زنجیره تامین ۵.۰
زنجیره تامین ۵.۰ (Supply Chain 5.0) سیستم یکپارچه ورودی‌ها، فرایندها و خروجی‌های سازمان مبتنی بر اصول فنی و انسانی است. این رویکرد بازتعریف مدیریت زنجیره تامین سنتی سازمان براساس اصول انقلاب صنعتی پنجم است.
از زمانی که جیمز وات با اختراع ماشین بخار نخستین انقلاب صنعتی را رقم زد تاکنون تحولات زیادی در صنایع رخ داده‌است. این تحولات بنیادین در قالب پنج انقلاب صنعتی دسته‌بندی می‌شوند. آخرین آنها با عنوان انقلاب صنعتی چهارم است که با مفهوم تحول دیجیتال همراه است. دیجیتالی شدن تمامی ارکان زندگی فردی و سازمانی را درگیر خود ساخت و فناوری‌های دیجیتال و هوش مصنوعی عرصه صنایع را در هم نوردید. با وجود همه مزایای تحول دیجیتال و رشد فناوری به‌نظر می‌رسد که جایگاه انسان در انقلاب دیجیتال خدشه یافت.
در مدیریت زنجیره تامین دیجیتال باید به نقش و اهمیت عنصر انسانی توجه کرد. همانگونه که چاپلین در فیلم «عصر ماشین» فریاد کرد و التون مایو در مطالعات هاثورن اثبات کرد باید به عنصر انسانی در زنجیره تامین توجه شود. زنجیره تامین ۵.۰ همان یادآوری نظریه سیستم‌های فنی-اجتماعی امری و تریست است. نظر به اهمیت موضوع در این نوشتار زنجیره تامین ۵.۰ مفهوم‌سازی و تعریف خواهد شد.
تعریف زنجیره تامین ۵.۰
انقلاب صنعتی چهارم چندین فناوری را معرفی کرد که به طور قابل توجهی بر مدیریت زنجیره تامین تأثیر گذاشتند که عبارتند از:
- اینترنت اشیا (IoT)
- هوش مصنوعی (AI)
- تجزیه و تحلیل داده‌های بزرگ
- روباتیک پیشرفته
حلقه مفقوده اما جایگاه انسان، جامعه و محیط‌زیست است. صنعت ۵.۰ می‌تواند این پیشرفت‌ها را بیشتر کند و رویکرد جامع تری ارائه دهد که بر همکاری انسان و ماشین، سفارشی سازی و پایداری تأکید دارد.
صنعت ۵.۰ آینده‌ای را پیش بینی می‌کند که در آن انسان‌ها و ماشین‌ها به طور یکپارچه تر با هم کار کنند. این می‌تواند با ترکیب تخصص انسانی در فرآیندهای تصمیم گیری در کنار تجزیه و تحلیل مبتنی بر هوش مصنوعی، زنجیره تامین را تحت تاثیر قرار دهد. این رویکرد مشارکتی می‌تواند منجر به پیش‌بینی بهتر، مدیریت ریسک و پاسخ‌های تطبیقی بیشتر به اختلالات شود.
کارکردهای زنجیره تامین ۵.۰
افزون بر همکاری انسان و ماشین می‌توان به دیگر کاکردهای زنجیره تامین ۵.۰ اشاره کرد:
سفارشی‌سازی و شخصی‌سازی: صنعت ۵.۰ ممکن است بر سفارشی‌سازی انبوه محصولات تمرکز کند و به تولیدکنندگان این امکان را می‌دهد که محصولات متناسب را در مقیاس تولید کنند. همچنین اهداف فراشخصی‌سازی نیز قابل دستیابی است.
تولید غیرمتمرکز و منبع محلی: صنعت ۵.۰ می‌تواند تمرکززدایی تولید را تشویق کند، با واحدهای تولیدی کوچکتر که نزدیک به بازارهای نهایی قرار دارند. این می‌تواند منجر به زنجیره‌های تامین کوتاه‌تر، کاهش هزینه‌های حمل و نقل و عملیات بالقوه پایدارتر شود.
پایداری و زنجیره تامین سبز: از آنجایی که پایداری به یک نگرانی اساسی تبدیل می‌شود، صنعت ۵.۰ می‌تواند شیوه‌های سازگار با محیط زیست را در سراسر زنجیره تامین ادغام کند. این ممکن است شامل استفاده از هوش مصنوعی و تجزیه و تحلیل داده‌ها برای مدیریت منابع انرژی، کاهش ضایعات، زنجیره تامین پایدار و زنجیره تامین سبز باشد.
اشتراک‌گذاری بی‌درنگ داده: صنعت ۵.۰ ممکن است اشتراک‌گذاری بی‌درنگ داده‌ها را در سراسر زنجیره تامین ترویج کند و دید و شفافیت بهتری را فراهم کند. این می‌تواند همکاری را افزایش دهد، تاخیرها را به حداقل برساند و کارایی کلی را بهبود بخشد.
امنیت سایبری و حریم خصوصی داده ها: با افزایش اتصال، نیاز به افزایش امنیت سایبری و اقدامات حفظ حریم خصوصی داده‌ها وجود دارد. زنجیره تامین ۵.۰ احتمالاً به پروتکل‌های امنیتی قوی برای محافظت از داده‌های زنجیره تامین حساس در برابر تهدیدات سایبری نیاز دارد.
انعطاف‌پذیری و مدیریت ریسک: زنجیره تامین ۵.۰ می‌تواند بر ایجاد زنجیره‌های تامین انعطاف‌پذیر تأکید بیشتری داشته باشد که می‌تواند به سرعت با اختلالات، مانند بیماری‌های همه‌گیر، رویدادهای ژئوپلیتیکی یا بلایای طبیعی سازگار شود. این ممکن است شامل استراتژی هایی مانند منبع‌یابی دوگانه و مدیریت ریسک باشد.
توسعه استعدادها: از آنجایی که صنعت ۵.۰ خطوط بین کار انسان و ماشین‌آلات را محو می‌کند، توسعه نیروی کار بسیار مهم می‌شود. متخصصان زنجیره تامین باید مهارت‌های جدیدی را برای مدیریت موثر فناوری‌های پیشرفته کسب کنند.
نمونه‌های از نسل پنجم مدیریت زنجیره تامین
در اینجا چند نمونه خاص از زنجیره تامین ۵.۰ ارائه شده‌است:
یک خرده فروش بزرگ از هوش مصنوعی برای بهینه سازی شبکه توزیع خود استفاده می‌کند. سیستم هوش مصنوعی داده‌های تاریخی و شرایط ترافیک بلادرنگ را تجزیه و تحلیل می‌کند تا بهترین مسیرها را برای تحویل تعیین کند. این امر باعث کاهش ۱۰ درصدی هزینه‌های ارسال شده است.
یک سازنده دستگاه‌های الکترونیکی از اینترنت اشیا برای ردیابی حرکت محصولات خود در سراسر زنجیره تامین استفاده می‌کند. این به شرکت کمک کرده است تا مشکلات را در مراحل اولیه شناسایی و حل کند که باعث کاهش تعداد فراخوان محصولات شده است.
یک شرکت مواد غذایی از پرینت سه بعدی برای تولید محصولات غذایی شخصی سازی شده استفاده می‌کند. این به شرکت اجازه می‌دهد تا نیازهای غذایی خاص مشتریان خود را برآورده کند.
اینها تنها چند نمونه از نحوه استفاده از صنعت ۵.۰ در مدیریت زنجیره تامین است. همانطور که فناوری‌های درگیر در حال توسعه هستند، می‌توان انتظار داشت که در آینده شاهد راه‌های نوآورانه‌تر و کارآمدتری برای مدیریت زنجیره تامین باشیم.
چالش‌های زنجیره تامین ۵.۰
برخی از چالش‌های کسب‌وکارها در پیاده‌سازی صنعت ۵.۰ در مدیریت زنجیره تامین عبارتند از:
هزینه: فناوری‌های درگیر در صنعت ۵.۰ ممکن است گران باشد.
امنیت داده ها: افزایش استفاده از داده‌ها در زنجیره تامین ۵.۰ نگرانی هایی را در مورد امنیت داده‌ها ایجاد می‌کند.
شکاف مهارتی: کمبود کارگران ماهر با دانش و تخصص برای پیاده‌سازی زنجیره تامین ۵.۰ وجود دارد.
مقاومت در برابر تغییر: برخی از کسب و کارها ممکن است در برابر تغییر مقاوم باشند و تمایلی به پذیرش فناوری‌های جدید نداشته باشند.
سخن پایانی
زنجیره تامین ۵.۰ نحله حاکم بر صنایع و سازمان‌ها در عصر انقلاب صنعتی پنج و جامعه پنج است. این رویکرد مزایای بسیاری برای سازمان‌ها به همراه دارد و البته با چالش‌هایی نیز همراه است. با وجود این چالش ها، مزایای بالقوه صنعت ۵.۰ برای مدیریت زنجیره تامین قابل توجه است. کسب‌وکارهایی که قادر به اجرای موفقیت‌آمیز این فناوری‌ها هستند، می‌توانند مزیت رقابتی به دست آورند و سود نهایی خود را بهبود بخشند.
توجه به این نکته مهم است که تأثیر کامل صنعت ۵.۰ بر مدیریت زنجیره تأمین به نحوه پذیرش و ادغام آن در صنایع بستگی دارد. با ادامه تکامل این مفهوم، کسب‌وکارها باید مزایا و چالش‌های بالقوه آن را ارزیابی کنند و استراتژی‌های خود را برای همسویی با چشم‌انداز در حال تغییر زنجیره‌های تولید و تامین تنظیم کنند.
منبع: حبیبی، آرش. (۱۴۰۰). انقلاب صنعتی پنجم. تهران: پارس‌مدیر.
