سازه (Construct)
سازه (Construct) مفهومی انتزاعی است که پژوهشگر برای بازنمایی پدیده موردمطالعه استفاده میکند و معمولا بهصورت مستقیم قابل مشاهده نیست. در واقع بیشتر سازهها همان متغیرهای پنهان هستند که باید اندازهگیری شوند.
اگر یک سازه بسیار انتزاعی و کلی باشد از طریق تعدادی گویه (متغیر مشاهدهپذیر) مورد سنجش قرار میگیرد. گاهی نیز ممکن سازه تکآیتمی باشد یعنی بهصورت مستقیم بتواند مشاهده و سنجش شود. در هر صورت سازهها زیربنای شناخت پدیده موردمطالعه هستند. برای درک بهتر یک سازه باید آن را بهصورت مفهومی و عملیاتی تعریف کرد. نظر به نقش و اهمیت این مفهوم، در نوشتار حاضر سازههای پژوهش مفهومسازی و تعریف خواهد شد.
تعریف سازه و تفاوت آن با مفهوم و متغیر
مفهوم
مفهوم (Concept) تجریدی از رویدادهای قابل مشاهده است که معرّف شباهتها یا جنبه های مشترک میان آنهاست. در واقع مفاهیم، واژههای انتزاعی هستند که برای توضیح دادن و یا معنا بخشیدن به تجربیات از آنها استفاده میشود.
برای نمونه پیشرفت تحصیلی دانشآموزان مفهومی است که میتوان آن را از طریق عملکرد (نمرههای کلاسی) دانش آموزان در دروس مختلف مشاهده کرد. برخی مفاهیم مانند انگیزش شغلی نیز باید با استفاده از گویههای مختلف مورد سنجش قرار گیرند. بنابراین یک مفهوم میتواند شامل چندین متغیر در مقیاسهای مختلف باشد.
سازه
سازه (Construct) یک مفهوم انتزاعی است و تفاوت ماهوی با کلیدواژه «مفهوم» ندارد. شاید استفاده از کلیدواژه «سازه» در زمینه روش پژوهش از «مفهوم» رایجتر باشد. بنابراین در جستجوی تفاوت میان Concept و Construct نباشید و آنها را یگانه درنظر بگیرید.
اگر همچنان دنبال یک تفاوت هستید باید بدانید سازههامفاهیمی هستند که از بالاترین سطح انتزاع برخوردارند و از نظریهها مشتق میشوند. هر سازه میتواند متشکل از چندین مفهوم باشد. برای نمونه مدیریت دانش خود شامل مفاهیمی مانند خلق دانش، ذخیره دانش، تسهیم دانش و بکارگیری دانش است. بنابراین یک مفهوم چدسطحی است و میتواند با مدلهای مرتبه بالاتر مورد سنجش قرار گیرد.
متغیر
متغیر (Variable) عبارت است از ویژگی واحد مورد مشاهده. یک متغیر کمّیتی است که می تواند از واحدی به واحد دیگر یا از یک شرایط مشاهده به شرایط دیگر، مقادیر گوناگونی را اختیار کند. متغیر نمادی است که اعداد یا مقادیر به آن اختصاص پیدا میکند. به دیگر سخن، متغیر به ویژگیهایی اطلاق میشود که میتوان آنها را مشاهده یا اندازهگیری کرد و دو یا چند عدد یا نماد را جایگزین آنها قرار داد.
«متغیر» یک مشخصه یا ویژگی است که میتواند در افراد، اشیاء، موقعیتها یا نقاط زمانی مختلف، متفاوت باشد یا تغییر کند. برای نمونه پیشرفت تحصیلی یک مفهوم است، اما نمره دانشآموز یک متغیر است. در یک پرسشنامه پژوهش هر پرسش یک متغیر است که همان بیان سوالی گویههای سنجش سازههای پژوهش است.
سخن پایانی
باید دانست که تعریف مفهوم، انتزاع یا برداشتی است که ما از یک پدیده، ویژگی یا امری داریم و آن را در قالب واژه بیان میکنیم. مفاهیم، اصطلاحهای مجردی هستند که برای توصیف یا فهماندن تجربه یا منظور کاربران به کار میروند. برخی مفهومها به صورت عینی قابل مشاهده، لمس و اندازهگیری هستند. این متغیرها که در زمان و مکان خاصی میتوان آنها را مشاهده و اندازهگیری کرد را مفهومهای واقعی یا تجربی گویند.
در مدیریت و علوم انسانی مفهومهایی وجود دارند که از هرگونه شرایط زمانی و مکانی مستقل هستند. مشاهده و سنجش این نوع سازه و مفاهیم دشوار و گاه ناممکن است. به این نوع مفهومها، مفهومهای مجرد یا نظری گفته میشود. در حقیقت، سازه یک دورنماو راهی برای مشاهده پدیدههای تجربی از طریق مفهومسازی است. مفهوم یک پدیده نیست، بلکه نمادی از یک پدیده است. در هر تئوری مفاهیم از حساسترین و مهمترین عناصر هستند؛ زیرا شکل و محتوای آنها را تعریف میکنند.
منبع: حبیبی، آرش. روش پژوهش پیشرفته. تهران: پارسمدیر.
