شایستگی سازمانی

شایستگی سازمانی (Organizational Competence) مجموعه‌ای از توانمندی‌ها، مهارت‌ها و ویژگی‌ها است که به عملکرد کارا و اثربخش سازمان کمک می‌کند. این توانمندی‌ها دستیابی به اهداف و مأموریت‌های سازمان در محیط رقابتی و پیچیده کسب‌وکار را میسر می‌سازد.

بحث شایستگی‌های سازمانی در قالب شایستگی‌های فردی، مدیریتی و محوری قابل بحث و بررسی است. این قابلیت‌ها به یک سازمان کمک می‌کند در راستای نیل به اهدافش با قدرت گام بردارد. به دیگر سخن شایستگی‌های محوری که نقش بسیار مهمی در موفقیت و پایداری سازمان‌ها دارد.

مفهوم شایسته‌سالاری یکی از نخستین عواملی بود که در مدیریت کلاسیک مطرح شد. از ابتدای پیدایش تئوری‌های مدیریت از این مفهوم به‌طور گسترده در ادبیات مدیریت و علوم اجتماعی استفاده شد. اکنون نیز در عصر تحول دیجیتال بحث شایستگی دیجیتال بسیار مطرح است. نظر به اهمیت مساله در این نوشتار، شایستگی سازمانی مفهوم‌سازی و تعریف خواهد شد.

ابعاد شایستگی سازمانی

شایستگی سازمانی معمولاً در چندین بعد مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد که می‌توان آنها را به‌طور خلاصه در موارد زیر دسته‌بندی کرد:

شایستگی‌های کارکنان (منابع انسانی)

شایستگی کارکنان (Employee Competence) به مجموعه‌ای از دانش‌ها، مهارت‌ها، توانمندی‌ها، و رفتارهایی اطلاق می‌شود که کارکنان برای انجام وظایف و مسئولیت‌های خود در یک سازمان به آن‌ها نیاز دارند. این شایستگی‌ها شامل ابعاد مختلفی از توانمندی‌های فنی و تخصصی تا مهارت‌های نرم و شخصی می‌شود که در کنار هم، کارایی و موفقیت کارکنان را در محیط کار تضمین می‌کنند.

نیروی انسانی یکی از مهم‌ترین منابع سازمان‌ها است. این بعد شامل مهارت‌ها، انگیزه‌ها، آموزش و توسعه کارکنان، توانایی‌های رهبری و مدیریت، و فرهنگ سازمانی می‌شود. سازمان‌ها باید محیطی ایجاد کنند که در آن کارکنان توانایی رشد و شکوفایی داشته باشند.

شایستگی‌های مدیران

شایستگی‌های مدیریتی (Managerial Competence) به مجموعه‌ای از مهارت‌ها، دانش‌ها، و ویژگی‌های شخصی و حرفه‌ای اطلاق می‌شود که به مدیران این امکان را می‌دهد تا به‌طور مؤثر و کارآمد تیم‌ها و سازمان‌ها را هدایت کنند و به اهداف استراتژیک و عملیاتی سازمان دست یابند.

شایستگی مدیران با مهارت‌های مدیریت ارتباط بسیار نزدیکی دارد. شایستگی سازمانی نه تنها شامل مهارت‌های فنی و مدیریتی بلکه مهارت‌های نرم، ارتباطی، رهبری و استراتژیک نیز می‌شود که در نهایت به موفقیت سازمان و رضایت کارکنان و ذینفعان می‌انجامد.

شایستگی‌های رهبری و مدیریت به توانایی‌های تصمیم‌گیری، هدایت و انگیزش تیم‌ها و افراد در جهت دستیابی به اهداف سازمانی اشاره دارد. این ابعاد شامل مهارت‌های مدیریتی، ارتباطات مؤثر و توانایی در ایجاد فرهنگ سازمانی مناسب می‌شود.

شایستگی‌های محوری سازمان

شایستگی‌های محوری (Core Competencies) به مجموعه‌ای از ویژگی‌ها، مهارت‌ها و توانمندی‌های خاص اشاره دارد که یک فرد، تیم یا سازمان در آن‌ها تخصص دارد و قادر است از آن‌ها به‌طور متمایز نسبت به رقبا بهره‌برداری کند. این شایستگی‌ها نه تنها موجب برتری رقابتی می‌شوند، بلکه در موفقیت بلندمدت سازمان‌ها نیز نقشی اساسی ایفا می‌کنند. شایستگی‌های محوری، در واقع، عامل کلیدی است که باعث می‌شود یک سازمان یا فرد از سایر رقبا متمایز شود و بتواند به‌طور مؤثر به هدف‌های استراتژیک خود دست یابد.

این بعد به توانمندی‌های فنی، علمی و مهارت‌های تخصصی سازمان اشاره دارد. سازمان‌ها برای رقابت و بقای خود به مهارت‌ها و فناوری‌های پیشرفته نیاز دارند که از طریق نوآوری، تحقیق و توسعه، و بهبود مداوم فرایندها بدست می‌آید.

شایسته‌سالاری سازمانی

شایسته‌سالاری (Meritocracy ) ترکیبی از دو واژه مریت Merit به مفهوم شایستگی و استحقاق داشتن و کراسی Cracy به مفهوم حکومت یا روش اداره امور می‌باشد. شایسته سالاری از نظر مفهوم اصطلاحی عبارت است از نظام و یا سیستمی که در آن انتصاب افراد شایسته در مشاغل و مناصب مرتبط با تحصیلات و تجربه کاری‌شان باشد. به‌گونه‌ای که توانمندی انجام آن کار را بیشتر از دیگران داشته باشند.

شایسته‌سالاری معنای انتساب افراد در مشاغل مرتبط با تحصیلات و تجربه کاری به‌گونه‌ای است که توانمندی انجام آن کار را بیشتر از دیگران دارا باشند. فرهنگ سازمانی، که شامل ارزش‌ها، باورها، و رفتارهای پذیرفته‌شده در داخل سازمان است، تأثیر بسزایی در عملکرد و شایستگی سازمانی دارد. فرهنگ مثبت می‌تواند منجر به بهبود عملکرد، افزایش نوآوری، و جذب و حفظ استعدادهای برتر و شایسته‌سالاری شود.

شایسته‌سالاری بدین مفهوم عام و فراگیر است، شامل پست‌های سیاسی و اداری باهم می‌گردد. این سخن بدان مفهوم است که سیاستمداران مجاز نیستند به خاطر سیاسی بودن برخی از پست‌ها، بدون در نظرداشت استحقاق و شایستگی، افراد را در مشاغل و پست‌های نامرتبط با وظیفه‌شان به کار گیرند.

شایستگی دیجیتال

شایستگی دیجیتال (Digital competence) توانایی و مهارت استفاده از ابزارها و فناوری‌های دیجیتالی با رعایت اصول اخلاق حرفه‌ای است. این مفهوم ناظر بر بازتعریف شایستگی‌های محوری سازمان مبتنی بر تحول دیجیتال است.

شایستگی دیجیتال در سطح سازمان به معنای توانایی یک سازمان در استفاده از فناوری‌ها و ابزارهای دیجیتال برای دستیابی به اهداف استراتژیک و ایجاد مزیت رقابتی است. این شایستگی شامل ایجاد زیرساخت‌های دیجیتال مناسب، مدیریت تغییرات دیجیتال، و توانایی ادغام فناوری‌ها در مدل کسب‌وکار است.

کارکنان، مدیران و سازمان‌ها باید برای بقا و پیشرفت در بازارهای رقابتی، مهارت‌های دیجیتال خود را به‌طور مداوم به روز کنند و از آن‌ها برای بهبود فرآیندها، نوآوری در محصولات، و افزایش بهره‌وری استفاده کنند.

مدل‌های شایستگی سازمانی

چندین مدل برای سنجش و ارزیابی شایستگی سازمانی وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به مدل‌های زیر اشاره کرد:

مدل شایستگی‌های کلیدی: این مدل بر شناسایی و توسعه شایستگی‌های خاصی تمرکز دارد که برای موفقیت سازمان ضروری هستند. این شایستگی‌ها معمولاً در زمینه‌های استراتژیک، فنی، مدیریتی، و فرهنگی دسته‌بندی می‌شوند.

مدل منابع و قابلیت‌ها: در این مدل، تأکید بر شناسایی و ارزیابی منابع و قابلیت‌های سازمان است. این مدل به‌ویژه برای سازمان‌هایی که در حال توسعه هستند مفید است تا بتوانند منابع خود را به بهترین شکل مدیریت کنند.

مدل یادگیری سازمانی: این مدل بر فرآیندهای یادگیری و بهبود مداوم در سطح سازمانی تمرکز دارد. سازمان‌هایی که قادر به یادگیری و سازگاری هستند می‌توانند در بازارهای رقابتی و پیچیده موفق‌تر عمل کنند.

سخن پایانی

شایستگی سازمانی یکی از ارکان حیاتی موفقیت در دنیای کسب‌وکار است. سازمان‌ها باید توانمندی‌های مختلفی در ابعاد فنی، انسانی، استراتژیک، و فرهنگی داشته باشند تا بتوانند در شرایط مختلف رقابتی و چالشی، به موفقیت دست یابند. علاوه بر این، بهبود شایستگی‌های سازمانی مستلزم سرمایه‌گذاری مستمر در نوآوری، مدیریت منابع، یادگیری سازمانی و ارتباطات مؤثر است.

شما ممکن است علاقه‌مند باشید که شایستگی سازمانی را برای سازمان خود یا سازمان‌های مورد نظر خود ارزیابی و تقویت کنید، که می‌تواند تأثیر بسزایی در عملکرد بلندمدت آن‌ها داشته باشد.

منبع: ناهد، نوشین. شایستگی سازمانی. تهران: پارس‌مدیر.