غربالگری فازی (Fuzzy Screening) روشی است که توسط رونالد یاگر برای انتخاب معیارهای با اهمیت در میان معیارها و شاخص‌های موجود ارائه شد. این روش در جایی مفید است که باید از بین گزینه‌های زیاد، یک زیرمجموعه کوچک را برای بررسی‌های بیشتر انتخاب نمود. در این مقاله، نخست متغیرهای زبانی و عملگر OWA توضیح داده می‌شود؛ سپس فرایند غربال‌سازی مبتنی بر منطق فازی تشریح می‌گردد.
آشنایی با غربالگری فازی
غربالگری فازی یکی از رویکردهای نوین در تصمیمگیری چندمعیاره است که هدف آن انتخاب گزینه‌های برتر و حذف موارد ضعیف‌تر در مراحل اولیه تصمیمگیری است. در این روش به جای اتکا بر قضاوت‌های قطعی، از منطق فازی برای بازتاب ابهام و تردید استفاده می‌شود. به این ترتیب، قضاوت‌های زبانی خبرگان مانند «کم»، «زیاد» یا «متوسط» نیز در فرآیند غربال قابل تحلیل می‌شوند.
روش غربالگری فازی نخستین بار توسط رونالد یاگر (Yager) مطرح شد و بر پایه عملگرهای OWA شکل گرفت. عملگر OWA این امکان را فراهم می‌کند که گزینه‌ها نه‌تنها بر اساس مقادیر خام معیارها، بلکه بر اساس ترتیب و اولویت نسبی آن‌ها وزن‌دهی شوند. نتیجهٔ کار این است که غربالگری با انعطاف‌پذیری بیشتری انجام می‌شود و می‌توان رویکردهای خوش‌بینانه، بدبینانه یا میانه‌روانه را در انتخاب‌ها لحاظ کرد.
کاربرد غربالگری فازی در حوزه‌های متنوعی دیده می‌شود: از انتخاب تأمین‌کننده و ارزیابی پروژه‌ها گرفته تا سیاست‌گذاری و سرمایه‌گذاری. مزیت کلیدی آن این است که در همان مراحل نخست، حجم گزینه‌ها کاهش می‌یابد و تنها موارد ارزشمندتر برای تحلیل‌های دقیق‌تر باقی می‌مانند.
عملگر میانگین وزنی مرتب (OWA)
عملگر میانگین وزنی مرتب (OWA) یا Ordered Weighted Averaging که توسط یاگر معرفی شد، ابزاری مهم در تصمیمگیری فازی و چندمعیاره است. در این روش، به‌جای وزن‌دهی مستقیم به معیارها، ابتدا مقادیر ورودی مرتب می‌شوند و سپس وزن‌ها بر اساس ترتیب اعمال می‌گردند.
- اگر وزن‌ها بر روی مقادیر بزرگ‌تر متمرکز شوند، عملگر خوش‌بینانه خواهد بود.
- اگر وزن‌ها به مقادیر کوچک‌تر داده شوند، عملگر بدبینانه عمل می‌کند.
- اگر وزن‌ها به‌طور یکنواخت پخش شوند، OWA شبیه به میانگین کلاسیک عمل خواهد کرد.
به‌گونه‌ای که رابطهٔ حداقل و حداکثر بین سطوح به‌صورت زیر تعریف شود:
min (Sh , Sk ) = Sk , If Sh>Sk
max (Sh , Sk ) = Sh , If Sh>Sk
این انعطاف‌پذیری باعث می‌شود OWA علاوه بر غربالگری فازی، در ارزیابی ریسک، انتخاب پروژه‌ها و تصمیمگیری گروهی کاربرد گسترده‌ای داشته باشد.
گام‌های غربالگری فازی
فرایند غربال‌سازی فازی، یک فرآیند دو مرحله‌ای است:
الف – کسب اطلاعات و دانش از اعضای تیم تصمیم‌گیرنده: در این مرحله از اعضای تیم تصمیم گیرنده خواسته می‌شود قضاوت خود را درباره میزان درجات اهمیت هر معیار و یا درجه تأمین هر معیار توسط گزینه‌های تصمیم به صورت عبارات کلامی (شکل پایین) بیان کنند که مبتنی بر یک مقیاس ترتیبی خطی است.
عبارات کلامی غربالگری فازی
ب – تلفیق و تجمیع قضاوت زبانی اعضای تیم تصمیم‌گیرنده. در این مرحله، قضاوتها و ارجحیت‌های فازی هر عضو تیم تصمیم‌گیرنده درباره درجات اهمیت هر معیار و یا درجه تأمین هر معیار توسط گزینه‌های تصمیم با همدیگر تلفیق و تجمیع می‌شوند تا یک ارزش واحد برای هر عامل بدست آید.
استنتاج غربالگری فازی
در تصمیمگیری چندشاخصه، نخست لازم است از میان مجموعه‌ای بزرگ از گزینه‌ها، شاخص‌ها و گزینه‌های کلیدی شناسایی و غربال شوند. این فرایند به کمک حداقل اطلاعات اولیه دربارهٔ مناسب بودن هر گزینه انجام می‌گیرد تا مجموعه‌ای کوچک‌تر برای ارزیابی دقیق‌تر باقی بماند.
برای تجمیع نظر خبرگان در این مرحله می‌توان از عملگر OWA استفاده کرد که ارجحیت‌های زبانی افراد را به یک ارجحیت گروهی تبدیل می‌کند. بدین ترتیب، با تعریف یک تابع تجمیع مانند QQQ، میزان توافق اعضای تیم تصمیم‌گیرنده دربارهٔ اهمیت هر معیار یا شایستگی هر گزینه سنجیده می‌شود و گزینه‌هایی که بالاترین ارزش را دارند به‌عنوان عوامل یا گزینه‌های کلیدی انتخاب خواهند شد.
بر این اساس برای هر عامل i بدنه تصمیمگیری یک ارزش Q(k) فراهم می‌کند. ارزش Q(k) بیان میدارد که اگر عضو k ام، نخست عامل i را به عنوان یک شاخص کلیدی و سپس انتخاب آن گزینه را به عنوان مناسبترین گزینه تشخیص داده باشد، آنگاه چگونه آن عامل برگزیده خواهد شد.
فایل آموزش کامل روش غربالگری فازی
لطفا قبل از دانلود محصول به دقت محتویات بسته آموزشی را بخوانید:
- تنها در صورتی خرید کنید که به پارس مدیر اعتماد دارید.
- سه مقاله زبان اصلی یاگر در زمینه غربالگری فازی
- آموزش غربالگری فازی براساس فصل هشتم کتاب علم مدیریت فازی دکتر آذر
- نکته: غربالگری فازی نوشته آذر دارای مثال عددی است و در ۲۰ صفحه تهیه شده است.
سخن پایانی
عملگر OWA با فراهم‌کردن تعادلی میان میانگین‌گیری ساده و انتخاب مقادیر حدی، ابزاری منعطف و کارآمد برای تجمیع داده‌ها در محیط‌های فازی است. این عملگر با اتکا به وزن‌دهی بر اساس ترتیب مقادیر، امکان تنظیم رویکرد خوش‌بینانه، بدبینانه یا میانه‌رو را در اختیار تصمیم‌گیرنده قرار می‌دهد. همین ویژگی سبب شده است که OWA نه‌تنها در غربالگری فازی، بلکه در حوزه‌های متنوعی همچون ارزیابی ریسک، انتخاب پروژه‌ها و تصمیمگیری گروهی جایگاهی برجسته پیدا کند و به‌عنوان یکی از ابزارهای کلیدی در تحلیل‌های چندمعیاره شناخته شود.
منبع: آذر، عادل. علم مدیریت فازی. تهران: سمت.
نگارنده: پشتیبانی پارسمدیر | 
