حسابرسی داخلی
حسابرسی داخلی (Internal audit) یک فعالیت تضمینی و مشاوره مستقل و عینی است که برای افزودن ارزش و بهبود عملیات سازمان طراحی شده است. این روش یکی از انواع اصلی حسابرسی در همه مطالعات مدیریت مالی و حسابداری است.
فرقی نمیکند که اندازه شرکت و سازمان شما چقدر است. بدون نظارت و حسابرسی داخلی، دقت و صحت امور مالی مشخص نمیشود. کار حسابداری درونی در عمل از زمان بررسی تمامی مدارک و معاملات شروع شده و تا جمعبندی حسابها و به دست آوردن ترازنامه ادامه پیدا میکند. حسابداری درونی بانکها، شرکتها و موسسات از جمله رایجترین گرایشهای این رشته محسوب میشود. نظر به اهمیت موضوع در این نوشتار حسابرسی داخلی مفهومسازی و تعریف خواهد شد.
تعریف حسابرسی داخلی
حسابرسی یک فرایند کنترلی است. به عنوان یک مدیر باید بدانید که حسابرسی داخلی چیست و چگونه آن را مرتباً انجام دهید. بدون حسابرسی داخلی، امکان بروز خطاها و اشتباهات در فرآیند حسابداری بالا میرود. کیفیت هزینهکردها، وضعیت امور مالی شرکت، مشخص شدن داراییها و بررسی عملیاتهای مالی در حسابرسی داخلی انجام میشود. بدون حسابرسی داخلی، پیشگیری از اشتباهات مالی و ضرر و زیان احتمالی ناممکن است.
حسابرسی داخلی یک فعالیت مستقل، اطمینان بخش واقع بینانه و مشاوره ای است که برای ارزش افزایی و بهبود عملیات سازمان طراحی شدهاست. حسابرسی داخلی با فراهم ساختن رویکردی سیستماتیک و روش مند برای ارزیابی و بهبود اثربخشی فرآیندهای راهبری، مدیریت ریسک و کنترل، سازمان را در دستیابی به هدفهایش یاری میکند.
انجمن حسابرسان داخلی آمریکا
حسابداری درونی میتواند نواقص و ضعف را در حسابداری شرکت و سازمان به سادگی مشخص کند. علاوه بر آن سواستفادههای مالی و انحرافات اقتصادی با حسابرسی مشخص میشود. خود این کار میتواند جلوی ضرر و زیان بیشتر را بگیرد.
از جمله مزیتهایی که حسابرسی داخلی دارد، شناسایی منابعی است که هدررفت هزینه دارند. حسابرسی، تمامی منابع داخلی و خارجی سازمان را مشخص میکند. حسابرسی داخلی در عمل تمامی پرداختیها و دریافتیهای شما را به طور شفاف بیان میکند.
روشها و مراحل حسابرسی داخلی
کمیته سازمانهای حامی کمیسیون ترودوی (COSO) یک نهاد غیردولتی و مستقل است که در حوزههای گوناگون مانند چارچوب کنترلهای داخلی، چارچوب مدیریت ریسک سازمان و جلوگیری از وقوع تقلب فعالیت میکند. چارچوب کنترلهای داخلی COSO از سال ۱۹۹۲ مورد استفاده قرار میگیرد. این چارچوب مبنایی برای ارزیابی کنترلهای داخلی تعیین کرده است.
هدف استفاده از این چارچوب، بهبود کارایی و اثربخشی عملیات ها، گزارشها و تطبیق آنها با قوانین و مقررات طراحی شده، است. ۵ مولفه و اجزای کنترلهای داخلی باید رعایت شود. این مولفهها شامل موارد زیر است:
- اجزای محیط کنترلی
- ارزیابی ریسک
- فعالیتهای کنترلی
- اطلاعات و ارتباطات
- فعالیتهای نظارتی
محیط کنترلی مبنایی برای مولفههای دیگر در نظر گرفته میشود. محیط کنترلی تعیین میکند که نحوه تدوین استراتژیها و اهداف چگونه باشد. همچنین چگونگی شناسایی و ارزیابی ریسکها توسط این مولفه مشخص میشود. پس از ارزیابی ریسک، طبق مراحل حسابرسی داخلی مبتنی بر COSO، باید واکنش مناسب تعریف شود.
پایش مستمر ریسکها در روشهای حسابرسی COSO، حیاتی است. فعالیتهای کنترلی هم باید برای کاهش تاثیر نامطلوب ریسکها انجام شود. هدف از جریانهای اطلاعات و ارتباطات هم در اختیار قرار دادن دادههای مورد نیاز ذینفعان است. در نهایت اثربخشی فرایندهای کنترلی در فعالیتهای نظارتی بررسی میشود. ارزیابی مستمر، برای گرفتن تصمیمات بعدی لازم است.
وظایف حسابرس داخلی
برای کار به عنوان حسابرس داخلی، علاوه بر آنکه باید بدانید حسابرسی داخلی چیست، باید از وظایف یک حسابرس داخلی نیز آگاه باشید. حسابرس داخلی شرکت با گرفتن دسترسی به تمامی مدارک و اسناد، کار خود را شروع میکند. از جمله وظایف دیگر کارکنان، همکاری کامل با حسابرس است.
وظیفه حسابرس پیدا کردن تمامی اشتباهات و اشکالات در بررسیهای مالی است. بدون حسابرسی، باید منتظر ضرر و زیان زیادی باشید. حسابرس کسی است که باید به امور مالی کاملاً تسلط داشته باشد. وظایف حسابرس داخلی او را مسئول پاسخگویی به مدیران و ارائه گزارشات میکند. اهدافی که حسابرس باید به آن برسد، شامل موارد زیر است:
- بهبود فرایند نظارت مالی در سازمان
- حفاظت از داراییها و مدیریت نیروی انسانی شرکت
- بررسی صحت گزارشهای مالی شرکت
- شناسایی هدررفت منابع مالی
پس از آنکه حسابرس با وظایف خود آشنا شد، باید بررسی و حسابرسی مالی را آغاز کند. وظایف حسابرس داخلی میتواند در ۳ دسته بندی کلی تقسیم شود. در هر کدام از این دستهها، وظایف دیگری هم تعریف میشود.
درخواست مستندات از واحدهای سازمانی
طبق وظایف حسابرس داخلی، حسابرس میتواند شخص حقیقی یا حقوقی باشد. همچنین فرایند حسابرسی میتواند درون سازمانی یا برون سازمانی انجام شود. در هر دو شکل، حسابرس باید از تمامی واحدهای سازمانی موجود در چارت اداری، مستندات لازم را درخواست کند. جمع بندی حسابها باید در تاریخ مشخصی انجام شود، به همین دلیل حسابرس باید بدون فوت وقت کارش را آغاز نماید.
حسابرس داخلی در فرآیند حسابرسی داخلی، مستقیماً با مدیران بالادستی در ارتباط است و باید به آنها گزارش دهد. بنابراین تعاملات حسابرس و واحدهای سازمانی باید منجر به طبقه بندی اسناد با تشکیل پرونده حسابرسی شود. حسابرسان داخلی باید اسناد مالی و مالیاتی را به طور دقیق بررسی کنند. البته حسابرسی مالیاتی، خودش میتواند یک شاخه جداگانه و فرآیندی تخصصی باشد. در مطلب “حسابرسی مالیاتی چیست؟” بیشتر در این باره توضیح دادهایم.
شناسایی فرآیندها در واحدهای درگیر
از جمله وظایف اصلی حسابرس داخلی، شناسایی فرآیندها و فعالیتهای موجود در سازمان است. حسابرس باید با مسئولان و مدیران هر واحد درگیر در امور حسابداری، مصاحبه کرده و ریز فعالیتهای آنان را مشخص کند. معمولاً حسابرس به بررسی واحدهای زیر نیاز دارد:
منابع انسانی، حسابداری حقوق و دستمزد
در فرآیند حسابرسی داخلی، پیدا کردن منابع هدر رفت از قسمت فروش ممکن است. حسابرس باید مشخص کند که چه فعالیتهایی زیانبار است و باید متوقف شود. همچنین با بررسی حسابداری فروش میتوان فاکتورهای اشتباه و قراردادهای ناقص را مشخص کرد. ورود و خروج کالاها به انبار هم باید از طریق واحد انبارداری، حراست و نگهبانی بررسی شود.
یک حسابرس خبره و کار کشته میتواند مغایرتها در موجودی انبار را به راحتی پیدا کند. حسابرس در بررسی واحد خرید داخلی و فعالیتهای پیمانکاران، آن میتواند موارد کم بازده و زیان ده را مشخص نماید. تاثیر کار هر پیمانکار باید در حسابرسی داخلی اندازهگیری شود. در نهایت حسابرسی داخلی میزان افزایش دستمزدها را در بررسی واحد منابع انسانی پیدا میکند. علاوه بر آن حسابرس باید صحت پرداخت حقوق، بیمه و مزایا را به کارمندان و کارگران تایید نماید.
تکمیل چک لیست حسابرسی داخلی
آخرین وظیفهای که بر دوش حسابرس داخلی شرکت است، تکمیل چک لیستهای حسابرسی داخلی از جزئیات امور مالی خواهد بود. طبق فرآیند حسابرسی داخلی، خطاها و درصد انحرافات در چک لیست حسابرسی داخلی مشخص میشود. با حسابرسی داخلی میتوان ریسک ناشی از هر فرایند را هم مشخص کرد. با کامل شدن تجزیه و تحلیل حسابرس، فرایند ارزیابی و رتبه بندی فعالیتها شروع میشود. حسابرس داخلی شرکت باید به مدیران گزارشی از نواقص شرکت با اولویت آنها ارائه دهد.
شیوه گزارش دهی حسابرسی داخلی
به عنوان یک حسابرس باید بدانید که الزامات گزارش دهی در فرآیند حسابرسی داخلی چیست. تعریف حسابرسی داخلی و مراحل آن با هدف تفکیک الزامات، انتظارات و شناسایی ریسکهای کلی آنها انجام میشود و گزارش باید بیانگر تمامی این موضوعات باشد.
بدون ارزیابی ریسک و ارائه راه حلهای کاربردی برای کاهش ریسک و بهبود فرآیندها، تصمیم گیری در حوزه امور مالی بی اشکال نخواهد بود. به طور کلی گزارش حسابرسی داخلی باید شامل موارد زیر باشد:
- بخش ارزیابی ریسک
- مراحل انجام ارزیابی کنترلهای داخلی حاکم بر گزارشگری مالی
- روشهای انجام کار
- فعالیتهای با اهمیت
- تعیین سطوح و حوزههای ریسک
- موارد مستعد بهبود کنترل داخلی
- موارد مستعد بهبود تولید
- موارد مستعد بهبود بازاریابی و فروش
- موارد مستعد بهبود مدیریت منابع انسانی
- موارد مستعد بهبود مدیریت وجوه نقد
- موارد مستعد بهبود چرخه فروش، درآمدها، بدهکاران و دریافتها
- موارد مستعد بهبود چرخه خرید، هزینه ها، بستانکاران و پرداختها
- موارد مستعد بهبود چرخه موجودی مواد و کالا
- خلاصهای از تطبیق بودجه با عملکرد سال
- رقبای داخلی و خارجی و جایگاه شرکت در بازار
یک گزارش کامل حسابرسی داخلی باید تعیین سطوح و حوزههای ریسک را شامل شود. در غیر این صورت گزارش شما ناقص است.
تفاوت حسابرسی داخلی با حسابرسی مستقل سازمان
تفاوت حسابرسی داخلی و حسابرسی مستقل را میتوان در ویژگیهای مختلفی بررسی کرد. به عنوان یک حسابرس باید بدانید که تفاوت حسابرسی مستقل با حسابرسی داخلی چیست. مراحل و فرآیند حسابرسی داخلی ممکن است شباهتهایی با هم داشته باشند اما نتایج به کلی متفاوت است. حسابرسی داخلی و مستقل میتواند توسط یک نفر انجام شود اما این شخص حقیقی یا حقوقی باید تسلط کافی روی مفاهیم امور مالی داشته باشد.
به طور خلاصه تفاوت حسابرسی داخلی با حسابرسی مستقل از سازمان را میتوان در موارد زیر بیان کرد:
هدف از انجام حسابرسی داخلی شناسایی و کنترل ریسک و رسیدن به اهداف استراتژیک است. اما حسابرسی مستقل وضعیت امور مالی و صحت آنها را طبق قوانین و استانداردها مشخص میکند.
حسابرسی داخلی میتواند توسط حسابرسان استخدامی یا به شکل برون سپاری انجام شود. اما در حسابرسی مستقل، با بازرسان و حسابرسان مستقل سازمان طرف هستید.
حسابرسی داخلی یک فرایند درون سازمانی است که اهداف و ریسکهای سازمان را مشخص میکند. اما حسابرسی مستقل تنها به بررسی تحریفات، نواقص و مغایرتها میپردازد.
گزارش حسابرسی داخلی توسط مدیریت سازمان و هیئت مدیره بررسی میشود. اما دادههای حسابرسی مستقل به دست ذینفعان و سهامداران میرسد.
سخن پایانی
آموزش حسابداری و حسابرسی داخلی با هدف کاهش ضرر و زیان و شناسایی ریسکها انجام میشود. کسی که میخواهد به عنوان حسابرس کار کند، باید تسلط کافی روی امور مالی داشته باشد. منابع زیادی از کتاب حسابرسی داخلی گرفته تا ویدیوها و کلاسهای آموزش حسابرسی داخلی در اختیار حسابداران است.
نتایج حسابرسی داخلی باید به شکل مستمر و با تعیین مسئول مشخص، بررسی شود. اما حسابرسی مستقل تنها در دورههای ۶ ماهه و یکساله توسط سازمان حسابرسی انجام میشود. گزارش حسابرسی داخلی در دسترس عموم قرار نمیگیرد. اما هدف اصلی حسابرسی مستقل گزارش دهی به سهامداران عام است.
انجام حسابرسی داخلی اختیاری است و میتوانید به گزارشات واحد حسابداری بسنده کنید. اما قوانین زیادی از ادارات و سازمانهای دیگر مانند بانک شما را ملزم به انجام حسابرسی مستقل میکند.
منبع: نوروش، ایرج. مروری جامع بر حسابرسی. تهران: نگاه دانش.
