی‌” مرتبط‌ که‌ بتواند ماهیت‌، نحوه‌ عمل‌ و حدود گزارشگری‌ مالی‌ را مشخص‌ کند لازم‌ است‌. چنین‌ مجموعه‌ای‌، همانند یک‌ قانون‌ پایه‌، در تدوین‌ استانداردهای‌ حسابداری‌ و حل‌ و فصل‌ مسائلی‌ که‌ ممکن‌ است‌ در این‌ راه‌ پیش‌ آید، ملاک‌ عمل‌ قرار خواهد گرفت‌. علاوه‌بر مزیت‌ فوق‌، وجود یک‌ مجموعه‌ از مفاهیم‌ نظری‌، به‌ تعیین‌ حدود قضاوت‌ حرفه‌ای‌ در تهیه‌ صورت‌های‌ مالی‌ و محدودکردن‌ رویه‌های‌ حسابداری‌ به‌منظور افزایش‌ قابل‌ مقایسه‌ بودن‌ اطلاعات‌ مالی‌ کمک‌ خواهد کرد.

مفاهیم‌ نظری‌، به‌ عنوان‌ یک‌ نظام‌ منسجم‌ از اهداف‌ و مبانی‌ مرتبط‌، به‌منظور تهیه‌ استانداردهای‌ حسابداری‌ هماهنگ‌ عمل می‌کند. همچنین حدود قضاوت‌ حرفه‌ای‌ در تهیه‌ و ارائه‌ صورت‌های‌ مالی‌ را تعیین می‌کند. بنابراین طبعاً نمی‌تواند تحت‌ تأثیر الزامات‌ حسابداری‌ مقرر در قوانین‌ آمره‌ قرار گیرد بلکه‌ ممکن‌ است‌ برخی‌ اصول‌ مندرج‌ در آن‌ از الزامات‌ قانونی‌ فراتر رود. بدیهی‌ است‌ الزامات‌ حسابداری‌ مقرر در قوانین‌ آمره‌ در تدوین‌ استانداردهای‌ حسابداری‌ مدنظر قرار خواهد گرفت‌ تا سازگاری‌ لازم‌ بین‌ رویه‌های‌ حسابداری‌ مندرج‌ در قانون‌ و نحوه‌ عمل‌ طبق‌ استانداردهای‌ حسابداری‌ ایجاد گردد.

در موارد محدودی‌ ممکن‌ است‌ بنابه‌ ملاحظات‌ عملی‌، بین‌ این‌ مجموعه‌ و یک‌ استاندارد حسابداری‌ سازگاری‌ کامل‌ وجود نداشته‌ باشد. در چنین‌ حالاتی‌ الزامات‌ استاندارد حسابداری‌ برالزامات‌ مفاهیم‌ نظری‌ گزارشگری‌ مالی‌ برتری‌ خواهد داشت‌.

مفاهیم‌ نظری‌ گزارشگری‌ مالی‌‌ یک‌ استاندارد حسابداری‌ نیست‌ و لذا برای‌ مسائل‌ خاص‌ مربوط‌ به‌ اندازه‌گیری‌ یا افشا، استانداردی‌ تعیین‌ نمی‌کند. معهذا از طریق‌ فراهم‌آوردن‌ اطلاعاتی‌ درمورد دیدگاه‌ بکار گرفته‌ شده‌ در تدوین‌ استانداردهای‌ حسابداری‌، این‌ مجموعه‌ دررابطه‌ با تهیه‌، حسابرسی‌ و استفاده‌ از صورت‌های‌ مالی‌ مفید خواهد بود. به‌علاوه‌ مبانی‌ مندرج‌ در این‌ مجموعه‌ به‌عنوان‌ نقطه‌ اتکایی‌ برای‌ حل‌ و فصل‌ طیفی‌ از مسائل‌ حسابداری‌ که‌ در مورد آنها استاندارد خاص‌ ارائه‌ نگردیده‌ است‌، کاربرد خواهد داشت‌.

گزارشگری‌ مالی‌ و اجزای‌ آن‌

محصول‌ نهایی‌ فرایند حسابداری‌ مالی‌، ارائه‌ اطلاعات‌ مالی‌ به‌ استفاده‌کنندگان‌ مختلف‌، اعم‌ از استفاده‌کنندگان‌ داخلی‌ و استفاده‌کنندگان‌ خارج‌ از واحد تجاری‌، در قالب‌ گزارش‌های‌ حسابداری‌ است‌. آن‌ گروه‌ از گزارشهای‌ حسابداری‌ که‌ با هدف‌ تأمین‌ نیازهای‌ اطلاعاتی‌ استفاده‌کنندگان‌ خارج‌ از واحد تجاری‌ تهیه‌ و ارائه‌ می‌شود، در حیطه‌ عمل‌ گزارشگری‌ مالی‌ قرار می‌گیرد.

صورت‌های‌ مالی‌، بخش‌ اصلی‌ فرایند گزارشگری‌ مالی‌ را تشکیل‌ می‌دهد. درحال‌ حاضر یک‌ مجموعه‌ کامل‌ صورت‌های‌ مالی‌ شامل‌ ترازنامه‌، صورت‌ سود و زیان‌، صورت‌ سود و زیان‌ جامع‌ و صورت‌ جریان‌ وجوه‌ نقد (که‌ از این‌ به‌ بعد صورت‌های‌ مالی‌ اساسی‌ نامیده‌ می‌شود) و یادداشتهای‌ توضیحی‌ می‌باشد.

دیگر موارد تشکیل‌دهنده‌ گزارشگری‌ مالی‌ مواردی‌ از قبیل‌ گزارش‌ مدیران‌ درباره‌ فعالیت‌ واحد تجاری‌ و گزارش‌ تحلیلی‌ مدیران‌ می‌باشد که‌ همراه‌ با گزارش‌ حسابرس‌ مستقل‌ (و حسب‌ مورد گزارش‌ بازرس‌ قانونی‌) و صورت‌های‌ مالی‌ مجموعه‌ای‌ تحت‌ عنوان‌ گزارش‌ مالی‌ سالانه‌ را تشکیل‌ می‌دهد. سایر گزارش‌های‌ مالی‌ که‌ به‌طور موردی‌ و با اهداف‌ خاص‌ تهیه‌ می‌شود دربرگیرنده‌ مواردی‌ از قبیل‌ گزارشهای مالی تهیه‌ شده‌ به‌منظور دریافت‌ تسهیلات‌ مالی‌ از بانکها، گزارش‌ توجیهی‌ هیات مدیره جهت‌ افزایش‌ سرمایه‌ در مورد شرکتهای‌ سهامی‌ و اظهارنامه‌ مالیاتی‌ می‌باشد.

دامنه‌ کاربرد مفاهیم‌ نظری‌ گزارشگری‌ مالی‌

دامنه‌ کاربرد این‌ مجموعه‌، صورت‌های‌ مالی‌ با مقاصد عمومی‌ (که‌ ازاین‌ به‌ بعد صورت‌های‌ مالی‌ نامیده‌ می‌شود) می‌باشد. این‌ صورت‌های‌ مالی‌ حداقل‌ به‌طور سالانه‌ و در راستای‌ رفع‌ نیازهای‌ مشترک‌ اطلاعاتی‌ طیف‌ وسیعی‌ از استفاده‌کنندگان‌ تهیه‌ و ارائه‌ می‌شود. سایر گزارشهای‌ مالی‌ از جمله‌ گزارشهای‌ مالی‌ با اهداف‌ خاص‌، جزء صورت‌های‌ مالی‌ تلقی‌ نمی‌شود. معهذا برخی‌ مبانی‌ این‌ مجموعه‌ با تهیه‌ و ارائه‌ چنین‌ گزارشهایی‌، تا آنجا که‌ متکی‌ به‌ فرایند حسابداری‌ مالی‌ است‌، ارتباط‌ پیدا می‌کند.

مفاهیم‌ نظری‌ حاضر در مورد صورت‌های‌ مالی‌ کلیه‌ واحدهای‌ تجاری‌ (انتفاعی‌) اعم‌ از اینکه‌ در بخش‌ خصوصی‌ یا عمومی‌ فعالیت‌ کنند کاربرد دارد. بدین‌ ترتیب‌ این‌ مجموعه‌ معطوف‌ به‌ واحدهای‌ انتفاعی‌ است‌ لیکن‌ عمدتاً در مورد واحدهای‌ غیر انتفاعی‌ نیز قابل‌ اعمال‌ است‌. خصوصیات‌ کیفی‌ اطلاعات‌ مالی‌ که‌ در بخش‌ دیگری‌ از این‌ مجموعه‌ تشریح‌ گردیده‌ است‌، به‌طور یکسان‌ در مورد واحدهای‌ انتفاعی‌ و غیرانتفاعی‌ قابل‌ اعمال‌ است‌.

سایر بخشهای‌ این‌ مجموعه‌ با درجات‌ متفاوتی‌ از تأکید در اعمال‌ آنها، در مورد واحدهای‌ غیرانتفاعی‌، بکار گرفته‌ می‌شود. دراین‌ارتباط‌، طیف‌ استفاده‌کنندگان‌ صورت‌های‌ مالی‌ گسترده‌تر می‌گردد تا اعضا و اعانه‌دهندگان‌، تأمین‌کنندگان‌ منابع‌، مشتریان‌ یا دریافت‌کنندگان‌ کالاها و خدمات‌ و تشکیلات‌ نظارتی‌ را دربر گیرد. همچنین‌ اطلاعات‌ در مورد رعایت‌ قراردادها و هرگونه‌ محدودیت‌ در استفاده‌ از وجوه‌ اهمیت‌ بیشتری‌ می‌یابد و تأکید بر رقم‌ سود، جای‌ خود را به‌ تأکید برمعیارهای‌ عملکرد مالی‌ و غیرمالی‌ متفاوتی‌ می‌دهد.

واحد گزارشگر

گزارشگری‌ مالی‌ منعکس‌کننده‌ حسابدهی‌ واحد تجاری‌ در قبال‌ منابع‌ آن‌ است‌ و از این‌ رو مبنایی‌ برای‌ ارزیابی‌ وظیفه‌ مباشرت‌ مدیریت‌ و اتخاذ تصمیمات‌ اقتصادی‌ فراهم‌ می‌آورد. صورت‌های‌ مالی‌ به‌عنوان‌ بخش‌ اصلی‌ فرایند گزارشگری‌ مالی‌، به‌ استفاده‌کنندگان‌ مختلف‌ درارزیابی‌ وضعیت‌ مالی‌، عملکرد مالی‌ و انعطاف‌پذیری‌ مالی‌ واحد تجاری‌ یعنی‌ «واحدگزارشگر» یاری‌ می‌رساند.

واحدگزارشگر به‌ یک‌ واحد تجاری‌ منفرد یا گروه‌ واحدهای‌ تجاری‌ اطلاق‌ می‌شود که‌ موضوع‌ یک‌ مجموعه‌ صورت‌های‌ مالی‌ مشخص‌ است‌ که‌ بنابر الزامات‌ قانونی‌، قراردادی‌ یا عرفی‌ و به‌منظور رفع‌ نیازهای‌ اطلاعاتی‌ استفاده‌کنندگان‌ تهیه‌ و ارائه‌ می‌شود.

در تدوین‌ مفاهیم‌ نظری‌ حاضر، از میان‌ مفاهیم‌ گوناگون‌ سود، مفهوم‌ مبتنی‌بر «نگهداشت‌ سرمایه‌» که‌ متکی‌ بر مبانی‌ اقتصادی‌ است‌ مورد پذیرش‌ قرار گرفته‌ است‌. این‌ نظریه‌ که‌ در محافل‌ حرفه‌ای‌ جهان‌ نیز مقبولیت‌ یافته‌ است‌، درآمدها و هزینه‌ها را ناشی‌ از تغییرات‌ در داراییها و بدهیها تلقی‌ می‌کند و تطابق‌ منطقی‌ آنها را تنها در پرتو ارائه‌ تعاریف‌ دقیق‌ و روشنی‌ از دارایی‌ها و بدهی‌ها ممکن‌ می‌داند.

سخن پایانی

مفاهیم نظری گزارشگری مالی در مورد صورت‌های مالی کلیه واحدهای تجاری (انتفاعی) اعم از اینکه در بخش خصوصی یا عمومی فعالیت کنند کاربرد دارد. بدین ترتیب این مجموعه معطوف به واحدهای انتفاعی است لیکن عمدتا در مورد واحدهای غیرانتفاعی نیز قابل اعمال است.

خصوصیات کیفی اطلاعات مالی که در بخش دیگری از این مجموعه تشریح گردیده است، به طور یکسان در مورد واحدهای انتفاعی و غیر انتفاعی قابل اعمال است. سایر بخش‌های این مجموعه با درجات متفاوتی از تأکید در اعمال آنها، در مورد واحدهای غیرانتفاعی، بکار گرفته می‌شود.

در این ارتباط، طیف استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی گسترده‌تر می‌گردد. هدف آن است اعضا و اعانه‌دهندگان، تأمین کنندگان منابع، مشتریان یا دریافت کنندگان کالاها و خدمات و تشکیلات نظارتی را در برگیرد. همچنین اطلاعات در مورد رعایت قراردادها و هر گونه محدودیت در استفاده از وجوه اهمیت بیشتری می‌باید. تأکید بر رقم سود، جای خود را به تأکید بر معیارهای عملکرد مالی و غیر مالی متفاوتی می‌دهد.