حسابداری دولتی
حسابداری دولتی فرایند ثبت و مدیریت همه تراکنش‌های مالی دولت است که شامل درآمدها و هزینه‌های بخش عمومی است. شیوه‌های گوناگونی از حسابداری در سازمان‌های عمومی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
حسابداری دولتی بخشی جدایی ناپذیر سازمان‌ها در امور بودجه و روند اظهارنامه‌های مالیاتی است. هر شرکت به حداقل یک حسابدار دولتی برای این امور نیاز دارد. هدف اصلی از اجرای این فرآیندها، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری در مورد کنترل بودجه است. در طی این فرآیند، اطلاعات مالی تمام وزارتخانه ها، موسسات دولتی و … گردآوری، طبقه بندی، پردازش و گزارش می‌شوند.
در مجموع فعالیت‌های این بخش کمک می‌کند تصمیم‌گیری مالی و برنامه‌های مصوب بودجه سالانه به خوبی مدیریت شود. این بخش نقش مهمی در مدیریت دولتی و سازمان‌های بخش عمومی ایفا می‌کند. بویژه از منظر شفافیت سازمانی، سلامت سازمانی و مبارزه با فساد اداری اهمیت دارد. نظر به اهمیت موضوع در این مقاله به تشریح کامل حسابداری دولتی پرداخته می‌شود.
تعریف حسابداری دولتی
حسابداری دولتی برگردان Government accounting یا Public accounting است. حسابداری دولتی فرآیندی است که در آن گزارش رویدادهای بودجه‌ای و رویدادهای مالی همه دستگاه‌های اجرایی زیرمجموعه دولت گردآوری، ثبت و طبقه بندی، خلاصه، تفسیر و گزارش می‌شوند.
اهداف و کاربرد حسابداری دولتی عبارت است از ارزیابی عملکرد هر یک از دستگاه‌های اجرایی در زمینه فعالیت آنها، به منظور حصول اطمینان از موارد زیر:
- صورت‌های مالی به نحوه منصفانه قابل قبول ارائه شده باشد.
- رعایت قوانین و مقررات مالی و محاسباتی
- میزان در صد تحقق اهداف از پیش تعیین شده
- حراست و استفاده بجا و مطلوب از اموال و دارایی ها
حسابداری عمومی دارای ویژگی‌های زیادی است که مهم ترین آنها عبارتند از:
- فراگیر بودن گزارش‌های مالی
- انجام به موقع کارها
- قابل استفاده بودن گزارشات
گزارش‌های مالی باید تمام اطلاعات مالی را شامل شود. بسیاری از کارهای مالی و مالیاتی زمان زیادی برای اجرا، نیاز دارند. یک حسابدار دولتی باید تمام کارهای خود را به موقع انجام دهد تا بتواند گزارش‌های خود را به موقع تحویل دهد. در نهایت گزارش‌ها باید قابل استفاده باشند. گزارش به قدری جامع و کامل باشد که هم برای دولت و بودجه‌بندی‌های آینده قابل استفاده باشد و هم برای خود سازمان کاربردی باشد. از روش‌های سازمان یافته و مختص حسابداری‌های مالی برای تهیه گزارش استفاده شود.
استفاده کنندگان از حسابداری دولتی
استفاده کنندگان داخل سازمان عبارتند از:
- مسئولین برنامه‌ریزی
- وزیر یا رئیس موسسه دولتی
- مدیران سطوح میانی
- بازرسان وحسابرسان داخلی
مسولین برنامه ریز: بودجه سالانه به عنوان یک برنامه مالی رسمی است که از طریق مسولین برنامه‌ریزی واحدهای اجرایی دولت تنظیم می‌شود. پس از انجام تعدیلات و اصلاحات لازم به تصویب نمایندگان مردم رسیده وبه سازمان‌های دولتی جهت اجرا ابلاغ می‌گردد.
وزیر یا رئیس موسسه دولتی: چون وزیر در مقابل دولت و مجلس مسئولیت پاسخگویی دارد لذا اطلاعات مالی وزاتخانه یا موسسه دولتی به صورت خلاصله در اختیار وزیر یا رئیس موسسه قرار می‌گیرد تا به نحوی از جریان امور مالی سازمان تحت مسئولیت خود مطلع شود و به ترتیبی بر فعالیت‌های مالی و کارایی مدیران اجرایی نظارت نماید.
مدیران سطوح میانی: مدیران رده‌های میانی سازمان‌های دولتی نیزمتناسب با نیاز ازاطلاعات مالی و حسابداری برای برنامه‌ریزی واحد تحت سرپرستی خود استفاده می‌کند.
بازرسان وحسابرسان داخلی: بازرسان و حسابرسان داخلی سازمان دولتی نیز برای ارزیابی تاثیر کنترل‌های مالی و گزارش آن به مقامات مجاز وزارتخانه یا موسسه دولتی به طریقی از خدمات حسابداری استفاده می‌کنند.
استفاده کنندگان خارج سازمان عبارتند از:
- هیات دولت
- مجلس نمایندگان
- حسابرسان مستقل
- افراد و شهروندان
استفاده کنندگان خارج از وزارتخانه یاموسسه دولتی افراد یا سازمان هایی هستند، که به طور مستقیم در فعالیت‌های وزارتخانه یا موسسه دولتی شرکت ندارند ولیکن به صورت قانونی حق دارند از اطلاعات استخراج شده از سیستم حسابداری مورد عمل سازمان‌های مذکور استفاده کنند.
رشته حسابداری دولتی
سازمان‌های دولتی و شرکت‌ها هنگام برنامه‌ریزی فعالیت‌های خود برای یک سال، سه ماهه یا سایر دوره مالی مشخص، به حسابداران دولتی وابسته هستند. قانون‌گذاران دولتی که مسئول تخصیص بودجه هستند، به گزارش سازمان‌ها و همین حسابداران دولتی وابسته هستند. بیشتر مشاغل در رشته حسابداری دولتی، مستلزم داشتن مدرک لیسانس در رشته حسابداری یا یک رشته مرتبط مانند امور مالی یا مدیریت دولتی هستند.
برخی از سازمان‌ها و شرکت‌ها ممکن است به جای مدرک حسابداری، به تجربه و داشتن علم در این رشته اهمیت دهند و در واقع مدرک برای آنها اهمیت چندانی نداشته باشد. از طرفی، ممکن است شرکت‌ها و سازمان‌ها از داوطلبان واجد شرایط بخواهند قبل از شروع همکاری خود به عنوان حسابدار دولتی، یک دوره کارآموزی ۱ تا ۲ ساله را پشت سر بگذارند و حتی در پایان کارآموزی از آنها آزمون نیز گرفته شود.
این گرایش از رشته حسابداری از حساسیت بیشتری برخوردار است. بنابراین افرادی که این گرایش را انتخاب می‌کنند، موضوعات خاصی را علاوه بر دروس حسابداری عمومی می‌گذرانند.
حسابدار دولتی
حسابدار دولتی به فردی گفته می‌شود که علاوه بر داشتن مهارت در حسابداری، توانایی انجام امور مربوط به تشخیص حساب ها، بودجه بندی، عملیات حسابداری سپرده ها، تشخیص حساب ها، تنظیم حساب درآمد و هزینه اختصاصی، تهیه صورت‌های مالی مهم در موسسات دولتی و … را نیز دارد.
این موارد در واقع بخشی از وظایف یک حسابدار دولتی است که هدف اصلی آن تهیه گزارش از میزان درآمد و مخارج سازمان‌های دولتی است. این گزارشات به دولت کمک می‌کند تا در مورد امور مالی خود و بودجه بندی برای سازمان‌ها و بخش‌های مختلف دولتی بهتر عمل کرده و متوجه نواقص و اشکالات مالی نیز شود.
وظایف حسابدار دولتی عبارتند از:
- تشخیص حسابها و مقایسه آن با حسابداری بازرگانی
- تنظیم اسناد مالی
- تهیه، تنظیم، تصویب، اجرا و نظارت بودجه
- تهیه، تنظیم، تصویب، اجرا و نظارت بودجه
- عملیات حسابرسی پرداخت حقوق بازنشستگان و موظفین
- عملیات حسابرسی سپرده‌ها
- توانایی عملیات حسابرسی بانک و تهیه صورت مقایرت بانک
- تنظیم حساب درآمد و هزینه اختصاصی
- بستن حسابها و تنظیم حسابهای نهایی
شناسایی پرداخت حقوق و دستمزد کارکنان، اصول واریز اسناد تنخواه گردان پرداخت، اصول درخواست وجه به خزانه از دیگر وظایف این حسابرسان است. همچنین باید بتوانند اصول واریز اسناد تنخواه گردان پرداخت، دفتر معین، انواع فرم‌های دفاتر معین و دفتر کل را پشناسند.
اصول حسابداری دولتی
پنج اصل اساسی حسابداری دولتی عبارتند از:
- تفکیک شخصیت سازمان‌های دولتی
- تداوم فعالیت در سازمان‌های دولتی
- ویژگی کیفی ثبات رویه
- اصل احتیاط در سازمان‌های دولتی
- ویژگی کیفی افشای رویه‌ها در سازمان‌های دولتی
فرض تفکیک شخصیت سازمان‌های دولتی: بر طبق این فرض هر سازمان دولتی یک شخصیت حقوقی مستقل و مجزا از شخصیت حقیقی مدیران و کارکنان آن سازمان می‌باشد. دارایی‌ها، بدهی‌ها و ارزش ویژه هر سازمان دولتی متعلق به دولت است. این فرض منجر به ایجاد معادله حسابداری دولتی با تساوی دارایی‌ها با بدهی‌ها و مازاد تخصیص نیافته می‌شود.
فرض تداوم فعالیت در سازمان‌های دولتی: بر طبق این فرض هر سازمان دولتی معمولا به طور نامحدود و دایمی فعالیت می‌کند. بر طبق همین فرض باید پیش پرداخت ها، علی الحساب‌های سال جاری در سالی که به مرحله تعهد می‌رسند به عنوان هزینه قطعی در دفاتر ثبت شوند، لذا در پایان سال مالی ابتدا به پیش پرداخت سنواتی و علی الحساب سنواتی تبدیل شده و به سال مالی بعد منتقل می‌شوند.
ویژگی کیفی ثبات رویه: بر طبق این فرض باید روش‌ها و رویه‌های حسابداری مورد عمل در سازمان‌های دولتی در دوره‌های مالی مختلف به طور یکنواخت به کار برده شود.
اصل احتیاط در سازمان‌های دولتی: این اصل نسبت به موسسات خصوصی، کمتر در سازمان‌های دولتی به کار گرفته می‌شود و دلیل این امر این است که معمولا در سازمان‌های دولتی از ارزش‌های واقعی به جای ارزش‌های برآوردی استفاده می‌شود.
ویژگی کیفی افشای رویه‌ها در سازمان‌های دولتی: صورت‌های مالی گزارش شده در سازمان‌های دولتی باید حاوی اطلاعات و یاداشت هایی باشد، که بررسی آنها توجه استفاده کنندگان از صورت‌های مذکور را به کلیه اطلاعات و حقایق مربوط به رویه‌های حسابداری مورد عمل، عدم رعایت اصول و مفروضات بنیادی و حسابداری دولتی، تغییر در رویه‌های حسابداری، ارقام مقایسه‌ای دوره مالی قبل و سایر حقایق و شرایط موجود، جلب نماید.
مبانی حسابداری دولتی
پنج مبنای حسابداری بخش عمومی عبارتند از:
- نقدی
- تعهدی
- نیمه تعهدی
- تعهدی تعدیل شده
- نقدی تعدیل شده
مبنای نقدی: در حسابدار ی نقدی، درآمدها در سال مالی وصول وجوه نقد مربوط و هزینه‌ها در سال مالی پرداخت وجوه نقد مربوط به حساب منظور می‌شود. در این مبنا تحقق یا قطعی شدن درآمد و تعهد یا وقوع هزینه که معمولاً از آثار دریافت یا ارائه کالا و خدمات است، در امر شناخت درآمدها و هزینه‌ها مورد نمی یابد.
مبنای تعهدی: در حسابداری تعهدی، درآمدها در سال انجام خدمات یا فروش کالاها به حساب منظور می‌شود. هزینه‌ها در سال دریافت کالاها و خدمات و ایجاد تعهد به حساب منظور می‌گردد.
مبنای نیمه تعهدی: در حسابداری نیمه تعهدی که ترکیبی از دو مبنای نقدی و تعهدی است. برای ثبت درآمدها از مبنای نقدی و برای ثبت هزینه‌ها از مبنای تعهدی استفاده می‌شود. به عبارت دیگر در مبنای نیمه تعهدی درآمدهایی که عملاً وصول و هزینه هایی که تعهد یا تحمل شده است در حسابهای هر دوره مالی ثبت می‌شود.
مبنای تعهدی تعدیل شده: در حسابداری تعهدی تعدیل شده، شناخت و ثبت درآمدها در حسابها در دوره مالی انجام می‌شود. در آن دوره درآمد « آماده، دردسترس و قابل اندازه گیری» است منظور از آماده و در دسترس بودن درآمدها قابل وصول بودن آنها در دوره مالی جاری یا مدتی کوتاه بعد از پایان دوره جاری است، به ترتیبی که پرداخت بدهی‌ها و تعهدات دوره جاری از محل درآمدهای مذکور میسر باشد.
مبنای نقدی تعدیل شده: در این مبنا، ثبت درآمدها در دوره دریافت وجوه نقد و ثبت هزینه‌ها در دوره پرداخت وجوه نقد بابت تعهدات ایجاد شده صورت می‌گیرد. به عبارت دیگر درآمدها زمان وصول و هزینه‌ها زمان پرداخت تعهدات ناشی از دریافت کالاها و خدمات، شناسایی و ثبت می‌شود.
پرسش و پاسخ
تفاوت حسابداری مالی با حسابداری دولتی چیست؟
در حسابداری دولتی باید علاوه بر داشتن مهارت در حسابداری تکمیلی مالی باید بتواند امور مربوط به تشخصی حسابها، تنظیم اسناد مالی، بودجه، عملیات حسابداری سپرده ها، بانک و تهیه صورت مقادیر، تنظیم حساب درآمد هزینه اختصاصی، بستن حسابها و تنظیم حسابهای نهایی، تهیه انواع صورت‌های مالی مهم در موسسات دولتی، انجام عملیات مالی طرح‌های عمرانی، ادارات دولتی شهرستان ها، شهرداری‌ها و تهیه لایحه تفریق بودجه را انجام دهد.
تفاوت حسابداری خصوصی و حسابداری دولتی چیست؟
آنچه که در بخش دولتی و غیردولتی متفاوت است، نحوه عمل حسابداری در موسسات دولتی و بخش غیردولتی است. البته که در موسسات دولتی (دستگاه اجرایی) و غیردولتی نفس و ماهیت حسابداری مغایرتی با هم ندارد بلکه به لحاظ استفاده از مبانی مختلف (نقدی و نقدی تعدیل شده در برابر تعهدی) اختلافی در زمان و نحوه شناسایی برخی عناصر صورت‌های مالی ایجاد می‌شود.
نتیجه‌گیری
حسابداری دولتی به مجموعه کارهایی گفته می‌شود که در آن، حسابدار دولتی اسناد مالی را برای ارائه به دولت بررسی می‌کند. کارهایی که حسابداران دولتی انجام می‌دهند از بازرسی حسابهای مالیاتی برای تأیید صحت و سقم اطلاعات آنها، تا تحقیق در مورد حسابهای مالی سازمان‌های دولتی مختلف برای پیدا کردن نشانه‌هایی از کارهای متخلفانه یا بدهکاری‌های مالیاتی است.
اصول متداول حسابداری دولتی، مجموعه‌ای از مفروضات اساسی، استانداردها، نظریه ها، معیارها و قواعد کلی و عملی حاکم و ناظر بر انجام، ثبت، طبقه بندی و تلخیص فعالیت های مالی و تهیه صورت های مالی سازمان های دولتی است. بعد از مطالعات و بررسی های علمی و فنی و حرفه‌ای توسط کمیته ها، شوراها و انجمن های حرفه‌ای بین‌المللی و مراجع قانونی هر کشور تهیه و بعد از تصویب، جهت اجرا به سازمان های دولتی اعلام می شود.
اصول مذکور، مانند اصول و موازین کلی حسابداری به علت ارتباط با اوضاع اقتصادی، مقتضیات زمانی و قوانین و مقررات مالی کشورها همیشه در حال تغییر و تحول و تکامل تدریجی است.
