گردشگری فرهنگی Cultural tourism شاخه‌ای از صنعت توریسم پیرامون گردشگرانی است که به علت علاقه به فرهنگ یا آداب محلی یک منطقه، اقدام به سفر می‌کنند. این شیوه از تورسیم بخش مهمی از تقاضای جهانی گردشگری را تشکیل می‌دهد. هدف از این پژوهش، شناسایی پیامدهای ناشی از توسعه پایدار گردشگری فرهنگی با دید کل‌نگر و طراحی مدل در رابطه با ارتباطات بین آنهاست.
تعریف گردشگری فرهنگی
گردشگری فرهنگی به سفری گفته می‌شود که هدف اصلی آن تجربه، شناخت و بهره‌مندی از میراث مادی و معنوی یک جامعه است؛ ازجمله بازدید از بناهای تاریخی، موزه‌ها، آیین‌ها، هنرها، موسیقی، صنایع‌دستی و سبک زندگی مردم.
این نوع گردشگری فراتر از تفریح صرف است و با انگیزه یادگیری، افزایش آگاهی و درک متقابل فرهنگی انجام می‌گیرد. گردشگری فرهنگی نه‌تنها موجب حفظ و احیای ارزش‌های فرهنگی و هویتی ملت‌ها می‌شود، بلکه به توسعه پایدار، تقویت اقتصاد محلی و افزایش تعاملات اجتماعی میان ملت‌ها و نسل‌ها نیز کمک می‌کند.
گردشگری فرهنگی نوعی از اشکال سفر بشمار می‌رود که شامل تمامی جابه جایی‌های افراد به جاذبه‌های فرهنگ خاص مانند سایت‌های باستانی، مظاهر فرهنگ، هنرها و تئاتر و… خارج از محیط معمول افراد می‌باشد.
ابعاد گردشگری فرهنگی
در ادبیات علمی مدیریت گردشگری، پژوهشگران ابعاد گوناگونی برای گردشگری فرهنگی شناسایی کرده‌اند. در یک جمع‌بندی دانشگاهی می‌توان ابعاد اصلی را چنین بیان کرد:
میراث مادی (Tangible Heritage)
بناهای تاریخی، محوطه‌های باستانی، موزه‌ها، معماری سنتی، آثار هنری.
میراث ناملموس (Intangible Heritage)
آیین‌ها و جشن‌ها، موسیقی، رقص، زبان، ادبیات شفاهی، باورها و سنت‌های بومی.
هنر و خلاقیت (Arts and Creativity)
تئاتر، سینما، نقاشی، صنایع‌دستی، طراحی معاصر، هنرهای نمایشی.
سبک زندگی و زندگی روزمره (Lifestyle & Daily Life)
خوراک و غذاهای محلی، بازارها، پوشاک سنتی، تعاملات اجتماعی و مهمان‌نوازی.
رویدادها و جشنواره‌ها (Events & Festivals)
جشنواره‌های فرهنگی و هنری، نمایشگاه‌ها، فستیوال‌های محلی و ملی.
آموزش و یادگیری فرهنگی (Learning & Education)
کارگاه‌های آموزشی (مثل سفالگری یا موسیقی بومی)، تورهای آموزشی، برنامه‌های تبادل فرهنگی.
ابعاد گردشگری فرهنگی ترکیبی از گذشته (میراث تاریخی) و حال (فرهنگ زنده) هستند. به همین دلیل، این نوع گردشگری هم به حفظ هویت فرهنگی کمک می‌کند و هم به نوآوری و خلاقیت معاصر میدان می‌دهد.
اهمیت گردشگری فرهنگی
گردشگری فرهنگی به سفرهایی اطلاق می‌شود که با هدف شناخت میراث مادی و معنوی، سبک زندگی، هنر و آیین‌های جوامع انجام می‌گیرد. این نوع گردشگری بیش از جنبه تفریحی، بر یادگیری، تجربه و تعامل فرهنگی تأکید دارد.
گردشگران فرهنگی معمولاً دارای سطح تحصیلات و آگاهی بالاتر بوده و به دنبال درک عمیق‌تر از فرهنگ مقصد هستند. گردشگری فرهنگی در صورت مدیریت صحیح می‌تواند به گردشگری پایدار، تقویت هویت فرهنگی و رشد اقتصادی کمک کند.
با این حال، اگر برنامه‌ریزی مناسبی صورت نگیرد، پیامدهای منفی و ناپایدار برای مقصد به همراه خواهد داشت. این نوع گردشگری هم در شهرهای بزرگ و مراکز فرهنگی و هم در مناطق روستایی و بومی قابل مشاهده است.
جذابیت آن در تنوع تجربه‌ها از بازدید موزه‌ها و آثار تاریخی تا مشارکت در جشنواره‌ها و سنت‌های محلی است. در نهایت، گردشگری فرهنگی ابزاری مؤثر برای نزدیکی ملت‌ها، تبادل فرهنگی و شکل‌گیری دیدگاه‌های تازه در جهان امروز به شمار می‌رود.
ویژگی‌های گردشگری فرهنگی
پژوهشگرانی که موضوعات مرتبط با شهرهای تاریخی را مطالعه می‌کنند، پیشنهاد داده‌اند که جذب بازدیدکنندگان در سایت‌های میراث به کیفیت خدمات ارائه شده به گردشگران بستگی دارد. وی همچنین نشان می‌دهد که توسعه جاذبه‌ها در آینده بر اساس منابع میراثی باید بر اساس ضوابطی انجام شود که عبارتند از:
- پایدار و بر اساس خواست و نظر جامعه محلی باشد.
- در جهت ارتقا آن میراث خاص باشد نه کپی شده از جاذبه‌های دیگر.
- در مقیاس قابل ملاحظه‌ای باشد تا بر تجربه تعطیلات افراد تاثیرگذار باشد.
- یک بخش یکپارچه از یک برنامه گسترده مدیریت بازدیدکنندگان باشد.
- همه امکانات مورد انتظار را داشته باشد.
به منظور بهره‌برداری از سایت‌های میراث در زمینه گردشگری، رویکرد به مدیریت میراث بسیار مهم و ضروری می‌باشد به‌طوریکه افراد (گردشگران) باید درک درستی از میراث داشته و قدردان آن باشند.
الگوی گردشگری فرهنگی دوکروس و مک‌کرچر
هیلاری دوکروس (Hilary Du Cros) و باب مک‌کرچر (Bob McKercher) در کتاب Cultural Tourism الگویی برای گردشگری فرهنگی را معرفی کرده‌اند. این الگو از دو بعد اصلی تشکیل شده است:
- اهمیت فرهنگ در انتخاب مقصد گردشگری
- سطح پذیرش فرهنگ مقصد
براساس این الگو یک ماتریس تشکیل می‌شود که ۵ دسته گردشگر را براساس آن می‌توان تشخیص داد:
- گردشگران فرهنگی هدفمند: فرهنگ انگیزه اصلی آنهاست و به دنبال تجربه‌های عمیق هستند.
- بازدیدکنندگان مکان‌های دیدنی: با انگیزه فرهنگی سفر می‌کنند اما تجربه‌ای سطحی دارند.
- گردشگران خوش‌اقبال: فرهنگ انگیزه اصلی‌شان نیست، اما به‌طور اتفاقی تجربه‌های عمیق می‌یابند.
- گردشگران کم‌علاقه: فرهنگ انگیزه ضعیف برای آنهاست و تجربه‌ای سطحی دارند.
- گردشگران حاشیه‌ای: فرهنگ انگیزه سفرشان نیست، ولی از جاذبه‌های فرهنگی بازدید می‌کنند.
در یک نگرش کلی، فرهنگ و اهمیت آن در گردشگری و نحوه‌ی تبادل و تعامل فرهنگ‌ها در مسائل گردشگری با انتشار بیانیه مانیل در سال ۱۹۸۰ در اجلاس مجمع عمومی سازمان جهانی گردشگری مورد توجه اساسی قرار گرفت.
گام‌های گردشگری فرهنگی
میچل کولتمن نه گام مهمی که باید برای گردشگری فرهنگی برداشته شود ارائه کرده است
- افزایش آگاهی بومیان در خصوص اهمیت گردشگری برای اقتصاد، رفاه جامعه و کاهش فقر
- تصمیم گرفتن مبنی بر حفظ محیطزیست
- مشخص کردن روش و سبک تبلیغات برای جذب نوع خاصی از گردشگران و بازار هدف خاص
- بنیان نهادن همکاری بین دولت و بخش خصوصی
- بهبود اثرات منفی گردشگری بر روی جامعه بومی و محیطزیست
- استخدام نیروی انسانی از نواحی بومی‌نشین
- بهبود فرصت‌ها برای جامعه بومی جهت مشارکت در فعالیت‌ها و فستیوال‌ها
- اطمینان از فعالیت‌ها و وقایع فستیوالی که فرهنگ و تاریخ جامعه بومی را نشان می‌دهد.
- حل مشکلات جوامع قبل از شروع به جذب گردشگران فرهنگی.
در این بیانیه ضمن برشمردن آثار مثبت فرهنگی و اجتماعی ناشی از گردشگری داخلی و بین‌المللی، از دولت‌ها خواسته شد در جهت حفظ منابع فرهنگ بکوشند. به نحوی که استفاده مستمر باعث از بین رفتن آنها نشود. در سال ۱۹۸۲، مجمع عمومی سازمان گردشگری به اصول بیانیه مانیل با تفصیل بیشتری نگریست و لذا سند آکاپولگو منتشر شد.
ادبیات پژوهش و مبانی نظری انواع گردشگری
فصل دوم انواع گردشگری شامل ادبیات پژوهش و مبانی نظری انواع گردشگری تهیه شده است. فصل دوم انواع گردشگری شامل فهرست کامل منابع بوده و به صورت فایل ورد قابل ویرایش می‌باشد.
سخن پایانی
سفر به سرزمین‌ها و جوامع دیگر زمانی ارزشمند خواهد بود که فراتر از تفریح، به فرصتی برای شناخت میراث، آیین‌ها و شیوه‌های زندگی مردمان بدل شود. چنین رویکردی زمینه‌ساز درک متقابل، گسترش هویت مشترک انسانی و تقویت تعاملات میان ملت‌هاست. اگر این جریان به‌درستی مدیریت و برنامه‌ریزی شود، نه‌تنها به توسعه اقتصادی و اجتماعی مقاصد کمک می‌کند، بلکه نقشی اساسی در پاسداشت اصالت‌ها و ایجاد تجربه‌ای پایدار و ماندگار برای مسافران ایفا خواهد کرد.
دانلود پرسشنامه گردشگری فرهنگی
فهرست منابع
بونت، لوئیس. گردشگری فرهنگی. ترجمه محمدرضا فردین. تهران: بررسی‌های بازرگانی.
حسین‌پور، کبری. مدیریت گردشگری. تهران: پارس‌مدیر.
مک‌کرچر، باب؛ دوکراس، هیلاری. گردشگری فرهنگی. ترجمه مینا خدابخش. تهران: سمت.
نگارنده: پشتیبانی پارس‌مدیر | 
