یادگیری فناورانه

یادگیری فناورانه (Technological Learning) فرآیندی است که انباشت و تقویت توانمندی‌های فناوری‌محور برای ایجاد و مدیریت تغییر فنی را دربردارد. در نتیجه آن، سازمان‌ها موفق به مدیریت فرآیند کسب چیرگی فناورانه و دست یازیدن به نوآوری‌های تدریجی می‌شوند.

می‌توان یادگیری فناورانه را فرآیندی دانست که از طریق آن بنگاه فناور، توانمندی‌های موجود را توسعه و ارتقاء داده و احیا می‌کند. از این رو، این شیوه از یادگیری سازمانی به عنوان روش توسعه توانمندی‌های فناوری‌محور درون‌زا تعریف شده که بیانگر توانایی سازمان در استفاده اثربخش از جذب و هضم فناوری‌های خارجی و ایجاد فناوری‌های جدید طی زمان در پاسخ به تغییرات محیطی است. کسب مهارت‌ها و شایستگی‌های محوری برای توسعه فناوری و یکپارچه‌سازی آنها نیازمند تلاش‌هایی جهت کاهش خطاهای مربوط به ابتکارات فناورانه است. این کوشش‌ها در زمینه انتخاب، انتقال، جذب، بهره‌برداری، توسعه و محلی سازی فناوری‌ها است.

تعریف یادگیری فناورانه

مفهوم یادگیری فناورانه، با توانمندی‌های فناورانه گره خورده و به همین دلیل یادگیری فناورانه، به عنوان فرآیند انباشت توانمندی‌های فناورانه تعریف می‌شود. یادگیری فناورانه را فرآیند تغییر فنی به دست آمده از روش‌های زیر تعریف کرده‌اند:

•  جذب فنون موجود، یعنی جذب (انتشار) نوآوری‌های ایجاد شده در جاهای دیگر
• ایجاد بهبودهایی پیرامون فنون کسب شده، یعنی نوآوری تدریجی

همچنین دو نوع یادگیری غیرفعال و یادگیری فعال را باید از یکدیگر متمایز کرد. یادگیری غیرفعال، فرآیند تغییر فنی به به دست آمده از دو شیوه است:

اشکال جذب فناورانه‌ای که از مسیری با حداقل تلاش فناورانه پیروی می‌کند (رویکرد جعبه سیاه) مانند پروژه‌های کلید در دست

نوعی نوآوری تدریجی به دست آمده به عنوان پیامد تقریباً خودکار و بی هزینه تجربه مورد نیاز در تولید (یادگیری از طریق انجام) است.

یک سازمان یادگیرنده غیرفعال، تنها با اکتساب توانمندی‌های تولید به رضایت دست می‌یابد. یادگیری فعال را به عنوان فرآیند تغییر فنی به دست آمده از دو شیوه می‌دانند. نخست جذب فناورانه همراه با تلاش‌های فناورانه برای تسلط بر فناوری‌های هضم شده (برای مثال مهندسی معکوس). دوم نوع نوآوری تدریجی به دست آمده به عنوان پیامد تلاش‌های عامدانه و سرمایه گذاری‌ها در فناوری تعریف می‌کند. یک یادگیرنده فعال، در کنار توانمندی‌های تولید، توانمندی‌های ارتقاء را نیز توسعه می‌دهد.

سازوکار یادگیری فناورانه

یادگیری فناورانه در کشورهای در حال توسعه، بیشتر با فرآیند انتقال فناوری عجین است. درواقع انتقال فناوری از کشورهای توسع هیافته، به عنوان مسیر اصلی تأمین فناوری پیشرفته برای تولیدکنندگانی با توانمندی‌های محدود تحقیق‌وتوسعه به شمار می‌رود. انتقال فناوری را می‌توان استفاده از دانش و به کارگیری فناوری معنا کرد که به عنوان فرآیندی در نظر گرفته می‌شود. توسط آن، فناوری توسعه یافته برای هدفی خاص، یا به منظور یک کاربرد متفاوت و یا توسط یک کاربر جدید مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مدل یادگیری فناورانه

بسیاری از کشورهای در حال توسعه، انتقال فناوری از کشورهای توسع هیافته را به عنوان عنصری مهم برای رشد محسوب می‌کنند. کانال‌های انتقال فناوری و یادگیری را اغلب، بنگاه‌های بزرگ و شرک تهای چندملیتی تشکیل می‌دهند. از سویی، از آنجا که فرآیند انتقال فناوری، علاوه بر انتقال تجهیزات و دارایی‌های فیزیکی، انتقال دانش و مهارت فناورانه را نیز در بر می‌گیرد. بنابراین توانایی بنگاه گیرنده در جذب دانش انتقال‌یافته نیز اهمیت می‌یابد که به ظرفیت جذب دانش آن بستگی دارد.

فرصت‌های یادگیری فناورانه

سه بخش اساسی در فرصت‌های یادگیری فناورانه وجود دارد.

نخستین بخش، پنجره فرصت یادگیری فناورانه سیاست‌های دولت است. از زمان نخستین نمود از ارزش تحقیق و توسعه و نیاز برای فعالیت‌های دولتی سازمان‌یافته و گسترده در سیاست‌گذاری علم و فناوری، منطق مداخلات دولتی برای پشتیبانی از نوآوری صنعتی توسعه یافت. سیاست‌ها و مداخلات دولت به عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های هر نظام نوآوری، مورد توجه پژوهشگران قرار گرفت. دولت پس از آگاهی از تقاضا در داخل و خارج از کشور و احساس نیاز به درونی‌سازی فناوری سیاست‌هایی اتخاذ می‌کند.

بخش اساسی دوم در فرصت‌های یادگیری فناورانه در حوزه تقاضای داخلی و خارجی است. ساختار بازار و شرایط عرضه و تقاضا برای صنایع فولادبیانگر آن است که نوسانات بازار مشتریان داخلی می‌تواند صنایع را تحت تاثیر قرار دهد. همچنین این صنایع با رکود احتمالی مواجه خواهند بود. اما همچنان می‌توانند به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع توسعه فناوری و نوآوری در این حوزه در نظر گرفته شوند.

سومین بخش اساسی پنجره فرصت یادگیری فناورانه، حوزه ارتقای توانمندی فناوری است. شرکت‌های تولیدکننده تقریباً به نهادهایی برای ارتقای فناوری از طریق بهبود مستمر تبدیل شده و توسعه فناوری در اختیار شرکت‌های فنی مهندسی است. همان‌طور که مطرح شد، پنجره‌های فرصت یادگیری فناورانه را در چهار دوره می‌توان خلاصه کرد. مهم‌ترین رکن اصلی توسعه فناوری، مبتنی بر سرمایه انسانی است.

سخن پایانی

صاحبان فناوری با قابلیت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های مرتبط با تکنولوژی قدیمی، به راحتی به دام موفقیت خواهند افتاد. آنها بیشتر سرمایه‌گذاری بلندمدت و کلان برای تولید دارند و در نتیجه تمایل یا انعطاف زیادی در درک فناوری‌های نوظهور که معمولاً عدم اطمینان بالایی داشته و ممکن است توانایی‌های موجود را از بین ببرد، ندارند. این موضوعات نشان از اهمیت زیاد استفاده از پنجره‌های فرصت در ارتقای توانمندی فناورانه دارد. اما در پیشینه پژوهش واکاوی یادگیری فناورانه از طریق این پنجره‌ها تقریباً مغفول مانده است.

از مطالب گفته‌شده می‌توان این‌گونه نتیجه‌گیری کرد که شرکت‌ها و کشورهای تازه‌وارد برای یادگیری فناورانه به عنوان عامل اصلی توسعه، هم باید استراتژی مشخص داشته باشند. از سوی دیگر همزمان بر ایجاد نوآوری‌های تدریجی و توسعه فناوری‌های جدید و به‌روز متمرکز شوند. در این صورت می‌توانند مسیر تقلید تا نوآوری را به‌طور اثربخش طی کرده و همپایی فناورانه با پیشگامان داشته باشند. به این ترتیب می‌توان به هدف‌های یادگیری فناورانه دست یازید.

اقتباس از سپهر قاضی به فرماندهی آیدا مهاجری