روایی و پایایی تحقیق کیفی

روایی و پایایی تحقیق کیفی نشان میدهد که کدگذاری انجام شده تا چه میزان قابل اعتماد است و به درستی انجام شدهاست. بررسی میزان اعتبار و قابلیت اعتماد در روش تحقیق کیفی یک موضوع بسیار کلیدی است.
در پژوهش کیفی، روایی (Validity) و پایایی (Reliability) به شیوهای متفاوت از پژوهشهای کمی بررسی میشوند. در پژوهش کمی، این مفاهیم عمدتاً بر پایهی سنجشهای عینی و تکرارپذیری نتایج تعریف میشوند. اما در پژوهش کیفی، معیارهایی مانند قابلیت اعتماد، باورپذیری، انتقالپذیری و تأییدپذیری برای سنجش روایی و پایایی به کار میروند.
البته باید تاکید کرد اعتبار (روایی) و اعتماد (پایایی) در دوران اثباتگرایی (پوزیتیویسم) و تحلیل کمی اهمیت بسیاری داشت. اکنون در دوران پسااثباتگرایی که پژوهشهای کیفی اهمیت بیشتری یافتهاند، این مفاهیم نیز کمرنگ شدهاند. با این وجود دانشگاههای ما هنوز قرائت خود را دارند و بر مقادیر کمی برای سنجش روایی و پایایی در تحقیقات کیفی پافشاری میکنند. نظر به اهمیت موضوع در این نوشتار کوشش بر آن است تا روایی و پایایی تحقیق کیفی مفهومسازی و تعریف شود.
مفهوم روایی و پایایی در تحقیق کیفی
باتوجه به ویژگیهای پژوهش کیفی و داشتن ریشههای تفسیری و تاویلی آن، سنجش روایی و پایایی یک موضوع اساسی و محل بحث است. از دیرباز در بین پژوهشگران کیفی در خصوص چگونگی کسب اعتبار تحقیق و چگونگی اطمینان از آن مباحث متعددی صورت پذیرفته است. اعتبار به این موضوع م یپردازد که آیا موضوعی که ادعا میشود، به طور واقعی بررسی شده است؟ (مشابهت با کمی). نکته ی افتراق این است که در تحقیقات کمی، ایدههای اعتبار بر شیوه هایی نظیر اعتبار مقیاسهای رتبه بندی مورد استفاده در یک مصاحبه ی ساختارمند متمرکز میشود، اما در تحقیقات کیفی توجه به اعتبار تفاسیر است.
برای تحلیل کیفی مصاحبههای تخصصی مقطع کارشناسی ارشد و دکتری با پارس مدیر ارتباط برقرار کنید.
مفهوم اعتبار در تحقیقات کیفی از منظرهای مختلفی به کار رفتهاست. این مفهوم واحد نبوده، بلکه مفهومی پیچیده و فراگیر و هم هجانبه بوده است. کاربرد این مفهوم در پروژهها و مطالعات تحقیق اجتناب ناپذیر بوده است. هرچند که بعضی از پژوهشگر ان کیفی عنوان داشتهاند که اعتبار در تحقیقات کیفی کاربردی ندارد، اما در نهایت استفاده از مقیاسی را برای تحقیقاتشان و کنترل صلاحیت آن، لازم دیده اند.
برای نمونه، کرسول بر این تاکید دارد که یک پژوهشگر، چه مفروضات پارادایمی را در مطالعه خود در نظر گرفتهاست. با وجود این، هر کدام از پژوهشگران از منظر دیدگاه خودی به موضوع اعتبار نگریسته و در کاربرد آن از مفاهیم متعددی، نظیر کیفیت، دقت و قابلیت اعتماد استفاده کرده است.
بهبود روایی و پایایی در تحقیق کیفی
روایی در پژوهش کیفی به معنای میزان دقت و صحت یافتهها در بازنمایی واقعیت است. برای افزایش روایی در پژوهش کیفی از روشهای زیر استفاده میشود:
مثلثسازی (Triangulation): استفاده از منابع دادهای مختلف، پژوهشگران مختلف، یا روشهای متفاوت برای گردآوری و تحلیل دادهها.
بازبینی مشارکتکنندگان (Member Checking): ارائهی یافتهها به شرکتکنندگان برای تأیید یا اصلاح آنها.
توصیف غنی و دقیق (Thick Description): ارائهی توضیحات جامع و جزئی از زمینهی پژوهش برای افزایش شفافیت.
بررسی توسط همکاران (Peer Debriefing): مشورت با پژوهشگران دیگر برای بازبینی یافتهها.
پایبندی به گزارشدهی شفاف (Audit Trail): مستندسازی گامبهگام فرآیند پژوهش برای بررسی صحت آن.
پایایی در پژوهش کیفی معمولاً به قابلیت اعتماد (Trustworthiness) تعبیر میشود و به میزان پایداری و ثبات یافتهها در شرایط مشابه اشاره دارد. روشهای افزایش پایایی شامل:
ثبات کدگذاری (Intercoder Reliability): توافق بین پژوهشگران مختلف در کدگذاری دادهها.
ثبت دقیق مراحل پژوهش (Dependability): ثبت همهی مراحل تحلیل برای امکان بازبینی.
انتقالپذیری (Transferability): ارائهی جزئیات کافی برای امکان تعمیم نسبی یافتهها در شرایط مشابه.
تأییدپذیری (Confirmability): استفاده از اسناد و مدارک پژوهش برای نشان دادن اینکه یافتهها مبتنی بر دادهها هستند، نه سوگیریهای پژوهشگر.
در مجموع، روایی و پایایی در پژوهش کیفی مفاهیمی انعطافپذیرتر از پژوهش کمی هستند و به جای اعداد و آمار، بر اعتبار و انسجام در فرآیند پژوهش تأکید دارند.
معیارهای لینکلن و گوبا
ایگن گوبا (Egon G. Guba) و ایوونا لینکلن (Yvonna Lincoln) چهار معیار اصلی را برای ارزیابی کیفیت پژوهش کیفی ارائه دادهاند که جایگزینی برای روایی و پایایی در پژوهشهای کمی محسوب میشوند. این چهار معیار عبارتاند از:
- قابلیت اعتبار (Credibility)
- قابلیت انتقال (Transferability)
- قابلیت تأیید (Confirmability)
- اطمینانپذیری (Dependability)
قابلیت اعتبار (باورپذیری)
معادل روایی در پژوهشهای کمی است یعنی میزان و درجه اعتماد به واقعی بودن یافتهها برای شرکت کنندگان در پژوهش.
قابلیت انتقال (انتقالپذیری)
جایگزین اعتبار بیرونی در پژوهشهای کمی است و به معنی قابلیت تعمیم پژوهش به سایر حوزهها و زمینههای مشابه است.
قابلیت تأیید (تأییدپذیری)
به معنای پرهیز از سوگیری است، اما در پژوهشهای کمی به معنی قدرت تحلیل و دقت دادهها و میزان تأیید آنها است. بیانگر تلاش پژوهشگر در جهت احراز شاخص عینیت در پژوهش است.
قابلیت اطمینان (اطمینانپذیری)
معادل پایایی در پژوهش کمی است. به درجه بازیافت و تکرار پذیری دادهها توسط سایر پژوهشگران اطلاق میشود.
معیارهای کمی برای سنجش اعتبار تحقیق کیفی
همچنین چهار معیار کمی نیز برای سنجش روایی و پایایی تحقیق کیفی مطرح شده است:
- ضریب هولستی
- پیاسکات
- کاپای کوهن
- آلفای کریپندورف
برای محاسبه پایایی با روش هولستی متون در دو مرحله کدگذاری میشوند. در نهایت پایایی براساس درصد توافق مشاهده شده محاسبه میشود. روش هولستی ساده و کاربردی است اما اشکال آن این است که نمی تواند مشخص نماید که چه میزان توافق بین کد گذاران ناشی از شانس و چه میزان ناشی از تعداد طبقات در تحلیل است. اسکات برای خنثی کردن اثر شانس شاخص فی را مطرح ساخت. ضریب کاپای کوهن و Pi اسکات در نحوه محاسبه توافق مورد انتظار با هم متفاوت هستند.
سخن پایانی
یکی از پرسشهای همیشگی پژوهشگران این است که چه معیارهایی برای اعتبارسنجی تحقیقات کیفی وجود دارد؟ به طور کلی چهار معیار کیفی شامل «باورپذیری»، «انتقالپذیری»، «تاییدپذیری» و «اطمینانپذیری» توسط لینکلن و گوبا مطرح گردید. همچنین چهار معیار کمی شامل «ضریب هولستی»، «پیاسکات»، «کاپای کوهن» و «آلفای کریپندورف » نیز مطرح است. برای بررسی بیشتر مقاله پایایی تحقیقات کیفی را مطالعه کنید.
روشهای پژوهش کیفی محصول نگرشی جدید به تحقیق در فرایند گذار از کمیتگرایی (پوزیتویسم) به ذهنیتگرایی، پدیدارشناسی و تاویل هستند. کوشش در جهت پرهیز از کمیگرایی و حرکت بهسوی ذهنیتگرایی از نخستین اهداف پژوهش کیفی بود. بدون تردید حرکت روش تحقیق از شیو ههای کمی به کیفی، با هدف بهبود شناخت مفاهیم ذهنی و انسانی است. با این وجود اصرار اساتید دانشگاهی کشور بر مقادیر کمی و ملاحظات آماری برای تایید یا رد یافتههای یک پژوهش کیفی برای من جای پرسش است.
بهطور کلی سنجش روایی و پایایی در تحقیقات کیفی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. با این حال، مفاهیمی چون اعتبار و پایایی در زمینه پژوهشهای کیفی به اندازه روشهای کمی اهمیت ندارند. در پژوهشهای کیفی کوشش بر آن است تا با ملاحظات گوناگون قابلیت اعتماد به یافتهها بهبود یابد. این مساله حتما باید در آموزش تحلیل کیفی مورد وثوق پژوهشگران قرار گیرد.
حبیبی، آرش. (۱۴۰۰). روش پژوهش پیشرفته. تهران: پارسمدیر.

نگارنده: پشتیبانی پارسمدیر | روش تحقیق | 26 خرداد 98
بسیار متشکرم از مطالب نطاممند و مفید شما. موفق باشید.
ارادتمند
راجع به روایی و پایایی درتحقیقات کمی هم مطلب بذارید لطفا
به آموزش روایی پرسشنامه و پایایی پرسشنامه رحوع کنید. به صورت تفصیلی در مورد روشهای مختلف صحبت شده است.
با سلام، ممنون از مطالب مفیدتون.
سوالی که داشتم اینه که اندازه گیری روایی و پایایی یک پکیج درمانی (به عنوان مثال یک روش درمانی خاص در روانشناسی) که محقق تهیه کرده، به چه شکلی هست؟ اگر در این باره اطلاع دارین، ممنون میشم راهنمایی بفرمایین.
متاسفانه اطلاعاتی در حوزه علوم پزشکی ندارم.
باسلام آیا پرسشنامه هایی همچون دیمتل نیاز به محاسبه عددی پایایی و روایی دارند یا خیر؟ درصورتی که جواب بله هست برای محاسبه پایایی در پرسشنامه دیمتل لطفا روشی معرفی بفرمایید🙏🌹
خیر، روشهای تصمیمگیری چندمعیاره مبتنی در حیطه تحقیق در عملیات هستند. روایی و پایایی مفاهیم آماری هستند و درباره مقیاسهای سنجش نگرش مصداق دارند.
حبیبی، آرش؛ ایزدیار، صدیقه. (۱۳۹۳)، تصمیمگیری چندمعیاره فازی، انتشارات کتیبه گیل.
لطفا مطالبی در مورد روایی و پایایی به صورت مفصل بگذارید تشکر
در این زمینه آموزش پایایی تحقیقات کیفی را مطالعه کنید. به صورت مفصل بحث شده است.
با سلام و تشکر از دقت نظر شما در پاسخگویی
در پاسخ به یکی از دوستان در خصوص روایی و پایایی روش دمیتل فرموده بودیدکه احتیاجی به محاسبه عددی روایی و پایایی ندارن. می خواستم بدونم با توجه به توضیحاتی که به نقل از جناب دکتر عباس زاده در بالا ذکر فرمودید (به منظور تعیین روایی و پایایی تحقیقات کیفی از ۴ روش مختلف)، برای پرسشنامه های ism چگونه می توان روایی و پایایی را مشخص نمود؟
روایی و پایایی مفاهیم آماری هستند و برای ماتریسهای تصمیمگیری چندمعیاره (و تحقیق در عملیات) هیچ کاربردی ندارند.
با سلام
پایان نامه من کیفی است برای تعیین روایی (اعتبار) تحلیل کیفی خودم چکار باید بکنم؟ از آماره خاصی باید استفاده کنم یا مطلب خاصی باید بنویسم؟
پایایی و روایی به معنای آن چیزی که در تحقیقات کمی میشناسید در روشهای کیفی وجود ندارد اما برای سنجش اعتبار تحقیقات کیفی معیارهایی مانند ضریب هولستی، پی اسکات و کاپا وجود دارد که از لینک پایایی تحقیقات کیفی میتوانید مطالعه کنید.
با عرض سلام
می خواستم بدانم آیا پایایی و روایی در تحقیقات کیفی طبق استراتژی هایی در قبل از پژوهش ، حین پژوهش و یا بعد از پژوهش معنی دارد به عبارتی می توان تفکیک کرد که در مرحله قبل و بعد و در حین پژوهش برای روایی و پایایی از چه تکنیک هایی استفاده کنیم
با تشکر
درود بر شما، متاسفانه در این زمینه اطلاعاتی ندارم.
با سلام
روایی پرسشنامه با روایی پژوهش چه فرقی دارد؟
با سلام و تشکر
سؤالم اینه که در انجام مطالعه مقایسهای با دو نمونه و استخراج گونهشناسی و طرحواره هم انتقالپذیری، تأییدپذیری و اطمینانپذیری مطرح است؟
درود. این چهار محور در همه پژوهشهای کیفی باید رعایت شوند.
با سلام و احترام ممنون بابت مطالب مفید و ارزشمندتون. من اقدام به طراحی و تدوین یک بسته مشاوره ای در یک پژوهش کیفی کردم. برای اعتبارسنجی بسته از جه روشی باید استفاده کنم؟ دلفی؟ روایی محتوا ؟ می تونم CVR استفاده کنم برای مولفه های بسته؟
درود بر شما. ابزار گلین و برنامه CASP را هم بررسی کنید. در نهایت روش مناسب را انتخاب کنید.
سلام میه لطفا منبع بدید؟
سلام
این که یک سوال واحد را در دو بعد پرسشنامه قرار دهیم یعنی یک مرتبه برای یک بعد و مرتبه دیگر برای بعد دیگر مورد محاسبه قرار گیرد کار اشتباهی است؟
لازمه ذکر کنم من قصد ندارم اعتبار سازه را بسنجم
درود بر شما. بله، هر سوال باید به یک عامل تخصیص داده شود.
ضمن تشکر از شما، یعنی نمیتونم این کار را انجام بدم؟ مجموعه ای از مفاهیم را شناسایی و بعد این مفاهیم را طبقه بندی کردم و برای هر مفهوم سوال ساختم اما چون تعداد مفاهیم زیاد و مرتبط بوده برای چند مفهوم یک سوال طراحی کردم، این در حالی است که در برخی موارد مفهوم مربوط به اون سوال در دو طبقه است.
درود و احترام
وقت به خیر
استاد محاسبه ضریب کاپای کوهن در روش پژوهش فراترکیب روایی و پایایی رابیان میکند، یافقط پایایی را؟
با سلام و احترام
جناب آقای دکتر، خسته نباشید
در خصوص تحقیق کیفی برای سنجش روایی و پایایی سوالات پروتکل مصاحبه محقق ساخته از نوع نیمه ساختار یافته، چه روشی مناسب است؟
درود بر شما. روشی برای روایی و پایایی مصاحبه مانند پرسشنامه وجود ندارد. نتایج بخش کیفی با روشهایی مانند هولستی (اعتبار کدگذاری) و کاپای کوهن (اعتبار مقولهبندی) اعتبارسنجی میشود.
سپاسگزارم جناب آقای دکتر، پاینده باشید
سلام و ادب
در پژوهش میکس متد از کجا بدونیم برای روایی و پایایی قسمت کمی و کیفی هر کدام چه روشی را انتخاب کنیم؟
درود بر شما. قاعده و قانون دقیقی که وجود ندارد بنابه تشخیص پژوهشگر و اساتید باید از بین راهکارهای موجود به اقتضاء روش تحلیل دادهها، انتخاب کنید.
سللاو احترام
در تحقیقاتی که صرفاً ماهیت کنتابخوانه ای دارند، روایی و پایایی چگونهمحاسبه می شود؟
ممنون میم راهنمایی بفرمایید
درود بر شما. از چه روشی برای تحلیل کتابخانهای استفاده کردهاید؟
توصیفی محض، شناسایی یه سری تحقیقات انجام شده در سطح جهان و مقایسه اونها با شرایط ایران
روش مندرآوردی هست برای هرچیز که در ذهن شما میگذرد روایی و پایایی وجود ندارد.
سلام
وقت بخیر
روایی و پایایی در مصاحبه با خبرگان چطور انجام میشود؟