شناسه دیجیتال مقاله (DOI)

شناسه دیجیتال مقاله (DOI) کدی یکتا و پایدار برای شناسایی دائمی آثار علمی در محیط دیجیتال است که دسترسی و استناد به منابع را تسهیل می‌کند. در جهان پژوهش امروز که میلیون‌ها مقاله علمی در پایگاه‌های علمی منتشر می‌شوند، وجود چنین شناسه‌ای برای جلوگیری از گم‌شدن یا تغییر آدرس منابع ضروری است. نظر به اهمیت این شناسه در نظام استنادی جهانی، در این نوشتار مفهوم، ساختار، مزایا و شیوه استفاده از DOI تشریح خواهد شد.

تعریف شناسه دیجیتال مقاله (DOI)

شناسه DOI یا «Digital Object Identifier» نخستین‌بار در سال ۲۰۰۰ توسط سازمان بین‌المللی International DOI Foundation (IDF) معرفی شد. هدف از ایجاد این شناسه، اختصاص یک کد دیجیتال یکتا به هر شیء علمی (مانند مقاله، پایان‌نامه، کتاب، گزارش یا داده تحقیقاتی) بود تا بدون توجه به تغییر نشانی وب، همیشه قابل بازیابی باشد.

فرمت DOI معمولاً به‌صورت زیر است:
۱۰.xxxx/xxxxxx
قسمت اول (پیش‌شماره) نشان‌دهنده ناشر یا سازمان ثبت‌کننده و قسمت دوم (پس‌شماره) شناسه اختصاصی آن اثر است.

برای نمونه:
۱۰.۱۰۱۶/j.jbusres.2024.112345

در این مثال، عدد ۱۰.۱۰۱۶ متعلق به ناشر Elsevier و بخش بعدی شناسه مقاله در مجله Journal of Business Research است.

شناسه DOI در پایگاه‌هایی مانند CrossRef، DataCite و mEDRA ثبت می‌شود و امکان پیگیری استنادها و دسترسی پایدار به نسخه اصلی مقاله را فراهم می‌سازد.

اهمیت و کاربردهای DOI در پژوهش

شناسه دیجیتال مقاله (DOI) نقش محوری در نظم‌دهی به نظام ارجاع و بازیابی اطلاعات علمی دارد. از مهم‌ترین کاربردهای آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ارجاع دقیق در مقالات: استفاده از DOI تضمین می‌کند که خواننده مستقیماً به نسخه اصلی منبع دسترسی یابد.
• پایداری لینک‌ها: برخلاف آدرس‌های URL که ممکن است تغییر کنند، DOI همواره معتبر است.
• افزایش استنادپذیری: وجود DOI سبب می‌شود آثار علمی در پایگاه‌هایی مانند Scopus، Web of Science و Google Scholar سریع‌تر شناسایی شوند.
• استانداردسازی نشر علمی: ناشران معتبر بین‌المللی (Elsevier، Springer، Taylor & Francis و غیره) تنها مقالات دارای DOI را قابل‌ارجاع می‌دانند.
• رهگیری استنادها و شاخص‌های تأثیر: سامانه‌های تحلیلی مانند CrossRef Event Data یا Dimensions از DOI برای سنجش اثرگذاری علمی استفاده می‌کنند.

بدین‌ترتیب، DOI حلقه اتصال میان پژوهشگر، ناشر و پایگاه داده است و بدون آن، نظم جهانی علم دچار گسست می‌شود.

شناسایی DOI مقالات

برای یافتن یا استفاده از DOI مراحل زیر را انجام دهید:

در مقاله چاپ‌شده یا فایل PDF: معمولاً DOI در بالای صفحه اول یا بخش انتهایی مقاله درج می‌شود.

در پایگاه CrossRef: 

وارد سایت https://www.crossref.org شوید.

در بخش Search Metadata، عنوان مقاله را جست‌وجو کنید.

شناسه دیجیتال مقاله (DOI) مربوط به آن مقاله نمایش داده می‌شود.

در لینک مستقیم مقاله: اگر آدرس DOI را می‌دانید، کافی است در مرورگر بنویسید:

https://doi.org/[DOI]

برای مثال:

https://doi.org/10.1016/j.leaqua.2024.102456

با این روش مستقیماً به صفحه رسمی مقاله منتقل می‌شوید.

شناسه DOI همچنین در نرم‌افزارهای مدیریت منابع مانند EndNote، Zotero و Mendeley به‌صورت خودکار درج و به‌روزرسانی می‌شود.

سخن پایانی

شناسه دیجیتال مقاله (DOI) یکی از ارکان بنیادین زیرساخت علم در عصر دیجیتال است. این شناسه نه‌تنها دسترسی به منابع را آسان‌تر می‌کند بلکه دقت در ارجاع، تداوم استنادها و یکپارچگی داده‌های پژوهشی را تضمین می‌نماید. پژوهشگری که از DOI در ارجاعات خود استفاده می‌کند، در واقع به اصول حرفه‌ای و اخلاق پژوهش پایبند است. در جهان علم امروز، هیچ مقاله‌ای بدون DOI در پایگاه‌های معتبر پذیرفته نمی‌شود. ازاین‌رو، شناخت و استفاده درست از آن گامی ضروری در مسیر پژوهش علمی و بین‌المللی است.