دیمتل فازی (Fuzzy DEMATEL) روشی برای شناسایی الگوی روابط درونی و چندسویه میان معیارهای تصمیم‌گیری مبتنی بر منطق فازی است. این روش بسط استفاده از روش سنتی دیمتل با استفاده از منطق فازی می‌باشد. نظر اینکه پژوهشگران زیادی از این روش استفاده می‌کنند در این مقاله روش دیمتل فازی به صورت کامل تشریح شده است.
روش دیمتل فازی
نخستین بار وو و لی (۲۰۰۷) در مقاله‌ای با عنوان توسعه شایستگی‌های مدیران از تکنیک دیمتل با استنتاج فازی استفاده کردند. به این ترتیب که نخست دیدگاه خبرگان پیرامون روابط عناصر را فازی‌سازی کردند.
در واقع رویکرد فازی برای مقابله با عدم قطعیت و ابهام موجود در عبارات کلامی پاسخ‌دهندگان مورد استفاده قرار گرفت. به این ترتیب فرایند کمی‌سازی عبارات کلامی خبرگان از اعتماد بیشتر و بهتری برخوردار گردید.
در گام بعد برآوردها و محاسبات رویکرد کلاسیک با اعداد فازی و عملگرهای فازی انجام شد. در نهایت پس از برآورد ماتریس ارتباط کامل، از روش‌های فازی‌زدایی برای تبدیل نتایج به مقادیر قطعی استفاده شد. به این ترتیب روابط یک‌سویه، دوسویه و چندسویه معیارها تعیین شد.
الگوریتم دیمتل فازی
نخستین گام برای انجام محاسبات تکنیک دیمتل فازی نخست شناسایی یک طیف زبانی مناسب برای گردآوری داده‌ها استفاده کرد. طیف‌های متنوعی براساس مقیاس امتیازگذاری مرسوم دیمتل پیشنهاد شده است. در این میان دو طیف فازی بیشتر مورد اقبال قرار گرفته است که هر دو طیف در جدول زیر آمده است.
طیف فازی مثلثی برای شناسایی روابط معیارها
اعداد فازی مثلثی طیف دیمتل فاری
نمایش فازی مثلثی طیف فازی الف در شکل فوق ارائه شده است. پس از آنکه معیارهای تصمیم‌گیری شناسایی شد باید یک ماتریس n×n تشکیل دهید. منظور از n تعداد معیارهای شناسایی شده است. سپس از خبرگان بخواهید روابط بین معیارها را با عبارات کلامی مشخص کنند. در نهایت پس از گردآوری داده‌ها با استفاده از طیف مناسب، عبارات کلامی را به صورت فازی ذخیره کنید.
محاسبه ماتریس ارتباط مستقیم
گام دوم محاسبه ماتریس ارتباط مستقیم است. با استفاده از روش میانگین فازی دیدگاه خبرگان مختلف را تجمیع کنید.
Fi =(۱/n) ΣiLi, (۱/n) ΣiMi, (۱/n) ΣiUi)
نرمال سازی ماتریس ارتباط مستقیم
در هر سطر ماتریس ارتباط مستقیم مقادیر مربوط به کران بالای هر عنصر را جمع کنید. سپس کلیه مقادیر هر سطر را بر عدد حاصل تقسیم کنید.
b ̃ = max(ΣiUi); ۱ ≤ i ≤ n
Nij = Nij / b ̃
– محاسبه ماتریس ارتباط کامل
پس از محاسبه ماتریس ارتباط کامل میتوان اقدام به فازی‌زدایی مقادیر کرد. ماتریس بدست آمده، همان ماتریس ارتباط کامل قطعی شده است و برای محاسبه الگوی روابط علی میتوان از آن استفاده کرد. برای فازی‌زدایی راهکارهای متعددی وجود دارد که در فصل اول آمده است. برای نمونه یک روش مرسوم برای فازی زدائی روش ساده شده مرکز ثقل موسوم به COA است.
خطای رایج فازی‌زدایی
اپریکویک و زنگ (۲۰۰۳) مقاله‌ای با عنوان «فازی‌زدایی در مدل‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره» ارائه کردند. در این مقاله روش‌های متعدد فازی‌زدایی بررسی شد و در نهایت تکنیک CFCS به عنوان یک روش مناسب فازی‌دایی در تکنیک‌های MCDM پیشنهاد گردید. وو و لین (۲۰۰۷) وقتی نخستین بار چارچوب روش دیمتل فازی را ارائه کردند با استناد به مقاله اپریکویک و زنگ برای فازی‌زدایی از روش CFCS بهره گرفتند.
نظر به پیچیدگی محاسباتی این روش، یک جابجایی در هدف اتفاق افتاد. بیشتر پژوهشگران بعدی کلاً محاسبات فازی مربوط به تکنیک دیمتل را به الگوریتم فازی‌زدائی CFCS منحصر کردند. به این معنا که نظرات خبرگان به صورت فازی وارد ماتریس ارتباط مستقیم می‌شود. سپس همین ماتریس با الگوی CFCS فازی‌زدایی می‌شود. ماتریس قطعی بدست آمده به عنوان ماتریس اولیه انتخاب می‌شود و سایر گام‌های تکنیک دیمتل به روش قطعی ادامه پیدا می‌کند.
این رویه یک رویه اشتباه نیست اما چون محاسبات فازی فقط منحصر به فازی‌زدایی ماتریس ارتباط مستقیم است کارایی کمتری از الگوریتم پیشنهاد شده در کتاب حاضر دارد. پیشنهاد می‌شود برای درک بهتر مطلب آموزش روش‌های فازی‌زدایی را مطالعه کنید.
سخن پایانی
در مجموع، روش دیمتل فازی ابزاری کارآمد برای شناسایی و تحلیل روابط علّی و معلولی میان عوامل پیچیده است. این تکنیک با ترکیب منطق فازی و دیمتل کلاسیک، قضاوت‌های ذهنی خبرگان را به داده‌های کمی تبدیل می‌کند و هم‌زمان میزان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری هر عامل را به‌صورت دقیق‌تری برآورد می‌نماید. نتیجهٔ نهایی، مدلی ساخت‌یافته از تعامل میان مؤلفه‌هاست که به تصمیم‌گیرنده امکان می‌دهد عوامل کلیدی را شناسایی کرده و مسیر بهینهٔ سیاست‌گذاری یا بهبود عملکرد را ترسیم کند.
منبع: حبیبی، آرش؛ آفریدی، صنم. (۱۴۰۱). تصمیم‌گیری چندشاخصه. تهران: نارون‌دانش.
نگارنده: پشتیبانی پارسمدیر | 
