تحلیل کیفی

تحلیل کیفی (Qualitative Analysis) شیوه‌ای نظام‌مند برای تجزیه‌وتحلیل داده‌های گردآوری شده در روش تحقیق کیفی می‌باشد. این روش داده‌های گردآوری شده از نوع داده‌های کیفی‌اند، البته ممکن است داده‌های تجربی کمی نیز باشند، در این صورت باید از این داده‌ها طبق منطق تحلیل کیفی استفاده کرد.

از آنجایی که پژوهشگر ابزار عمده در جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌های کیفی است، پیش‌نیاز مهم هر تحلیل کیفی داشتن برخی ویژگی‌ها، پیش از شروع بررسی مسئله مورد نظر است. مهم‌ترین این ویژگی‌ها آن است که پژوهشگر باید تلاش نماید، پیش‌داوری‌ها، دیدگاه‌ها و یا مفروضاتی را که ممکن است در تجزیه و تحلیل داده‌ها تداخل ایجاد کند کاهش داده و یا از آن‌ها آگاه شود. داشتن این ویژگی به پژوهشگر کمک می‌کند تا دیدگاه‌های شخصی خود را در هنگام آنالیز محتوا کمتر دخالت داده و یک پدیده را همان‌گونه که هست مورد بررسی قرار دهد.

در این مطلب به آموزش تحلیل کیفی برای دانشجویان دوره دکتری مدیریت پرداخته شده است. تحلیل کیفی روش‌های مختلفی دارد که تحلیل محتوا، تحلیل مضمون (تِم) و گراندد تئوری (نظریه‌پردازی داده‌بنیاد) از مهمترین روش‌های آن است. با آموزش روش تحقیق کیفی دانشجویان دوره دکتری مدیریت می‌توانند بخش کیفی تحقیق را انجام دهند. بخش کیفی مقدمه‌ای بر ورود به بخش کمی در یک تحقیق آمیخته است. در این آموزش به حوزه‌های تحلیل کیفی، روش‌های تحلیل کیفی و انواع کدگذاری تحقیق کیفی پرداخته شده است.

حوزه‌های تحلیل کیفی

تحلیل کیفی را باید رویکرد مسلط بر تحقیقات دوره فرامدرن و محصول انتقادات مکتب انتقادی فرانکفورت از روش‌های کمی دانست، که گستره وسیعی از علوم انسانی را دربرگرفته است. مطالعات مردم‌شناسی و آداب و رسوم و روابط اجتماعی و نیز مطالعات مربوط به تحلیل محتوا، همگی در حوزه تحقیقات کیفی قرار می‌گیرند، هرچند ممکن است از روش‌های کمی نیز بهره ببرند. به‌طور کلی تحقیقاتی که به نوعی کتابخانه‌ای و نظری هستند و اطلاعات به‌وسیله ابزارهای سنجش مربوط نظیر فیش، جدول، کارت و امثال آن گردآوری می‌شود، در گروه تحقیقات کیفی قرار می‌گیرند. آموزش تحلیل کیفی برای دانشجویان دکتری مدیریت بسیار مهم است.

تحلیل کیفی مصاحبه‌های دوره ارشد و دکتری مدیریت، توسط پارس مدیر پذیرفته می‌شود.

برای انجام انواع تحلیل کیفی و انجام مصاحبه‌های تخصصی با خبرگان با سایت پارس مدیر مکاتبه کنید.

آموزش روش‌های تحلیل کیفی

در تحقیقات کیفی پژوهشگر می‌تواند از طریق استدلال قیاسی و استقرائی، تمثیل و تشبیه، نشانه‌یابی، تشخیص تفاوت و تمایز، مقایسه و … که همگی به کمک تفکر و تعقل و منطق صورت می‌پذیرد، داده‌های گردآوری شده را ارزیابی و تجزیه و تحلیل نموده و به کمک ذهن مکاشفه‌ای خود نتیجه‌گیری نماید.

مراحل تحلیل محتوای کیفی

انواع کدگذاری در تحقیق کیفی

هدف یک مطالعه کیفی، درک پدیده‌ها از نقطه نظر مشارکت کنندگان و در بستر نهادی و اجتماعی خاص آن‌ها است که این هدف هنگام کمی سازی یافته‌ها نادیده گرفته می‌شود. پایان‌نامه کیفی می‌تواند اثبات‌گرایی، تفسیری یا انتقادی باشد.

پایان‌نامه کیفی به جای اندازه‌گیری و ارزیابی پدیده سازمان، با معنای آن سروکار دارد. فرایندهای تحقیق کیفی فرض می‌گیرند که واقعیت‌های سازمانی مشخص و مسلم نیستند، بلکه حاصل فرافکنی تصور انسانی هستند. کسانی که تحقیقات کیفی را ترجیح می‌دهند، اظهار می‌کنند که برای کشف دانش جدید، مداخله مستقیم در سازمان­ها و استفاده از احساسات انسانی برای تفسیر پدیده سازمان امری لازم است.

کدگذاری در تحقیق کیفی و کدگذاری در تحلیل محتوا از اهمیت بسیار زیادی برخوردار هستند. مراحل کدگذاری مورد استفاده در پایان‌نامه‌های کیفی شامل کدگذاری باز بر مبنای مقولات استخراج شده از مطالعه مقدماتی مبانی نظری تحقیق، کدگذاری محوری وکدگذاری انتخابی می‌باشد.

۱- کد گذاری باز

اشتراوس و کوربین کد گذاری باز را اینگونه توصیف می‌کنند “بخشی از تحلیل که مشخصاً به نامگذاری و دسته‌بندی پدیده از طریق بررسی دقیق داده‌ها مربوط می‌شود”. به عبارت بهتر در این نوع کدگذاری مفاهیم درون مصاحبه‌ها و اسناد و مدارک بر اساس ارتباط با موضوعات مشابه طبقه بندی می‌شوند.

نتیجه این مرحله، تقطیر و خلاصه کردن انبوه اطلاعات کسب شده از مصاحبه‌ها و اسناد به درون مفاهیم و دسته بندی‌هایی است که در این سوالات مشابه هستند. در روش کدگذاری نظری، دو گرایش برای تحلیل داده‌ها وجود دارد. برخی از پژوهشگران به تحلیل جز به جز می‌پردازند. یعنی متون و داده‌ها را خط به خط و کلمه به کلمه مورد تحلیل قرار می‌دهند. برخی نیز به دلیل وقت گیر بودن این روش تنها نکات و مضامین کلیدی را کدگذاری می‌کنند.

۲- کدگذاری محوری

هدف از کدگذاری محوری ایجاد رابطه بین مقوله‌های تولید شده (در مرحله کدگذاری باز) است. این عمل معمولا بر اساس الگوی پاردایمی انجام می‌شود و به نظریه پرداز کمک می‌کند تا فرایند نظریه پردازی را به سهولت انجام دهد. اساس ارتباط دهی در کدگذاری محوری بر بسط و گسترش یکی از مقوله‌ها قرار دارد. دسته بندی اصلی (مانند ایده یا رویداد محوری) بعنوان پدیده تعریف می‌شود و سایر دسته بندی‌ها با این دسته‌بندی اصلی مرتبط می‌شوند. شرایط علّی موارد و رویدادهایی هستند که منجر به ایجاد و توسعه پدیده می‌گردند.

زمینه به مجموعه‌ای ویژه از شرایط، و شرایط مداخله گر به مجموعه گسترده‌تری از شرایط اشاره دارند که پدیده در آن قرار دارد. راهبرد‌های کنش یا تقابل، به اقدامات و پاسخ‌هایی اشاره می‌کنند که بعنوان نتیجه پدیده رخ می‌دهند و در نهایت ستاده‌های خواسته یا ناخواسته این اقدامات و پاسخ‌ها به پیامدها اشاره دارند.

۳- کدگذاری انتخابی

کدگذاری انتخابی عبارت است از فرآیند انتخاب دسته بندی اصلی، مرتبط کردن نظام‌مند آن با دیگر دسته بندی ها، تأیید اعتبار این روابط، و تکمیل دسته بندی هایی که نیاز به اصلاح و توسعه بیشتری دارند. کدگذاری انتخابی بر اساس نتایج کدگذاری باز و کدگذاری محوری، مرحله اصلی نظریه پردازی است. به این ترتیب که مقوله محوری را به شکل نظام‌مند به دیگر مقوله‌ها ربط داده و آن روابط را در چارچوب یک روایت ارائه کرده و مقوله هایی را که به بهبود و توسعه بیشتری نیاز دارند، اصلاح می‌کند. دانشجویان دوره دکتری مدیریت آموزش تحلیل کیفی را جدی بگیرید.

شناسایی مقوله‌ها (مضامین)

در یک تحقیق کیفی که با هدف طراحی مدل یا ارائه الگو انجام می‌شود باید مقوله‌های مختلف تشکیل دهنده یا تبیین کننده پدیده مورد مطالعه شناسایی شوند. در یک تحقیق کیفی پیرامون پدیده مورد مطالعه از طریق مصاحبه یا ادبیات پژوهش داده‌های اولیه گردآوری می‌شود. با استفاده از یک روش مناسب و سپس کدگذاری داده‌های گردآوری شده باید مقوله‌های زیربنایی پدیده مورد مطالعه شناسایی شود. این مقوله‌ها معمولاً به مقوله‌های اصلی و فرعی تقسیم می‌شوند. براساس روش پیشنهادی اترید استرلینگ (۲۰۰۱) مقوله‌ها به سه دسته قابل تقسیم است:

• مقوله‌های پایه
• مقوله‌های سازمان‌دهنده
• مقوله‌های فراگیر

کلید اصلی درک این بحث شناسایی مقوله‌های اصلی (فراگیر) و مقوله‌های خُرد (پایه) است. مقوله‌های سازمان‌دهنده همیشه وجود ندارد اما مقوله‌های اصلی و فرعی حتما باید شناسایی شوند. مقوله‌های اصلی همان عوامل اصلی هستند که برای طراحی الگو مورد استفاده قرار خواهند گرفت. در نهایت مقوله‌های فرعی نیز گویه‌های سنجش مقوله‌های اصلی می‌باشند.

اعتبارسنجی تحلیل کیفی

سنجش روایی و پایائی در تحقیقات کیفی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. مفاهیمی چون اعتبار و پایایی در حوزه روش‌شناسی، با رویکرد اثبات‌گرایی با اصول و قوانین مشخص و جهان‌شمولی به کاربرده می‌شوند. در دوره پسا اثبات‌گرایی کنونی توجه به تحقیقات کیفی بیشتر از گذشته نمود دارد. اکنون اصول اثبات‌گرایی، حالت جهان‌شمولی خود را از دست داده‌اند.

صاحب‌نظران حوزه تحقیق کیفی بر کاربرد تکنیک‌های معمول اعتبار و پایایی حوزه کمی در پژوهش کیفی از تاکید دارند و برخی نیز رویکرد متفاوتی اتخاذ کرده اند. استفاده از دلفی فازی، ابزار گلین یا برنامه CASP از جمله شیوه‌های سنجش روایی و پایایی تحقیق کیفی است.

یکی از مباحث روش تحقیق کیفی سنجش میزان پایایی کدگذاری‌های انجام شده است. پایایی پرسشنامه اشاره به آن دارد که چقدر می‌توان به نتایج حاصل از پرسشنامه اعتماد کرد اما سنجش پایایی انواع مصاحبه در تحقیق کیفی قواعد خاص خودش را دارد. پژوهشگران معمولاً از روش‌های پیشنهادی لینکلن و گوبا برای سنجش روایی و پایایی تحقیق کیفی استفاده می‌کنند. با این وجود روش‌های کمی نیز برای سنجش پایایی تحقیقات کیفی ارائه شده است. هولستی، اسکات، کوهن و کریپندورف روش‌هایی برای سنجش پایایی ارائه کرده‌اند.

نتیجه‌گیری بحث

روش‌های تحلیل داده‌ها به دو دسته کیفی و کمی تقسیم می‌شود. از آنجا که روش‌های کمی به تنهایی نمی توانند پیچیدگی‌های مسایل و عناصر تشکیل دهنده الگوی ارزشیابی کیفیت آموزش ترکیبی را بدون اریبی مورد مطالعه قرار دهند، ترکیب روش‌های کمی-کیفی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تحلیل کیفی عبارت از مجموعه فعالیت‌هایی (چون مشاهده، مصاحبه و شرکت گسترده در فعالیت‌های پژوهشی) است، که هرکدام به‌نحوی محقّق را در کسب اطلاعات دست اول، دربارهٔ موضوع مورد تحقیق یاری می‌دهند. بدین‌ترتیب، از اطلاعات جمع‌آوری شده، توصیف‌های تحلیلی، ادراکی و طبقه‌بندی‌شده حاصل می‌شود. در روش مورد بحث دسترسی به اطلاعات؛ یعنی زندگی کردن با مردم مورد پژوهش، یادگیری فرهنگ آن‌ها، از جمله مبانی ارزشی، عقیدتی و رفتاری، زبان و تلاش برای درک احساس، انگیزش و هیجان‌های آن‌ها است. پژوهشگر کیفی، رفتار اجتماعی را به این دلیل درک می‌کند که خود را به‌جای دیگران قرار می‌دهد.