مدل‌های مرتبه بالاتر (سلسله‌مراتبی)

مدل‌های مرتبه بالاتر (سلسله‌مراتبی) زمانی استفاده می‌شوند که سازه‌های مدل در سطوح بالایی از انتزاع بوده و خود از سازه‌های فرعی دیگری تشکیل شده باشند. در بسیاری از موارد پژوهشگران با چنین مدل‌هایی سروکار دارند. عنوان این مدل‌ها در مقاله‌ها و کتاب‌های آماری به صورت زیر است:

• مدل‌های مرتبه بالاتر Higher-order Models, HOM
• مدل‌های سلسله‌مراتبی Hierarchical component models, HCM

دقت کنید هر دو مفهوم HOM و HCM مترادف بوده و تفاوتی بین مدل سلسله‌مراتبی با مدل مرتبه بالاتر وجود ندارد. در این آموزش به تشریح این مدل‌ها با استفاده از روش حداقل مربعات جزئی پرداخته شده است.

تعریف سازه انتزاعی

سازه Construct همان عوامل یا ایعاد مورد بررسی در یک مدل می‌باشد. یک سازه معمولاً انتزاعی است به این معنا که به صورت مستقیم قابل مشاهده یا سنجش نیست. به همین خاطر گاهی به سازه‌ها، متغیرهای پنهان نیز گفته می‌شود. برای سنجش سازه‌ها از گویه‌هایی استفاده می‌شود که همان متغیرهای مشاهده‌پذیر هستند. (برای مطالعه بیشتر متغیر پنهان و آشکار را بنگرید.)

یک سازه از طریق تعریف مفهومی به صورت قابل درک تبدیل می‌شود و از طریق تعریف عملیاتی به صورت قابل اندازه‌گیری می‌شود. (برای مطالعه بیشتر تعریف مفهومی و عملیاتی را بنگرید.) اما گاهی برخی از سازه‌ها خود به سازه‌های فرعی دیگری تقسیم می‌شوند. در این صورت باید علاوه بر سازه اصلی، سازه‌های فرعی مربوط نیز به مدل وارد شود.

برای مثال فرض کنید سازه مدیریت دانش خود شامل خلق دانش، ذخیره دانش، تسهیم دانش و بکارگیری دانش است. همینطور وفاداری مشتریان شامل وفاداری نگرشی و وفاداری رفتاری است. اگر بخواهیم تاثیر مدیریت دانش بر وفاداری مشتریان را بررسی کنیم باید از یک مدل‌های مرتبه بالاتر استفاده کنید.

طراحی مدل‌های مرتبه بالاتر

نرم‌افزار Smart PLS امکان طراحی مدل‌های مرتبه بالاتر را فراهم کرده است. در این نرم‌افزار می‌توان سازه‌های اصلی و سازه‌های فرعی مربوط به آن را به صورت همزمان در یک مدل فراخوانی کرد. سپس به سادگی به اجرای مدل پرداخت. یک نمونه مدل سلسله‌مراتبی در شکل زیر ارائه شده است.

در شکل فوق متغیر REPU یک سازه مرتبه‌ دوم است که از دو سازه Like و Comp تشکیل شده است. دقت کنید جهت فلش از سازه اصلی به سازه‌های فرعی است. اگر برعکس عمل کنید ضرایب مسیر سایر سازه‌های موثر بر سازه اصلی را صفر کرده‌اید. اگر پرسش بیشتری داشتید در پایان همین آموزش از قسمت دیدگاه‌ها مطرح کنید.

سخن پایانی

مدل‌های مرتبه بالاتر (سلسله‌مراتبی) روشی برای سنجش روابط میان سازه‌های مدل هستند که خود از سازه‌های فرعی تشکیل شده باشند. نرم‌افزار اسمارت پی‌ال‌اس این امکان را فراهم کرده است تا بتوان چنین مدل‌هایی را اجرا کرد. با این روش می‌توان الگوهای پیچیده‌تری از روابط را شناسایی و اعتبارسنجی کرد. البته باید تمرکز داشته باشید تا انعکاسی یا تکوینی بوده سازه‌ها را در بخش اندازه‌گیری حتما رعایت کنید. در این صورت برازش مدل بهتر خواهد شد.

منبع: مدل‌های مرتبه بالاتر نوشته هیر و همکاران

حبیبی، آرش؛ جلال‌نیا، راحله. (۱۴۰۱). کتاب حداقل مربعات جزئی. تهران: نارون.