استاد راهنما (Supervisor) یکی از اعضای هیأت علمی دانشگاه است که مسئولیت هدایت دانشجویان جهت انجام پایان‌نامه دانشگاهی را برعهده دارد. به‌طور معمول اساتید راهنما در مقاطع تحصیلات تکمیلی یعنی کارشناسی ارشد و دکتری مدیریت نقش‌آفرین هستند. در این مطلب کوشش شده است تا وظایف اساتید مطرح شده و انتقادات وارد نیز بحث شود.
وظایف استاد راهنما
در اجرای مواد فصل سوم و فصل ششم آیین‌نامه آموزشی دوره دکتری، مصوبه جلسه ۲۷۴ شورای عالی برنامه‌ریزی مورخ ۸/۱۲/۱۳۷۲ در مورد وظایف استاد راهنما و مراحل تدوین رساله دوره دکتری و به منظور ایجاد هماهنگی بین دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی در اجرای این ماده، دستورالعمل زیر در ۱۲ ماده و ۶ تبصره در جلسه ۳۳۹ شورای عالی برنامه‌ریزی مورخ ۱۴/۲/۱۳۷۶ به تصویب نهائی رسید.
استاد راهنما به انگلیسی
آئین نامه دانشگاه آزاد اسلامی در این زمینه روشن است. مصوب بیست و پنجمین جلسه مورخ ۲۳/۱۲/۸۲ شورایعالی برنامه‌ریزی علوم پزشکی وزارت متبوع برای کلیه دانشجویان مقاطع کاردانی، کارشناسی پیوسته، ناپیوسته و دکترای عمومی پزشکی دندانپزشکی و داروسازی صرف نظر از سال ورود به دانشگاه از مهر ماه ۱۳۸۳ لازم‌الاجرا است.
- انتخاب موضوع پایان‌نامه
- برنامه‌ریزی و زمان‌بندی انجام پایان‌نامه
- نظارت بر نحوه نگارش پروپوزال و ویرایش پایان‌نامه و تدوین گزارش های پیشرفت کار
- تسلط به روش پژوهش علمی و شیوه‌های تحلیل داده‌ها
- سخت‌گیری و برنامه زمانی مشخص برای انجام فصول
- امکان دسترسی و پاسخگویی به پرسش‌های دانشجویان
- تسلط به نرم‌افزارهای تخصصی و هدایت دانشجویان برای تحلیل داده‌ها
- هماهنگی فعالیت های سایر اعضای گروه نظارت دانشگاهی
در صورتی که کار دانشجو کافی نباشد، استاد راهنما می‌بایست به صورت کتبی دانشجو را از این امر آگاه کند و او را در مورد آنچه باید انجام شود راهنمایی کند. در صورتی که مشکل ادامه داشت باید به رئیس دپارتمان یا دانشکده گزارش دهد.
انتخاب استاد راهنما
استاد راهنما به پیشنهاد معاونت آموزشی دانشکده و حکم رئیس دانشکده انتخاب می‌شود. این فرد، هدایت تحصیلی و راهنمایی دانشجویان در مقاطع تحصیلی مختلف را در زمینه مشکلات، آموزشی پژوهشی و فردی برعهده می‌گیرد.
یک استاد باید از وجهات علمی و شخصیت بالایی برخوردار باشد. مسئولیت هدایت دانشجویان در سطوح عالی بسیار بااهمیت است. در واقع تمامی فعالیت‌های علمی دانشجویان در پایان‌نامه آنها به بار می‌نشیند.
در زمینه انتخاب استاد مشاور و راهنما باید بسیار دقیق بود. فرایند نوشتن پایان‌نامه مدت زمان زیادی طول می کشد. از سویی تغییر اساتید نیز بسیار دشوار است. استاد راهنما نیز در تمام طول این مدت باید دانشجو را راهنمایی و کمک کند.
بنابراین انتخاب یک استاد راهنمای خوب بسیار مهم است. دانستن اینکه وظایف استاد راهنما چیست و شما چه کمکی می خواهید از او بگیرید می تواند به شما کمک کند استاد راهنمای بهتری انتخاب کنید تا اواسط کار پژوهشی خود مجبور به تغییر او نشوید.
انتقادات از اساتید راهنما
زمانی که صحبت از استاد راهنما می‌شود باید فردی موقر، مسلط، باسواد و دلسوز در ذهن تداعی شود. شخصیت نمادین یک استاد باید هم از نظر ظاهری و هم از نظر کلام و بیان ویژه و منحصربه‌فرد باشد. اما در سال‌های اخیر انتقادات از اساتید راهنما بسیار زیاد بوده است. دانشجویان زیادی از استاد راهنما به عنوان یک فرد عصبی، بی‌اخلاق و بی‌سواد یاد می‌کنند که به هیچ عنوان پاسخگو نیست. در بسیاری از موارد ایرادات و فشارهای اساتید به دانشجویان خُرد کننده و غیرقابل تحمل توصیف می‌شود. دانشجویان مواردی مانند زیر را گزارش می‌کنند:
- در دسترس نبودن اساتید راهنما
- عدم پاسخگویی
- پرخاشگری و استفاده از الفاظ نامناسب
- عدم باور دانشجو به تسلط فنی اساتید
- عدم حمایت از دانشجو
- ناآشنایی با مفاهیم روش پژوهش
البته این موارد دلایل زیادی دارد. نباید یک سویه به موضوع نگریسته شود. دانشگاه‌ها در سال‌های دهه نود تبدیل به یک بنگاه تجاری شده‌اند. در این بنگاه تجاری عامل اصلی سودآوری است. بسیاری از افراد بدون کیفیت و صلاحیت لازم در این مسند قرار گرفته‌اند. بدیهی است که این افراد به شخصیت و وزن اسلاف خود را نیز لطمه می‌زنند.
از سوی دیگر تعداد دانشجویان در بازار پرمنفعت آموزشی بسیار زیاد است. دانشجویان زیادی هستند که از یک عمل ضرب و تقسیم ساده عاجز هستند. از نظر سنی، زمانی، تحصیلی و مطالعاتی واقعاً توانایی تحصیل در مقاطع عالی را ندارند. بنابراین براساس اصل عرضه و تقاضا این موضوع بسیار عادلانه است. تنها باید به حال اساتید و دانشجویانی غبطه خورد که برای کار خود دلسوز هستند و در این آشفته بازار محکوم به تحمل شرایط می‌باشند.
سخن پایانی
سخن پایانی آن است که انتخاب استاد راهنما یکی از مهم‌ترین گام‌ها در مسیر پژوهشی دانشجویان تحصیلات تکمیلی است، اما شرایط کنونی دانشگاه‌های کشور، به‌ویژه پس از پولی شدن آموزش عالی، کیفیت و انگیزه را کاهش داده است. در چنین فضایی، استادان راهنما گاه بدون پاسخگویی کافی از اختیارات گسترده برخوردارند و نقش حمایتی و هدایت‌گرانه خود را به‌درستی ایفا نمی‌کنند. اگرچه رسالت استاد راهنما هموار کردن مسیر علمی و تقویت توان پژوهشی دانشجو است، اما نبود پایش مؤثر و مسئولیت‌پذیری سبب آسیب‌پذیری جامعه دانشگاهی شده است. ازاین‌رو بازاندیشی در سازوکارهای انتخاب، وظایف و پاسخگویی استادان راهنما ضرورتی انکارناپذیر به شمار می‌رود.
منبع: دوک‌صدرا، فاطمه. صنعت و دانشگاه. تهران: پارس‌مدیر.
نگارنده: پشتیبانی پارس‌مدیر | 
