جامعه ۵.۰

جامعه ۵.۰ جامعه‌ای انسان‌محور است که در آن دستاوردهای اقتصادی و مسائل اجتماعی همگام بوده و فضای سایبری و فیزیکی در هم آمیخته است. با شکل‌گیری و رشد انقلاب صنعتی چهارم و در سایه اقتصاد چرخشی، جوامع نیز متحول شده و نسل جدیدی از جامعه در آینده قابل تصور است.

اصطلاح جامعه ۵.۰ یا Society 5.0 نخستین بار در سال ۲۰۱۶ در ژاپن مطرح شد.  اولین بار در سندی با عنوان «پنجمین طرح اساسی علم و فناوری» استفاده شد. این واژه را شورای علم، فناوری و نوآوری دولت ژاپن تدوین کرد و در ماه ژانویه ۲۰۱۶ هیئت وزرای ژاپن، این طرح را اجرا کرد. از آن زمان تاکنون، گسترش این اصطلاح و شکل‌گیری مفاهیم بنیادین آن را شاهد بوده‌ایم. نظر به اهمیت موضوع در این مقاله تشریح جامعه ۵.۰ از منظر مدیریت دولتی پرداخته می‌شود.

تعریف جامعه ۵.۰

جامعه ۵.۰ را می‌توان «جامعه اطلاعات‌محور» تعریف کرد؛ جامعه‌ای که در آن، فضای فیزیکی و فضای سایبر به‌شدت با یکدیگر ادغام و یکپارچه شده‌اند.

جامعه ۵.۰، پس از جامعه گردآورنده – شکارچی، جامعه کشاورزی، جامعه صنعتی و جامعه اطلاعاتی ظهور کرد. این جامعه بر انسان‌ها متمرکز است. البته، عدد ۵.۰ به نوع جدیدی از جامعه اشاره دارد که جایگاه مهمی برای نوآوری‌های علمی و فناورانه قائل است. هدف این جامعه حل‌و‌فصل مشکلات اجتماعی و هم‌زمان، تضمین توسعه اقتصادی است. بسیاری از عوامل تشکیل‌دهنده این جامعه از جوامع پیشین وام گرفته شده‌اند. هر چند این رویکرد با رویکرد طرفداران جوامع افول‌یافته پیشین تضاد دارد.

سیر تکامل جوامع

سیر تکامل و فرگشت جوامع در طول تاریخ در ۵ تحول اساسی قابل بیان است:

جامعه نخستین که با شکار، دامداری و کوچ‌نشینی شناخته می‌شود. پس از آن دوران کشاورزی و یکجانشینی آغاز شد. جوامع با انقلاب صنعتی تحول جدیدی پیدا کردند و پس از آن دوران انقلاب فناوری رسید. جامعه امروز کاملا مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات است اما تحولات دیگری نیز در راه است. جامعه آینده با عنوان جامعه ۵.۰ شناخته می‌شود جایی که فناوری و فضای سایبری به دنیای قابل لمس و فیزیکی هرچه بیشتر نزدیک می‌شود.

سیر تحول جوامع

حرکت اقتصاد جهانی به سوی کسب‌وکارهای پلتفرمی است و باید برای ارتقای فرهنگ صنعتی و اجتماعی کشور متناسب با انقلاب صنعتی چهارم برنامه‌ریزی کرد. جامعه ۵.۰ یک جامعه انسان‌محور است که از طریق سیستمی که فضای سایبر و فضای فیزیکی را یکپارچه می‌کند، میان پیشرفت‌های اقتصادی و فناورانه و حل مسائل اجتماعی تعادل برقرار می‌کند. در جامعه اطلاعات (جامعه ۴.۰)، توانایی افراد برای یافتن اطلاعات ضروری در انبوهی از اطلاعات محدود است. تحلیل اطلاعات نیز یک بار اضافی بر دوش افراد به حساب می‌آید. از سویی دیگر، سن و سطح توانمندی افراد نیز یک عامل محدودکننده در استخراج و استفاده از اطلاعات است در حالی که در جامعه ۵ این محدودیت‌ها وجود ندارد.

اهداف جامعه ۵.۰

طرح اساسی علم و فناوری» برنامه‌‌ای جامع با هدف ارتقای علم و فناوری است که دولت ژاپن، آن را تصویب کرد. سپس این طرح در قالب قانونی بنیادین در آمد که درست مانند اسناد پیشنهادی برنامه چشم‌انداز ۲۰۲۰ اروپا، در دهه آینده اجرایی خواهد شد.

طرح اساسی پنجم (۲۰۲۱ – ۲۰۱۷) در نوع خود، اولین طرحی است که دولت ژاپن، آن را تدوین کرده است. بر اساس این قانون، شورایی با عنوان شورای علم، فناوری و نوآوری تأسیس خواهد شد. این طرح، شامل طیف متنوعی از لوایح پیشنهادی است که به‌صورت جدی حامی سیاست‌های نوآوری در حوزه علم و فناوری است. طرح مذکور، یک مدل پیشنهادی است که طیف متنوعی از ذی‌نفعان را شامل دولت، دانشگاه‌ها، صنایع و شهروندان هدف قرار داده است. این ذی‌نفعان می‌توانند بر اساس این مدل، در فرایند ساخت جامعه آینده مشارکت داشته باشند.

یکی از اهداف این طرح، هدایت ژاپن در مسیر تبدیل شدن به «مطلوب‌ترین کشور در حوزه نوآوری» است. طرح مد نظر با همه محورهای راهبردی و نوآورانه پیشنهادی فرانسه تفاوت‌های اساسی دارد. کشورهای اروپایی تعاریف کلی از محورهای فرایند صنعتی شدن ارائه داده‌اند. این تعاریف مطمئناً درباره محورهای تعیین‌شده دولت فرانسه نیز صادق هستند. اروپای غربی نیز مانند ژاپن در صدد دستیابی به جامعه ۵.۰ می‌باشد.

خلاصه و جمع‌بندی

در فرآیند تحول و گسترش جوامع انسانی، اگر انسان‌های شکارچی نخستین را جامعه ۱ بنامیم، آنگاه می‌توان گفت که از مرحله جامعه کشاورزی و جامعه صنعتی که به عنوان جوامع ۲ و ۳ شناخته می‌شوند عبور کرده‌ایم و در حال گذار از عصر اطلاعات یا همان جامعه ۴ به سوی جامعه فوق هوشمند ۵ یا Society 5.0 می‌باشیم. با این روند در آینده‌ای نزدیک، شاهد اولین جامعه ای خواهیم بود که در آن با ایجاد خدمات اجتماعی جدید‌تر، زندگی انسان‌ها راحت‌تر و پایدارتر خواهد شد و به نظر می رسد که کشورهای توسعه یافته ای مانند ژاپن از سردمداران چنین جامعه‌ای در جهان خواهند بود.

جامعه جهانی به سمتی پیش می‌رود که در آن با بکارگیری نوآوری‌ها و دستاوردهای انقلاب صنعتی چهارم (مانند اینترنت اشیاء، هوش مصنوعی، رباتیک و …) بتوان چالش‌های صنعتی، مسائل اجتماعی و مشکلات زندگی روزمره را با روشی پویاتر حل کرد. فناوری‌های جدید پزشکی، ترابری هوشمند و بانکداری الکترونیک در کنار سازه‌های هوشمند ویژگی نسل جدید جوامع است. به‌طور خلاصه جامعه ۵.۰ جامعه‌ای است که در آن فضای فیزیکی و فضای سایبری باهم آمیخته شده است.