دلفی فازی (Fuzzy Delphi) روشی برای دستیابی به توافق از دیدگاه خبرگان مبتنی بر اصول محاسبات منطق فازی و سیستم استنتاج فازی است. در این روش کوشش می‌شود با استفاده از اعداد فازی و محاسبات فازی دیدگاه خبرگان بهتر بازنمایی شود. در این مقاله الگوریتم اجرایی دلفی فازی ارائه شده است. برای مطالعه بیشتر ویدیوی آموزشی دلفی فازی را مشاهده کنید.
کلیات دلفی فازی
دلفی فازی روشی برای تصمیم‌گیری گروهی با اجتناب از گروه فکری و البته مشکلات روش‌های کمّی در تحلیل دیدگاه خبرگان است.روش سنتی دلفی، همیشه از همگرایی پایین نظرات متخصصان، هزینه اجرای بالا و احتمال حذف نظرات برخی از افراد رنج برده است.
موری و همکاران برای بهبود روش دلفی سنتی، مفهوم یکپارچه سازی روش دلفی سنتی با تئوری فازی را در سال ۱۹۸۵ ارائه دادند. ایشیکاوا و همکاران کاربرد تئوری فازی را در روش دلفی بیش تر معرفی کردند و الگوریتم یکپارچه سازی فازی را برای پیش‌بینی ضریب نفوذ آتی کامپیوترها در سازمان‌ها توسعه دادند.
به طور کلی تکنیک دلفی براساس دیدگاه پاسخ‌دهندگان صورت می‌گیرد. در این تکنیک برای سنجش دیدگاه از عبارات کلامی استفاده می‌شود. عبارات کلامی در انعکاس کامل مکنونات ذهنی پاسخ‌دهنده محدودیت‌هایی دارد.
برای نمونه عبارت «زیاد» برای فرد A که فرد سخت‌گیری است با عبارت «زیاد» برای فرد B متفاوت است. اگر برای کمی کردن دیدگاه هر دو فرد از یک عدد قطعی استفاده شود، نتایج دارای اریبی خواهد بود. بنابراین با توسعه طیف فازی مناسب می‌توان براین مشکل غلبه کرد.
کاربردهای دلفی فازی
برای تشریح الگوریتم اجرای روش دلفی فازی (FDM) باید بین دو کاربرد تکنیک دلفی تفاوت قایل شد.
- «غربال شاخص‌ها»
- «پیش‌بینی»
بنابراین در استفاده از این روش باید بین دو نوع پژوهش کیفی تمایز قائل شد. برخی پژوهش‌ها جنبه اکتشافی دارد. در این دسته پژوهشگران به دنبال شناسایی مهمترین عناصر زیربنایی یک پدیده هستند. برخی از برخی پژوهش‌ها نیز با هدف پیش‌بینی صورت می‌گیرد. در این مطالعه الگوریتم اجرای FDM در هر مورد براساس مطالعات انجام شده پیشین ارائه شده است.
ویدیوی آموزش روش دلفی
الگوریتم اجرای تکنیک دلفی فازی جهت غربالگری
گام‌های انجام روش دلفی فازی برای غربالگری شاخص‌ها به صورت زیر است:
- شناسایی خبرگان و تشکیل پنل دلفی
- شناسایی طیف مناسب برای فازی‌سازی عبارات کلامی
- تجمیع فازی مقادیر فازی شده
- فازی‌زدایی مقادیر
- انتخاب شدت آستانه و غربال معیارها
- دستیابی به توافق
با تکیه بر این الگوریتم می‌توان فرایند دلفی فازی را برای غربالگری شاخص‌ها و انتخاب شاخص‌های مناسب انجام داد.
۱. شناسایی خبرگان و تشکیل پنل دلفی
در نخستین گام، پژوهشگر گروهی از خبرگان با تخصص‌های مرتبط را شناسایی و انتخاب می‌کند. کیفیت و تنوع این پنل تأثیر مستقیمی بر دقت نتایج خواهد داشت.
اصل ناشناسی مهمترین نکته در اجرای این روش است به این معنا که اعضای پنل خبرگان نباید از وجود هم مطلع باشند. براساس قیدهای مشخصی مانند تحصیلات و سابقه‌کاری مرتبط خبرگان را شناسایی کنید. تعداد ۶ تا ۱۲ نفر از خبرگان در این مرحله کافی است.
۲. شناسایی طیف مناسب برای فازی‌سازی عبارات کلامی
پس از تشکیل پنل، مقیاس گردآوری داده‌ها تعیین می‌شود. معمولاً از طیف لیکرت ۵، ۷ یا ۹ درجه استفاده شده و عبارات کلامی خبرگان به اعداد فازی مثلثی یا ذوزنقه‌ای تبدیل می‌شوند.
جهت غربالگری باید طیف فازی مناسبی برای فازی‌سازی عبارات کلامی پاسخ‌دهندگان توسعه داد. برای این منظور می‌توان از روش‌های توسعه طیف فازی استفاده کرد یا از طیف‌های فازی متداول برای این منظور استفاده کرد. برای نمونه می‌توان از طیف هفت درجه مطابق زیر استفاده کرد.
طیف لیکرت هفت درجه فازی
۳. تجمیع فازی مقادیر فازی‌شده
داده‌های فازی به‌دست‌آمده از خبرگان باید با روش‌های ریاضی مناسب تجمیع شوند. این مرحله باعث می‌شود دیدگاه‌های فردی به یک عدد فازی واحد برای هر شاخص تبدیل شود.
پس از آنکه دیدگاه خبرگان گردآوری شد برای تجمیع دیدگاه آنها از روش میانگین فازی استفاده کنید. راهکارهای دیگری نیز برای تجمیع اعداد فازی در FDM پیشنهاد شده است که کارایی کمتری نسبت به میانگین فازی دارند.
۴. فازی‌زدایی مقادیر
برای تحلیل و تصمیم‌گیری نهایی، اعداد فازی به مقادیر قطعی (Crisp) تبدیل می‌شوند. این کار امکان رتبه‌بندی و مقایسه شاخص‌ها را فراهم می‌کند. پس از آنکه میانگین فازی دیدگاه خبرگان محاسبه شد باید عدد حاصل را فازی‌زدایی کنید.
۵. انتخاب شدت آستانه و غربال معیارها
در این مرحله پژوهشگر یک آستانه مشخص تعیین می‌کند تا شاخص‌های کم‌اهمیت حذف شوند. تنها شاخص‌هایی که امتیاز آنها بالاتر از حد آستانه است باقی می‌مانند. اگر از طیفی مانند جدول بالا استفاده کنید عدد حاصل از فازی‌زدایی بین ۰ تا ۱ خواهد بود بنابراین پیشنهاد می‌شود شدت آستانه را ۰/۷ در نظر بگیرید. شاخص‌هایی که مقداری کمتر از آستانه داشتند را حذف کنید و دلفی را برای راند بعدی ادامه دهید.
۶. دستیابی به توافق
فرایند غربالگری تا زمانی ادامه می‌یابد که میانگین اختلاف راندها از حد بحرانی (مانند ۰٫۲) کمتر شود. در این نقطه می‌توان گفت اجماع حاصل شده و راندهای دلفی فازی پایان می‌یابند. راندهای دلفی تا جایی ادامه پیدا می‌کند که دیگر شاخصی حذف یا اضافه نشود. همچنین فاصله فازی مقادیر در دو راند متوالی باید از ۰/۲ کوچکتر باشد.
الگوریتم اجرای تکنیک دلفی فازی جهت پیش‌بینی
ابتدا پیش‌بینی هر کارشناس به صورت یک عدد فازی مثلثی ارائه می‌شود
برای تجمیع پیش‌بینی‌ها از روش میانگین فازی استفاده می‌شود.
سپس از روش زیر برای شناسایی اختلاف دیدگاه هر کارشناس با میانگین دیدگاه‌ها محاسبه شده و مجدد در اختیار کارشناس مربوطه قرار می‌گیرد.
سخن پایانی
بکارگیری تکنیک دلفی فازی برای غربالگری در یک راند قابل انجام است اما برای پیش‌بینی باید چندین راند ادامه پیدا کند تا توافق حاصل شود. توجیه منطقی آن است که در غربالگری پژوهشگر ابتدا با پشتوانه ادبیات موجود غربال ابتدایی را انجام داده است و تحلیل جنبه تاییدی دارد. در پیش‌بینی موضوع حساسیت بیشتری درد و تحلیل جنبه اکتشافی دارد بنابراین پیش‌بینی مستلزم دقت و حساسیت بیشتری است.
دانلود اصل مقاله آموزش تکنیک دلفی فازی
فهرست منابع
حبیبی، آرش؛ آفریدی، صنم. (۱۴۰۱). تصمیم‌گیری چندشاخصه. تهران: نارون‌دانش.
نگارنده: پشتیبانی پارسمدیر | 
