پژوهش کاربردی

پژوهش کاربردی (Applied Research) پژوهشی است که با تکیه بر دستاوردهای پژوهش‌های بنیادی به حل یک مساله در دنیای واقعی می‌پردازد. این پژوهش با هدف بهبود و به کمال رساندن رفتارها، روش‌ها، ابزارها، وسایل، تولیدات، ساختارها و الگوهای مورد استفاده جوامع انسانی انجام می‌شود. هدف تحقیق کاربردی، توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است. در اینجا نیز سطح گفتمان انتزاعی و کلی اما در یک زمینه خاص است. برای نمونه “بررسی میزان اعتماد کاربران پارس‌مدیر” یک نوع تحقیق کاربردی است.

تفاوت پژوهش کاربردی و بنیادی

یک پرسش عمومی بسیاری از پژوهشگران آن است که تفاوت پژوهش کاربردی و بنیادی چیست؟

به‌طور کلی انواع پژوهش (تحقیق) براساس هدف به دو دسته پژوهش‌های بنیادی و کاربردی تقسیم می‌شوند.

در یک پژوهش بنیادی کوشش بر آن تا دستاورد و چیز تازه‌ای به علم اضافه شود. پژوهش‌های بنیادی با هدف پر کردن یک شکاف پژوهشی انجام می‌شوند و با ارائه نظریه‌ای تازه یا الگویی جدید می‌کوشند به این شکاف پوشش دهند.

در یک پژوهش کاربردی هدف حل مساله در دنیای واقعی است. برای حل مساله نیز از ابزارهایی که پژوهش‌های بنیادی فراهم کرده‌اند، استفاده می‌شود. برای نمونه طراحی مقیاس کیفیت خدمات یک پژوهش بنیادی بود. در مقابل پژوهشی که با این مقیاس به سنجش کیفیت خدمات پارس‌مدیر می‌پردازد یک تحقیق کاربردی است.

پژوهش کاربردی-توسعه‌ای

در سال‌های اخیر یک مفهوم جدید به مطالعات پژوهشگران داخلی افزون گردیده است. در مقاله‌های بسیاری می‌بینیم نوع پژوهش را «کاربردی-توسعه‌ای» قلمداد کرده‌اند. به‌نظر می‌رسد این مفهوم ناظر بر آن است که پژوهش هم در صدد حل مشکل است و هم می‌خواهد مدل‌های پیشین را بهبود و گسترش دهد.

به‌طور سنتی یک تقسیم کار در نظام آموزش عالی ایران صورت گرفت. این تقسیم کار نه یک قانون بلکه به صورت یک عرف فراتر از قانون تمامی موسسات آموزش عالی کشور را در برگرفت. دانشجویان و پژوهشگران پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود را با روش‌های کاربردی انجام می‌دادند. دانشجویان مقطع دکتری نیز رساله دکتری خود را با روش‌های بنیادی انجام می‌دادند. مشکل زمانی رخ داد که تعداد دانشجویان دکتری به‌صورت نجومی افزایش پیدا کرد.

حال نظام آموزش عالی با این پرسش مواجه شد که آیا واقعا پژوهشگران سالانه هزاران پژوهش بنیادی انجام می‌دهند؟ راهکار مطابق معمول بازی با کلمات بود، به‌جای آنکه راهکاری درست اندیشیده شود. خیلی ساده مفهوم «کاربردی-توسعه‌ای» در ادبیات دانشگاهی کشور متداول شد. حالا پژوهش‌های دانشجویان دکتری هم کاربردی بود و هم چیزی بود فراتر از کار دانشجویان کارشناسی ارشد.

انواع تحقـیق کاربردی

تحقیقات کاربردی انواع مختلفی دارد:

تحقیقات توسعه­‌ای: به نوعی از تحقیقات کاربردی، تحقیقات توسعه‌­ای می‌­گویند. هدف آن، بررسی‌­هایی است که نشان می‌­دهد چگونه تولید افزایش می­‌یابد یا سازمان تولیدی گسترش پیدا می­کند یا مدل­‌ها و روش­‌های جدید تولید کالا و خدمات چیست. به طور کلی هدف این تحقیقات توسعه و بهبود روش‌­ها، ابزارها، کالاها یا ساختارهاست و به همین دلیل در زمره تحقیقات کاربردی قرار می­‌گیرند.

تحقیقات عملی: این تحقیقات را باید تحقیقات حل مسئله یا حل مشکل نامید و آنها را نوعی تحقیق کاربردی محسوب کرد. زیرا نتایج آن مستقیماً برای حل مسئله خاص به کار گرفته می­‌شود. تحقیقات عملی نوعاً خصلت محلی و موضعی دارد و معمولاً خاصیت تعمیم‌­پذیری زیاد ندارد. این تحقیقات نیز بر داده‌­های تحقیقات بنیادی تکیه دارند؛ زیرا از معلومات و قوانین آنها استفاده می­‌شود. چون تحقیقات عملی با هدف رفع مشکل انجام می­شود، هر کس که با مشکل روبه‌­رو باشد می‌­تواند آن را انجام دهد.

سخن پایانی

پژوهش کاربردی یکی از انواع تحقیق علمی براساس هدف است. در این نوع پژوهش، کوشش بر آن است به کمک مدل‌های موجود و بر پایه پژوهش‌های بنیادی به حل یک مساله در دنیای واقعی پرداخته شود. پژوهشگر می‌کوشد مساله پژوهش را با روش‌های علمی و کوششی نظام‌مند برای پاسخگویی به سوالات پژوهش، حل نماید. در سال‌های اخیر پژوهش‌های کاربردی را گاهی با هدف توسعه علم نیز مطرح کرده‌اند و نام کاربردی توسعه‌ای بر آن نهاده‌اند.