روش تحقیق مشاهدهای
روش تحقیق مشاهدهای (Observational study) در حوزه مدیریت و علوم اجتماعی به تفسیر جامعه براساس یک نمونه میپردازد. این نوع پژوهشها به دلایل اخلاقی یا منطقی متغیرهای مستقل تحت کنترل پژوهشگر نیستند. در تحقیقات داخلی روش تحقیق مشاهدهای با عنوان تحقیق توصیفی و گاه تحقیق پیمایشی شناخته میشود.
در سالهای گذشته نحوه صحیح گزارش این نوع مطالعات مورد بحث و بررسی بوده و در نهایت در سال ۲۰۰۷ دستورالعمل استانداردی برای مطالعات مشاهدهای تدوین شد. این دستورالعمل که با عنوان بیانیه استروب (STROBE statement ) شناخته میشود، دارای یک چک لیست ۲۲ گزینهای میباشد که ۱ گزینه چگونگی نگارش عنوان و خلاصه، ۲ گزینه نگارش مقدمه، ۹ گزینه مواد و روشها، ۵ گزینه نتایج، ۴ گزینه بحث و ۱ گزینه منبع منبع تامین کننده بودجه مطالعه مورد سوال قرار گرفته است. از این ۲۲ مورد ۱۸ مورد به صورت مشترک برای تمامی انواع مطالعات مشاهدهای و ۴ مورد به صورت اختصاصی برای هر یک از انواع این مطالعات مطرح میشود.
انواع روش تحقیق مشاهدهای
پژوهشهای مشاهدهای انواع گوناگونی دارند که مهمترین آنها عبارتند از:
- مطالعه موردی
- مطالعه مقطعی
- مطالعه طولی
- مطالعه همگروهی
مطالعه موردی
مطالعه موردی بهزبان ساده، روشی است که از منابع اطلاعاتی هرچه بیشتر برای بررسی نظاممند افراد، گروهها، سازمانها یا رویدادها استفاده میکند. مطالعات موردی، هنگامی انجام میشوند که پژوهشگر نیازمند فهم یا تبیین یک پدیده است. طالعه موردی، یک کاوش تجربی است، که از منابع و شواهد چندگانه برای بررسی یک پدیده موجود در زمینه واقعیاش در شرایطی که مرز بین پدیده و زمینه آن بهوضوح روشن نیست، استفاده میکند.
مطالعه موردی یکی از روشهای تحقیق کیفی است و با توجه به اینکه یکی از ویژگیهای عمده تحقیق کیفی، تمرکز آن بر مطالعه عمیق نمونهی معیّنی از یک پدیده (که به آن مورد میگویند) است، بههمین دلیل، گاهی به پژوهش کیفی، پژوهش موردی نیز گفته میشود. اگر چه این دو روش، مترادف یکدیگر نیستند، وجود این پژوهش موردی بهعنوان یک رویکرد تخصصی از پژوهش علمی، بهویژه بهعنوان واکنشی به درک محدودیتهای پژوهش کمّی تکامل یافته است.
مطالعه مقطعی
روش مقطعی (Cross Sectional) بر گرد آوری دادهها درباره یک یا چند صفت در یک مقطع زمانی خاص دلالت دارد. برای مثال بررسی میزان علاقه دانشجویان سال اول دبیرستان به ادامه تحصیل در یک رشته خاص. بیشتر تحقیقات مدیریت در دوره کارشناسی ارشد تحقیقات پیمایشی-مقطعی هستند.
روش مقطعی به منظور گردآوری دادهها درباره یک یا چند صفت در یک مقطع از زمان (یک روز، یک هفته، یک ماه) از طریق نمونهگیری از جامعه انجام میشود. اینگونه پژوهش به توصیف جامعه براساس یک یاچند متغیر میپردازد. برای مثال به منظور بررسی میزان علاقه دانشجویان کارشناسی مدیریت به ادامه تحصیل در شاخههای مختلف مدیریت میتوان از روش تحقیق پیمایشی به شیوه مقطعی استفاده کرد. در تحقیقات مدیریت، مطالعات مقطعی به منظور شناخت ماهیت و میزان تغییرات که نمایانگر سطوح سنی مختلف است انجام میشود.
مطالعه طولی
در روش تحقیق طولی (Longitudinal)، دادهها در طول زمان گردآوری شده تا رابطه بین متغیرها در طول زمان سنجیده شود. برای مثال «سیر تحول ثبت نام دانشجویان دختر در دورههای تحصیلات تکمیلی» یا «بررسی تحول مهارتهای زبان فارسی پایه اول تا پنجم ابتدائی». تحقیقات تحولی که به بررسی روندها و تحول پدیدهها در طول زمان میپردازند از این دسته هستند.
در تحقیقات طولی، دادهها در زمانهای مختلف گردآوری میشود تا تغییرات بر حسب زمان بررسی شده و به رابطه این متغیرها از نظر تغییرات در طول زمان پی برده شود. بررسی روند فرایندها، بررسی یک گروه ویژه یا بررسی یک گروه منتخب در این نوع مطالعه استفاده میشود. این مطالعات در طول یک زمان ۵ ساله یا ۱۰ ساله انجام میشود. این مطالعات نیاز به زمان و هزینه بالایی دارند و برای دانشجویان دوره ارشد مدیریت مناسب نیستند.
مطالعه هم گروهی
مطالعه همگروهی (Cohort Study) نوعی مطالعه طولی است که در پزشکی، علوم اجتماعی، علوم آماری و اکولوژی کاربرد دارد. این مطالعات به بررسی فاکتورهای خطر میپردازد و گروهی از افراد سالم (بدور از بیماری) را تحت بررسی قرار میدهد. از روابط و همبستگیها جهت تعیین میزان خطر عوامل خطر در کنار هم استفاده میکند.
سخن پایانی روش تحقیق مشاهدهای
مفهوم تحقیق مشاهدهای در ادبیات پژوهشی و کتابهای روش تحقیق داخلی چندان مورد توجه قرار ندارد. در کمتر کتاب یا مطالعهای به این نوع روش اشاره شده است. بیشتر دستهبندیهای این نوع روش زیر عنوان «تحقیق توصیفی» مطرح میشوند. با این وجود در مقالههای لاتین بیشتر بر تحقیق مشاهدهای تاکید میشود بنابراین در این آموزش کوشش شد تا این روش پژوهش مفهومسازی شود.
Rosenbaum, Paul R. (2002). Observational Studies (2nd ed.). New York: Springer-Verlag
