ویکور (VIKOR) یک روش تصمیم‌گیری چندشاخصه مبتنی بر ماتریس تصمیم برای انتخاب گزینه بهینه براساس مقدار سودمندی و تاسف آنها است. این روش با تحلیل حساسیت معناداری اختلاف دو گزینه متوالی را ارزیابی می‌کند. در این نوشتار کوشش بر آن است تا روش ویکور آموزش داده شود.
آشنایی با روش ویکور (VIKOR)
ویکور (VIKOR) سرآیند عبارت صربستانی Vlse Kriterijumsk Optimizacija Kompromisno Resenje به معنای «بهینه‌سازی چندمعیاره بر اساس راه‌حل سازشی» است. این روش توسط اپریکویک به سال ۱۹۸۴ برای بهبود روش تاپسیس ارائه شد.
ویکور یک روش سازشی است و به تصمیم‌گیری پیرامون گزینه‌ها براساس معیارهای گوناگون کمک می‌کند. منظور از جواب سازشی نزدیکترین جواب موجه به جواب ایده آل است. کلمه سازش به یک توافق متقابل اطلاق می‌گردد.
در این روش گزینه‌ها براساس معیارها ارزیابی می‌شود و گزینه بهینه انتخاب می‌شود. بنابراین معیارها و وزن آنها به‌عنوان ورودی این روش هستند. پس از آنکه معیارها و گزینه‌ها تعیین شدند براساس هر معیار به هر گزینه امتیازی تخصیص می‌یابد. با گسترش کاربرد این روش، بعدها اپریکویک روش ویکور فازی را معرفی کرد.
آموزش روش ویکور (VIKOR)
تشکیل ماتریس تصمیم
نخستین گام تکنیک ویکور تشکیل ماتریس تصمیم است. ماتریس تصمیم‌گیری یک ماتریس برای ارزیابی تعدادی گزینه براساس تعدادی معیار است. یعنی ماتریسی که در آن هر گزینه براساس تعدادی معیار امتیازدهی شده است. ماتریس تصمیم با X و هر درایه آن با xij نشان داده می‌شود.
ماتریس تصمیم
تشکیل ماتریس تصمیم نرمال
نرمال سازی یا بی مقیاس سازی دومین گام در حل تمامی تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره مبتنی بر ماتریس تصمیم است. در روش‌های MCDM بهتر است از واژه بی‌مقیاس سازی استفاده شود. در تکنیک VIKOR نرمال سازی به روش خطی صورت می‌گیرد.
ماتریس تصمیم نرمال
تعیین نقطه ایده آل مثبت و منفی
برای هر معیار، بهترین و بدترینِ هریک را در میان همه گزینه‌ها تعیین کرده و به ترتیب f + وf – می‌نامیم. اگر معیار از نوع سودمندی باشذ خواهیم داشت:
f– = Min fij
محاسبات روش ویکور VIKOR
تعیین سودمندی و تاسف
اپریکویک دو مفهومی اساسی سودمندی (S) و تاسف (R) را در محاسبات ویکور مطرح کرد. مقدار سودمندی(S) بیانگر فاصله نسبی گزینه iام از نقطه ایده‌آل و مقدار تأسف(R) بیانگر حداکثر ناراحتی گزینه iام از دوری از نقطه ایده‌آل می‌باشد. برای این منظور از رابطه ۱ و رابطه ۲ استفاده می‌شود.
محاسبه شاخص ویکور
گام بعدی محاسبه شاخص ویکور(Q) برای هرگزینه براساس رابطه ۳ است.
دو شرط نهایی تصمیم‌گیری با تکنیک ویکور
در گام پایانی از آموزش تکنیک ویکور، گزینه‌ها براساس مقادیر Q, R, S در سه گروه از کوچک به بزرگ مرتب می‌شوند. بهترین گزینه آن است که کوچکترین Q را داشته باشد به شرط آنکه دو شرط زیر برقرار باشد:
شرط یک ویکور : اگر گزینه A1 و A2 در میان m گزینه رتبه اول و دوم را داشته باشند، باید رابطه ۶ برقرار باشد.
شرط دو ویکور : گزینه A1 باید حداقل در یکی از گروه‌های R و S به عنوان رتبه برتر شناخته شود.
اگر شرط نخست برقرار نباشد هر دو گزینه بهترین گزینه خواهند بود.
اگر شرط دوم برقرار نباشد گزینه A1 و A2 هر دو به عنوان گزینه برتر انتخاب می‌شوند.
آموزش ویکور (VIKOR) در فایل اکسل
محاسبات ویکور در نرم‌افزار اکسل قابل انجام است و نیازی به هیچ نرم‌افزاری ندارید.
هدف فایل آموزش ویکور در اکسل : حل مسائل VIKOR در محیط Excel
مسئله: انتخاب یک مدیر از بین ۶ گزینه براساس ۴ معیار
- فایل اکسل کدنویسی شده کامل یک مسئله نمونه با روش ویکور
- امکان مشاهده و ویرایش فرمول‌ها در اکسل
- تشریح بصورت متن در ده صفحه
- نمونه فصل چهار با روش ویکور
مقایسه روش ویکور و تاپسیس
روش‌های ویکور (VIKOR) و تاپسیس (TOPSIS) هر دو از پرکاربردترین رویکردهای تصمیم‌گیری چندمعیاره هستند که هدفشان انتخاب بهترین گزینه بر اساس چندین معیار متعارض است. هرچند در نگاه نخست شباهت‌هایی میان آنها وجود دارد، اما در منطق و فرایند محاسبه تفاوت‌های کلیدی دیده می‌شود.
شباهت‌های این دو روش عبارتند از:
- هر دو روش بر پایه مفهوم «راه‌حل ایده‌آل» و «راه‌حل ضدایده‌آل» شکل گرفته‌اند.
- داده‌ها در هر دو رویکرد باید نرمال‌سازی شوند تا معیارها با مقیاس‌های متفاوت قابل مقایسه باشند.
- وزن‌دهی به معیارها نقشی اساسی در نتایج نهایی دارد.
تفاوت‌های این دو روش عبارتند از:
معیار تصمیم: تاپسیس تنها از شاخص نزدیکی به ایده‌آل (فاصله کمتر از ضدایده‌آل و فاصله بیشتر از ایده‌آل) استفاده می‌کند، در حالی که ویکور سه شاخص را می‌سازد: مطلوبیت جمعی (S)، بیشترین پشیمانی (R) و سازشی (Q).
قاعده معناداری: در تاپسیس بهترین گزینه صرفاً کمترین فاصله نسبی را دارد، اما در ویکور اختلاف میان گزینه اول و دوم باید از یک آستانه مشخص بیشتر باشد تا «برتری معنادار» تلقی شود.
ماهیت انتخاب: تاپسیس بیشتر بر یک گزینه برتر متمرکز است، ولی ویکور امکان معرفی «مجموعه سازشی» از چند گزینه را دارد.
کاربردپذیری: تاپسیس برای شرایط ساده‌تر و گزینه‌های محدود مناسب‌تر است، اما ویکور زمانی ارزشمندتر است که تضاد میان معیارها بالاست و تصمیم‌گیر به دنبال راه‌حلی میانه‌رو و قابل دفاع باشد.
در جمع‌بندی می‌توان گفت: تاپسیس راهکاری مستقیم و ساده برای رتبه‌بندی گزینه‌هاست، در حالی‌که ویکور با افزودن بُعد سازش و تحلیل حساسیت، تصمیم‌گیری را به واقعیت‌های پیچیده‌تر نزدیک‌تر می‌کند.
پاورپوینت آموزش روش ویکور VIKOR
تعداد اسلایدها: ۴۰ اسلاید قابل ویرایش
محتوا: پاورپوینت آموزش کامل روش ویکور
تهیه و تنظیم: پایگاه پارس‌مدیر
سخن پایانی
روش ویکور (VIKOR) با تکیه بر راه‌حل سازشی به تصمیم‌گیرنده کمک می‌کند تا میان معیارهای متعارض به انتخابی منطقی برسد. این روش علاوه بر رتبه‌بندی، اختلاف معنادار میان گزینه‌ها را می‌سنجد و از این نظر نسبت به تاپسیس مزیت دارد. ترکیب دو شاخص «مطلوبیت جمعی» و «بیشترین پشیمانی» باعث می‌شود نتیجه نهایی هم واقع‌بینانه و هم عادلانه باشد.
منبع: حبیبی، آرش؛ آفریدی، صنم. (۱۴۰۱). تصمیم‌گیری چندشاخصه. تهران: نارون‌دانش.
نگارنده: پشتیبانی پارس‌مدیر | 
