هیات علمی (استاد دانشگاه)
هیات علمی (Academic faculty) به کلیه کارکنانی گفته میشود که دارای مرتبه مربی یا رتبه علمی بالاتر در دانشگاه و آموزش عالی باشند. استاد راهنما، استاد مشاور و استاد داور از میان این افراد تعیین میشوند. اعضای هیات علمی دانشگاهها براساس رتبه عبارتند از:
- مربی آموزشیار و مربی (Instructor)
- استادیار (Assistant professor)
- دانشیار (Associate professor)
- استاد (Professor)
تعاریف اعضای هیات علمی
گاه به اعضای هیات علمی Faculty member نیز گویند و عبارتند از:
مربی (Instructor): از مراتب علمی دانشگاهی برای اعضای هیئت علمی دانشگاهها و سایر مراکز علمی و پژوهشی است و از نظر بینالمللی معادل Instructor است. این عنوان به دارندگان مدارک دانشگاهی پایینتر از دکتری داده میشود.
استادیار (Assistant professor): از مراتب علمی دانشگاهی برای اعضای هیئت علمی در سیستم آمریکایی-کانادایی و در برخی سیستمهای دیگر Lecturer است. در ایران این مرتبه بالاتر از مرتبهٔ مربی و پایینتر از مرتبهٔ دانشیاری است.
دانشیار (Associate professor): از مراتب علمی دانشگاهی برای اعضای هیئتعلمی بالاتر از مرتبهٔ استادیاری و پایینتر از استادی است. برای رسیدن به این مرتبه، هیئتعلمی باید به حداقل امتیاز لازم دست پیدا کند. از فاکتورهای مهم برای رسیدن به مرتبهٔ دانشیاری، امتیاز پژوهشی است که بر اساس تعداد مقالهها، کتابها و فعالیتهای تحقیقاتی مشابه ارزیابی میشود.
استاد یا پروفسور (Professor): یکی از درجههای علمی برای اعضای هیئت علمی دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی است که بالاترین درجهٔ علمی در بین مدرسان دانشگاه بهشمار میآید. گاهی به آن استاد تمام (full professor) نیز گویند.
اعضای هیات علمی به انگلیسی
اعضای هیات علمی در ایران
در ایران مطابق با سیستم آموزشی دانشگاهی یک استاد در یک نظام ارتقای سلسلهمراتبی، بالاتر از درجات آموزشیار و مربی (Instructor)، استادیار (Assistant Professor) و دانشیار (Associate Professor) و پایینتر از رتبه استاد ممتاز (Academic tenure) قرار میگیرد.
در برخی از موارد به کسانی که رتبه استادی را در دانشگاه دارند، استاد تمام (Full Professor) گفته میشود.
همچنین اداره دانشگاه عموماً به عهده اعضای هیئت علمی همان دانشگاه است. عضو هیئت علمی وقتی استخدام میشود و جایگاه استادیاری را دریافت میکند، علاوه بر آموزش باید در بخشهای پژوهش، اجرایی، فرهنگی و تعامل با دانشجو نیز فعال باشد. در ایران عضو هیئت علمی جدید، برای تبدیل وضعیت از پیمانی به رسمی باید ۸۰٪ امتیازات دانشیاری را کسب کند که از طریق راهنمایی دانشجو، ارائهٔ مقالات علمی و پژوهشی و علمی ترویجی، مقالات کنفرانسی، گرنتها، قراردادهای پژوهشی با بیرون از دانشگاه کسب میکند.
برای بررسی و تشخیص این نکته که آیا در عضو هیئت علمی جدیدالاستخدام این شایستگیها استمرار دارد یا نه، قانونگذار طی یک پایش چندین ساله موسوم به دورهٔ پیمانی، ضمن تبیین انتظارات خود برای عضو هیئت علمی جدیدالاستخدام، توان آموزشی و اخلاق و بروندادهای پژوهشی وی را به صورت مستمر و سالیانه رصد و ارزیابی میکند.
دستهبندی هیات علمی در ایران
هیئت علمی در ایران به دو دستهٔ هیئت علمی آموزشی و هیئت علمی پژوهشی تقسیمبندی میشود.
عضو هیئت علمی پژوهشی، بهصورت موظف تدریس انجام نمیدهد و به امور پژوهشیِ صِرف میپردازد (در پژوهشگاهها بسیار رایج است).
عضو هیئت علمی آموزشی، علاوه بر امور پژوهشی، موظف است ساعاتی در هفته را (بین ۱۰ تا ۱۶ ساعت، بسته به مرتبهٔ علمی و بعضی معیارهای دیگر) به امور آموزشی بپردازد.
همچنین در ایران اعضای هیئت علمی جدید در سال اول به جای ۱۰ واحد موظف، ۶ واحد موظف داده میشود. این قانون بدان منظور است که بتوانند طرح درس تهیه و آماده کنند. ولی در سال دوم ۸ واحد موظف و در سال سوم ۱۰ واحد موظف باید داشته باشند.
سخن پایانی
هیات علمی شامل طیف وسیعی از اعضای آموزشی و پژوهشی دانشگاه می شود که هر کدام به صورت جزء وظایف مشخصی را دارند. اما آنچه میان همه آنها دو وظیفه اساسی دارند. نخست آموزش دانشجویان که از دیرباز به عنوان وظیفه اصلی اساتید است و بیشترین اهمیت را دارد.
وظیفه دیگر اعضای هیات علمی پژوهش و تولید دانش که در بسیاری از دانشگاه ها اهمیت کم تری دارد و بعضا به آن توجه نمی شود. در حالی که پژوهش و تولید علم، وظیفه و کارکرد بسیار مهم هیئت علمی است. تولید علمی به مثابه ی برون داده ها و محصولات اجتماعات علمی، یکی از شاخصه های اصلی توسعه ی علمی در هر جامعه به شمار می رود. افزایش سطح کمی و کیفی آن هدف اصلی جوامع علمی را تشکیل میدهد.
