اشتغال‌زایی
اشتغال‌زایی (Job Creation) به معنای ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار برای به‌کارگیری منابع انسانی در بخش‌های مختلف اقتصادی است. این مساله یکی از مهم‌ترین مسائل اقتصادی در دنیا و از بزرگترین چالش‌های کلیدی اقتصاد ایران است.
نرخ بیکاری به‌ویژه در میان جوانان تحصیل‌کرده، نشان‌دهنده ناکارآمدی سیاست‌های بازار کار و ضعف در پیوند میان نظام آموزشی، صنعت و کارآفرینی است. شکاف صنعت و دانشگاه یک بحث اساسی و باید در مارپیچ سه‌گانه دولت، صنعت و دانشگاه تجدیدنظر کرد. در این مقاله تلاش می‌کنیم مهم‌ترین موانع اشتغال‌زایی را بررسی کنیم و سپس به برخی راهکارهای عملی برای بهبود آن بپردازیم.
تعریف اشتغال‌زایی
شغل (Job) به مجموعه‌ای از وظایف و مسئولیت‌هایی اطلاق می‌شود که فرد در قالب آن، در ازای دریافت دستمزد یا پاداش، کالا یا خدمتی را تولید یا ارائه می‌کند.
شاغل فردی است که در یک دوره زمانی مشخص دارای شغل باشد و فعالیت اقتصادی مشخصی انجام دهد.
اشتغال به وضعیت یا فرایندی گفته می‌شود که در آن فرد نیروی کار خود را در بازار عرضه کرده و در ازای آن درآمد کسب می‌کند. در این راستا، اشتغال‌زایی به سیاست‌ها، اقدامات و فرایندهایی اطلاق می‌شود که منجر به ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و پایدار برای افراد فاقد شغل می‌گردد.
اشتغال‌زایی از مهم‌ترین شاخص‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی در هر کشور است، زیرا اشتغال علاوه بر تأمین معیشت فردی، زمینه‌ساز مشارکت اجتماعی، کاهش فقر، افزایش سرمایه اجتماعی، و پویایی اقتصادی می‌شود. در واقع، جامعه‌ای که توان ایجاد شغل برای جمعیت فعال خود را نداشته باشد، به‌مرور با چالش‌هایی چون مهاجرت، نابرابری، حاشیه‌نشینی و بحران‌های اجتماعی روبه‌رو خواهد شد.
اهمیت و چالش‌های اشتغال‌زایی در ایران
در شرایط کنونی کشور، با وجود نرخ بالای بیکاری به‌ویژه در میان جوانان تحصیل‌کرده، اشتغال‌زایی یک ضرورت ملی و راهبردی است. با توجه به رشد جمعیت فعال، ساختار ناکارآمد بازار کار، و کاهش ظرفیت استخدام دولتی، لازم است سیاست‌گذاران با بازطراحی سیاست‌های اقتصادی، تسهیل فضای کسب‌وکار و حمایت از بخش خصوصی، زمینه ایجاد مشاغل پایدار را فراهم سازند. عدم اقدام مؤثر در این زمینه می‌تواند شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی را تعمیق بخشد.
موانع اشتغال‌زایی در ایران عبارتند از:
۱. عدم تناسب نظام آموزش با نیاز بازار
بسیاری از فارغ‌التحصیلان مهارت‌های کاربردی و تجربی برای ورود به بازار کار را ندارند.
۲. فضای نامساعد کسب‌وکار
موانع قانونی، مالیات‌های پیچیده، فرایندهای بوروکراتیک و نااطمینانی اقتصادی، از رشد بنگاه‌های کوچک جلوگیری می‌کنند.
۳. تمرکز بر مشاغل دولتی
وابستگی ذهنی بخش بزرگی از جامعه به استخدام دولتی، باعث کاهش میل به کارآفرینی شده است.
۴. ضعف سرمایه‌گذاری در صنایع اشتغال‌زا
بخش عمده سرمایه‌گذاری‌ها به حوزه‌های غیرمولد (مثل املاک یا ارز) هدایت شده‌اند.
راهکارهای عملی برای اشتغال‌زایی
در دنیای امروز، ایجاد فرصت‌های شغلی نه تنها راهکاری برای کاهش بیکاری، بلکه ابزاری برای افزایش رضایتمندی عمومی، امنیت روانی و ارتقاء کیفیت زندگی محسوب می‌شود. بنابراین اشتغال‌زایی، نه یک اقدام مقطعی، بلکه فرآیندی راهبردی و چندبُعدی در مسیر توسعه پایدار است.
۱. توسعه مهارت‌آموزی
راه‌اندازی مراکز آموزش مهارت، کارآموزی در صنعت، و آموزش عملی در دانشگاه‌ها می‌تواند حلقه ارتباط دانش و کار را تقویت کند.
۲. حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و نوپا
تسهیل در صدور مجوز، ارائه تسهیلات مالی هوشمند و کاهش مالیات، می‌تواند به رشد کارآفرینی و اشتغال منجر شود.
۳. توسعه اقتصاد دیجیتال
توسعه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، آموزش فریلنسینگ، و حمایت از استارتاپ‌های دیجیتال، می‌تواند فرصت‌های شغلی جدید خلق کند.
۴. اصلاح فرهنگ اشتغال
با ترویج الگوی‌های موفق کارآفرینی، باید نگرش اجتماعی به کار و تولید را از «پشت‌میزنشینی» به «خلاقیت و ابتکار» تغییر داد.
سخن پایانی
اشتغال‌زایی یکی از موضوعات کلیدی در عرصه توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورهاست که همواره مورد توجه سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان و فعالان حوزه مدیریت بوده است. این مفهوم فراتر از صرفاً ایجاد شغل، به معنای فراهم کردن زمینه‌های پایداری، رشد اقتصادی، بهره‌برداری از ظرفیت‌های انسانی و تقویت سرمایه اجتماعی در جامعه است.
اشتغال‌زایی نه با استخدام گسترده دولتی، بلکه با توانمندسازی نیروی انسانی، اصلاح ساختار اقتصادی و حمایت هدفمند از کسب‌وکارها ممکن است.
راه‌حل واقعی، در گره‌گشایی از زنجیره‌های ساختاری و ذهنی است که جلوی رشد نیروی جوان، خلاق و تحصیل‌کرده کشور را گرفته‌اند.
منبع: نعیمی، صفت؛ شهرستانی، مختار. مدیریت شهری. تهران: نشر صفار.
