تحقیق علی-مقایسه‌ای (پس رویدادی)

تحقیق علی-مقایسه‌ای (Causal-comparative research) یک روش پژوهش علمی است که در آن پژوهشگر با توجه به متغیر وابسته به بررسی علل احتمالی وقع آن می‌پردازد. به عبارت دیگر تحقیقات علی گذشته‌نگر بوده و سعی بر آن دارد که از معلول به علت احتمالی پی برد.

به این تحقیقات گاهی تحقیق پس رویدادی (Ex-Post Facto) نیز گفته می‌شود زیرا علت و معلول (متغیر مستقل و وابسته) پس از وقوع مورد بررسی قرار می‌گیرد. استفاده از این طرح به این دلیل است که در برخی مواقع علت خصیصه بوده و قابل دستکاری نمی باشد، مانند جنسیت. در بعضی از مواقع دیگر علت خصیصه‌ای نیست ولی دستکاری آنها از کنترل پژوهشگر خارج و یا غیر انسانی است. تحقیق علی در دسته‌بندی انواع روش تحقیق در زیرمجموعه تحقیق توصیفی قرار می‌گیرد.

در این­گونه تحقیقات کشف علت­‌ها یا عوامل بروز یک رویداد یا حادثه یا پدیده مورد نظر است؛ بنابراین، پس از آنکه واقعه‌­ای روی داد، تحقیق دربارۀ آن شروع می­‌شود. در اینجا پژوهشگر در متغیرها دخل و تصرفی نداشته، اساساً حضور ندارد و آنها را نمی‌­شناسد، بلکه تحقیق علّی را انجام می­‌دهد تا این متغیرها و عواملی را که باعث بروز واقعه شده است؛ شناسایی کند. تحقیقات علّی معمولاً از نوع کاربردی هستند و نتایج آنها برای جلوگیری از تکرار حوادث و وقایع نامطلوب، یا توسعۀ وقایع و حوادث مطلوب مورد استفاده قرار می‌­گیرد. تحقیقات علّی از جهتی به تحقیقات تاریخی شباهت دارد؛ زیرا پژوهشگر باید اسناد و مدارک را جمع­آوری و واقعه را بازسازی نماید تا بتواند علّت یا علل را تشخیص دهد.

تعریف تحقیق علی-مقایسه‌ای

کلینجر معتقد است که تحقیق پس رویدادی عبارت است از مطالعه عینی و منظمی که در آن پژوهشکر کنترل مستقیم بر متغیر مستقل ندارد. این نوع تحقیقات به علت آنکه برخی از متغیرها خصیصه‌ای بوده و قابل دستکاری می‌باشند (مانند جنسیت) و اگر قابل دستکاری باشند این دستکاری غیر اخلاقی و غیر انسانی   است؟ مورد توجه قرار گرفته‌اند. روش علی مقایسه ساده ترین روش کمی برای روابط علی معلولی پدیده‌ها است این روش شامل روش خاص تحلیل اطلاعات برای پیدا کردن روابط بیین متغیرها است.

این روش با عنوان پس رویدادی اولین با توسط چاچین در سال ۱۹۳۷ و بعدها توسط گروین (۱۹۴۵) به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفت. این پژوهش با عنوان‌های و با معادل‌هایی مانند گذشته‌نما، علیش یا معلول به علت به کار برده می‌شود. به طور کلی یک تحقیق علّی مطلوب آن است که پژوهشگر سه دسته متغیر یا عامل را که در بروز حادثه مؤثر بوده، شناسایی کند. این سه دسته عبارتند از:

• متغیرهای اصلی که نقش مؤثر و مثبتی در بروز پدیده داشته­‌اند.
• متغیرهایی که نقشی بازدارنده و منفی در بروز پدیده داشته‌­اند.
• متغیرهای زمینه‌­ساز که هموار کننده راه برای اثرگذاری متغیرهای اصلی بوده، از خاصیت تسهیل­‌کنندگی برخوردار بوده‌­اند.

مزاحل، مزایا و معایب تحقیق پس رویدادی

مراحل انجام تحقیق علی-مقایسه‌ای عبارت است از:

• بیان مسئله پژوهشی و تدوین آن
• انتخاب گروه مطالعه و مقایسه
• معادل کردن گروه مطالعه و مقایسه از نظر متغیر‌های تاثیر گذار ناخواسته احتمالی
• اندازگیری متغیرهای مستقل و وابسته
• تجزیه و تحلیل اماری

مرایای تحقیق پس‌رویدادی

• زمانی که امکان استفاده از روش ازمایشی وجود ندارد نیاز پژوهشگر را بر اورده میسازد.
• استفاده از روش‌های اماری نسبتا قوی در اکثر موارد این روش را قابل دفاع ساخته است.
• در برخی جهات این روش مفید تر از روش ازمایشی است.

معایب تحقیق پس‌رویدادی

• مشکل فقدان کنترل مستقیم
• اینکه هیچ عامل واحدی علت نباشد.
• رابطه ی بین دو عامل ممکن است لزوما علت و معلولی نباشد.
• وقتی یک رابطه کشف شد به سختی میتوان گفت کدام مورد علت است و کدام معلول است.

کنترل در تحقیق پس‌رویدادی

• استفاده از متغیرهای مراحم به عنوان متغیر تعدیل‌کننده
• همتاسازی
• ایجاد گروه‌های همگن
• تحلیل کوواریانس

شیوه‌های کنترل در تحقیق پس‌رویدادی

چگونگی انجام روش

در تحقیق علی-مقایسه‌ای فرآیند تحقیق علمی رعایت می­شود. در آغاز پژوهشگر باید واقعه را به خوبی توصیف و تعریف نماید. سپس متغیرهای احتمالی را در چارچوب سه گروه یاد شده فهرست نموده، فرضیه­‌های تحقیق را تدوین کند. برای گردآوری اطلاعات باید از کلیۀ روش­ها استفاده کند. یعنی باید محل بروز حادثه و عوارض و آثار آن را به دقت مشاهده، بازرسی و بازبینی نمای. مشخصات آن را یادداشت و تصاویر لازم را تهیه کند. همچنین باید در صورت لزوم از مصاحبه و حتی از دیدگاه­‌ها و نظریات کارشناسان ذی­ربط واقعه نیز استفاده کند.

در واقع، در تحقیق علی-مقایسه‌ای، روش‌­های مشاهده و مصاحبه موقعیت برجسته­‌ای دارد. معمولاً بیشترین اطلاعات از طریق این روش­‌ها گردآوری می­‌شود. همچنین پژوهشگر برای بررسی متغیرها و تدوین فرضیه و اطلاع از کمّ و کیف موارد مشابه، و نیز تهیۀ اطلاعات دربارۀ قضایای کلی مربوط به آنها ناچار به استفاده از روش کتابخانه­‌ای نیز هست. در تحقیقات علّی که در آن افراد بسیاری حضور دارند از روش پرسشنامه‌­ای نیز در کنار سایر روش‌­ها استفاده می­‌شود.

در مرحلۀ بعد پژوهشگر به طبقه‌­بندی و تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخته، آنها را با یکدیگر مقایسه می­نماید. ممکن است مشاهده­‌ها و مصاحبه­‌های تکمیلی را هم­زمان با این مرحله انجام ­دهد. نکتۀ عمده در تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده­‌های تحقیقات علّی آن است که پژوهشگر باید در این مرحله از روش قیاسی استفاده کند. قضایای کلی و نظریه­‌هایی را که در مطالعات کتابخانه‌­ای به عنوان مباحث نظری مسئله گردآوری و تدوین نموده است تکیه­‌گاه استدلال منطقی خود قرار دهد. همان­طور که در مرحله فهرست‌­سازی متغیرها و عوامل و تدوین فرضیه‌­ها نیز چنین می­‌کند.

تفاوت تحقیق همبستگی با پس‌رویدادی

منبع: سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس؛ حجازی، الهه. (۱۳۹۴). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگاه.