مرور سیستماتیک

مرور سیستماتیک یک روش تحلیل مبتنی بر منابع ثانویه است که با استفاده از رویکردهای مبتنی بر تکرار به گردآوری و تحلیل داده‌ها می‌پردازد. منظور از منابع ثانویه همان کتاب‌ها، مقاله‌ها یا آمار و ارقام پیشین است. پیشینه پژوهش و مبانی نظری در مقابل منابع دست اول مانند مصاحبه و مشاهده قرار می‌گیرند.

روش مرور سیستماتیک (Systematic Literature Review) یکی از انواع روش تحقیق کیفی است که برای بررسی پدیده‌ها و شناسایی مقوله‌ها براساس ادبیات پژوهش مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش بویژه زمانی مفید است که ادبیات پژوهش در زمینه پدیده مورد مطالعه غنی باشد. در چنین شرایطی با روش نظام‌مند می‌توان مقوله‌های زیرپنابی پدیده مورد مطالعه را شناسایی، طبقه‌بندی و تلخیص نمود. این روش بسیار مشابه روش‌های فرامطالعه مانند روش فراترکیب و روش فراتحلیل است. ابزار اصلی گردآوری داده‌ها در این روش مطالعات کتابخانه‌ای است.

به دلیل بمباران اطلاعات، مطالعات ضعیف، تناقضات موجود در نتایج مطالعات، از دست دادن زمان و سرمایه و شناسایی نیازهای پژوهشی، مطالعبه مروری ضروری هسبت. از خصوصیات اصلی مرور سیستماتیک این است که دارای پایایی بالا یعنی تکرارپذیری است و در چند مرحله انجام می‌شود و در ابتدا بسیار گسترده و با حساسیت بالا است و در مراحل آخر اختصاصی می‌شود. این روش مطالعه، ابزاری قوی برای مطالعه و تشخیص همه‌جانبه و تحلیل مطالعات مرتب برای پاسخگویی به پرسش‌های تحقیق   مورد نظر است. در این روش، مرور نظامند پژوهش‌های کاربردی که پدیده مورد مطالعه را به کار گرفته‌اند، انجام می‌شود.

تاریخچه پیدایش مرور سیستماتیک

نخستین نمونه از بررسی سیستماتیک در سال ۱۷۵۳ توسط جیمز لیند انجام شد. او مقاله‌ای را منتشر کرد که هدف آن ارائه خلاصه‌ای مختصر و بی‌طرفانه از شواهد در مورد اسکوربوت بود. در سال ۱۹۷۲، آرچی کاکرین کتاب درسی را با عنوان «اثربخشی و کارایی: تأملات تصادفی در خدمات بهداشتی» منتشر کرد. او در این اثر شرح بیشتری پیرامون این روش ارائه نمود.

روش «مرور سیستماتیک» به شیوه امروزی نیز نخستین‌بار توسط یک روانشناس به نام گلس (Glass) در سال ۱۹۷۶ به کار گرفته‌شد. این روش در دهه ۸۰ میلادی به تدریج در متون پزشکی وارد گردید. تا این که سال ۱۹۹۳ سازمان کاکرین افتتاح گردید. کاکرین سازمانی منحصر به فرد، جهانی و غیرانتفاعی است که به منظور کمک به توسعه و ترویج و نیز سهولت دسترسی به مطالعات مرور سیستماتیک ایجاد شد.

پس از آن کراس و لوپز به رهبری میلر (۲۰۰۰) کاربرد این روش را به علوم اجتماعی گسترش دادند. به این ترتیب کارکرد مرور نظام‌مند با هدف شناخت سازه‌های زیربنایی پدیده‌های گوناگون در دستور کار پژوهشگران قرار گرفت. در همین راستا اکنون بسیاری از پژوهشگران مدیریت و علوم اجتماعی از روش‌های فراترکیب و فراتحلیل استفاده می‌کنند.

گام‌های انجام مرور سیستماتیک (نظام‌مند)

روش‌های گوناگونی برای انجام مرور نظام‌مند وجود دارد. در این آموزش دو روش‌شناسی برای انجام مرور نظام‌مند ارائه می‌گردد. مرور ادبیات یک مرور برنامه‌ریزی شده برای پاسخ به پرسش‌های پژوهش با استفاده از روش‌شناسی سیستماتیک و صریح برای شناسایی، انتخاب و ارزیابی انتقادی نتایج مطالعات موجود در بررسی ادبیات است.

روش بولاند و همکاران برای مرور سیستماتیک

بولاند و همکاران (۲۰۱۳) چارچوبی برای انجام مرور نظام‌مند ارائه کردند. آنها ۳ مرحله اصلی و ۸ گام برای مرور نظام‌مند ادبیات پژوهش در نظر گرفتند که مراحل سه‌گانه اصلی عبارتند از:

• برنامه‌ریزی
• انجام مرور نظام‌مند
• گزارش مرور نظام‌مند

گام‌های روش مرور سیستماتیک (بولاند و همکاران، ۲۰۱۳)

در گام نخست؛ برنامه، روش‌های مورد استفاده و شیوه گردآوری داده‌ها را براساس پرسش‌های پژوهشی تدوین کنید. در گام دو به جستجوی منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی و گردآوری داده‌هایی که بیشترین ارتباط با موضوع دارند بپردازد. برای این منظور باید کلمه‌های کلیدی شناسایی و در پایگاه‌های اطلاعاتی جستجو و کاوش شود. سپس مقاله‌ها را براساس تناسب با موضوع پژوهش طی چندین گام بازبینی و انتخاب کنید. مقاله‌های نامرتبط باید حذف شود. می‌توانید از رویکرد پریزما یا CASP برای این منظور استفاده کنید.

پس از گردآوری فهرست منابع، یک غربال براساس بررسی چکیده‌ها برای اطمینان از روایی مقاله‌ها پیشنهاد می‌شود. به این ترتیب پیرامون استخراج و تحلیل اطلاعات از مقاله‌ها بهتر تصمیم‌گیری می‌شود. پس از آن به مطالعه متن کامل مقاله‌ها و اصلاح موارد موردنیاز بپردازد. پس از اینکه مرور بخش‌های مختلف مقاله‌ها به پایان رسید، بررسی مقاله‌های منتخب را آغاز نمایید. در این گام به جستجوی مفاهیمی که در میان کدهای ایجاد شده، ظاهر می‌شوند بپردازد. پس از ایجاد طبقه‌های مشابه، کدهای یکسان را در آنها جاسازی کنید. با تکمیل فرایند استخراج داده‌ها، بازبینی نهایی، سازماندهی و گزارش نتایج می‌تواند در دستور کار قرار گیرد.

روش اوکولی و شابرام برای مرور سیستماتیک

اوکولی و شابرام (۲۰۱۰) چارچوبی را برای نشان دادن مراحل انجام مرور سیستماتیک ارائه کردند. این چارچوب در مطالعات مختلفی به عنوا راهنمای انجام مطالعات سیستماتیک مورد استفاده قرار گرفته است. مراحل مختلف این روش عبارتند از:

• برنامه‌ریزی
• انتخاب
• استخراج
• اجرا

گام‌های روش مرور سیستماتیک (اوکولی و شابرام، ۲۰۱۰)

انتخاب به روش سیلوا

اولین گام در اجرای مرور سیستماتیک انتخاب است. ماریسا سیلوا (۲۰۱۵) روش نظام مندی را برای مرحه انتخاب ارائه کرده است:

۱- شناسایی و استخراج مقالات از پایگاه‌های علمی و حذف رکوردهای تکراری

۲- غربالگری به معنای مطالعه عنوان، چکیده مقاله‌های مستخرج و انتخاب مقاله‌های مرتبط و حذف مقاله‌های غیر مرتبط

۳- غربالگری مجدد و مطالعه مقدمه، نتیجه‌گیری مقاله‌های غربال شده مرحله قبل و انتخاب مقاله‌های مرتبط و حذف مقاله‌های نامربوط

۴- ارزیابی نهایی مقاله‌های مستخرج از مرحله پیش با مطالعه آنها و در نظر گرفتن اهداف پروژه و در آخر انتخاب نهایی مقاله‌ها. ترکیب کاربرد این دو چارچوب در شکل زیر ارائه شده است.

برای شناسایی بهتر است مقاله‌های منتشر شده در پایگاه داده‌های معتبر مانند ساینس دایرکت، اسکوپوس، امرالد و اسپرینگر بررسی شوند. دلیل انتخاب این پایگاه‌ها، پوشش حداکثری و دستیابی به جامعیت بیشتر مقاله‌ها و کسب نتایج مطلوب‌تر و معتبرتر است.
سیلوا، ۲۰۱۵

ارجاع‌دهی به مقاله‌ها در مرور سیستماتیک

با جستجوی مقاله‌هایی که در عنوان، چکیده یا واژگان کلیدی آنها عبارات مرتبط باستفاده شده است، مرور سیستماتیک آغاز می‌شود. در پایان این مرحله بهتر است لیستی از شامل نام پایگاه و تعداد مقاله‌ها تهیه کنید.

اطلاعات استنادی مربوط به مقاله شامل نام نویسنده/ نویسندگان، سال نشر و نام نشریه

تعداد استنادهای مقاله

رویکرد اصلی مقابه از منظر کاربردی و نظری

زمینه و حوزه مورد مطالعه

دامنه مورد بررسی

روش/ روش‌های مورد استفاده و اشاره شده در مقاله

مکان مورد بررسی و انجام مطالعه

بازه زمانی انجام مقاله

اهداف، روش شناسی و خروجی مقاله‌ها

در گام بعد نتایج حاصل از این جستجوی سیستماتیک با یکدیگر ترکیب شده و موارد تکراری حذف می‌شوند. سپس عناوین و چکیده مقاله‌ها، مطالعه و موارد نامرتبط از پایگاه داده خارج می‌شوند.  سپس مقدمه و نتیجه‌گیری مقاله‌های باقیمانده مورد مطالعه قرار می‌گیرند. دوباره تعدادی از مقاله‌ها به دلیل عدم ارتباط با هدف‌ها و پرسش‌های پژوهش از فهرست مقاله‌های مورد تحلیل خارج می‌شوند.

چک‌لیست استاندارد کسپی برای مرور سیستماتیک

سه پرسش اساسی هنگام ارزیابی یک مطالعه مرور سیستماتیک با روش برنامه مهارت‌های ارزیابی حیاتی (CASP) عبارتند از:

• بخش A: آیا نتایج مطالعه معتبر است؟
• بخش B: نتایج چیست؟
• بخش C: آیا نتایج به صورت بومی به پژوهش کمک خواهد کرد؟

ده (۱۰) پرسش در صفحات زیر برای کمک به پژوهشگران پیرامون این مسائل طراحی شده است. دو پرسش اول پرسش‌های غربالگری هستند و می‌توان به سرعت به آنها پاسخ داد. اگر پاسخ هر دو «بله» است، بهتر است با پرسش‌های باقی مانده ادامه دهید. درجاتی از همپوشانی بین پرسش‌ها وجود دارد، از شما خواسته می‌شود برای بیشتر پرسش‌ها «بله»، «نه» یا «نمی توانم بگویم» را ثبت کنید. بعد از هر پرسش تعدادی دستور وجود دارد و برای یادآوری این است که چرا پرسش‌ها طراحی شدند.

نتیجه‌گیری

براساس مطالعات کتابخانه‌ای به صورت نظام‌مند و با استفاده از روش مرور سیستماتیک می‌توان پدیده‌های مختلف را مورد مطالعه قرار داد. با بررسی و انجام مطالعات به‌صورت پراکنده تنها می‌توان به یک جنبه از یک تصویر بزرگتر رسید، درحالیکه ارزش یک بررسی سیستماتیک در ترکیب کردن قطعات گسسته و هم‌افزایی نتایج در یک روش سازمان‌یافته است.

مررو سیستماتیک این امکان را فراهم می‌سازد که پژوهشگر یک نمای کلی از موضوع مورد بررسی کسب کند. در طول فرایند غربالگری مقاله‌ها، تنها مقاله‌هایی مورد استفاده قرار می‌گیرند که کابردی بوده و محور اصلی آنها پیرامون پدیده مورد مطالعه باشد. با توجه به هدف پژوهش ممکن است مقاله‌هایی که صرقاً مروری بوده و فاقد روش تحقیق باشند را حذف نمایید. همچنین در پایان این مرحله مقاله‌هایی دارای کیفیت بالا و مرتبط استخراج می‌شوند.

فهرست منابع

حبیبی، آرش. (۱۴۰۰). روش پژوهش پیشرفته. تهران: نارون دانش.

Boland, A., Dickson, R., & Cherry, G. (2017). Doing a systematic review: A student’s guide. Sage Publications.

Glass GV, Smith ML (1979) Meta-analysis of research on the relationship of class-size and achievement. Educational Evaluation and Policy Analysis 1: 2-16.

Lind J. A treatise on the scurvy. In three parts. Containing an inquiry into the nature, causes, and cure, of that disease. London,: A. Millar 1753.

Okoli, C., & Schabram, K. (2010). A guide to conducting a systematic literature review of information systems research.

Silva, M. (2015). A systematic review of Foresight in Project Management literature. Procedia Computer Science, 64, 792-799.