مقاله علمی-ترویجی

مقاله علمی‌ـ‌ترویجی (Popular Science Article) نوعی نوشته علمی است که با هدف تبیین، ترویج و کاربردی‌سازی دانش برای جامعه دانشگاهی و حرفه‌ای تهیه می‌شود. این نوع مقاله داده‌ی جدید تولید نمی‌کند، بلکه یافته‌های علمی موجود را به‌زبانی روشن و کاربردی بازنویسی و تحلیل می‌کند تا برای دانشجویان، مدیران یا متخصصان قابل‌فهم باشد. نظر به اهمیت موضوع، در این نوشتار «مقاله علمی‌ـ‌ترویجی» مفهوم‌سازی و تعریف خواهد شد.

مقاله علمی-ترویجی چیست؟

مقاله علمی‌ـ‌ترویجی جایگاهی میان مقاله پژوهشی و مقاله مروری دارد. هدف آن انتقال دانش علمی به زبانی روان و کاربردی است تا فاصله میان پژوهش‌های دانشگاهی و نیازهای عملی جامعه کاهش یابد. در این نوع مقاله، نویسنده معمولاً از منابع علمی معتبر استفاده می‌کند، اما تأکید اصلی بر تحلیل، تبیین و کاربردی‌سازی مفاهیم علمی است، نه تولید داده جدید.

از نظر ساختار، مقاله علمی‌ـ‌ترویجی معمولاً دارای بخش‌های مقدمه، طرح مسئله، مرور ادبیات، تحلیل یا بحث، و نتیجه‌گیری است، ولی الزاماً روش تحقیق تجربی ندارد. در چنین متنی، ارزش کار در درک عمیق نویسنده از موضوع و توان او در ساده‌سازی و انتقال مفاهیم پیچیده به زبان قابل‌فهم است.

بنابراین، این نوع مقاله علمی را می‌توان نوعی “واسطه معرفتی” دانست که یافته‌های پژوهشی را به زبان عمل و تجربه تبدیل می‌کند. چنین مقالاتی در نشریات علمی دانشگاهی منتشر می‌شوند و معمولاً برای ارتقای پایه دانشی جامعه تخصصی یا تصمیم‌گیری مدیران طراحی می‌گردند.

اهمیت و جایگاه مقاله علمی-ترویجی

نقش مقاله علمی‌ـ‌ترویجی در نظام علمی کشور حیاتی است، زیرا حلقه ارتباطی میان تولید دانش و کاربرد آن در عمل محسوب می‌شود. اهمیت آن را می‌توان در چند محور خلاصه کرد:

• تبدیل زبان پیچیده علم به بیان قابل‌فهم: برای مدیران، دانشجویان و مخاطبان غیرمتخصص.

• افزایش تأثیر اجتماعی علم: نتایج پژوهش‌ها در تصمیم‌سازی و برنامه‌ریزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• تقویت تفکر انتقادی: با ارائه دیدگاه‌های علمی در قالبی تحلیلی و نقادانه.

• ایجاد پل میان دانشگاه و صنعت یا جامعه: ترویج یافته‌های علمی در محیط‌های اجرایی.

در واقع، مقاله علمی‌ـ‌ترویجی می‌تواند دانش نظری را از مرزهای دانشگاه فراتر برده و آن را به ابزاری برای رشد و توسعه سازمانی یا اجتماعی تبدیل کند.

بخش‌های مقاله علمی-ترویجی

هر مقاله علمی‌ـ‌ترویجی، بسته به هدف و حوزه موضوعی، باید چند بُعد اساسی را پوشش دهد:

• بعد مفهومی: تعریف روشن مفاهیم علمی و تبیین ارتباط میان آن‌ها.

• بعد تحلیلی: بررسی و نقد دیدگاه‌های موجود با رویکرد کاربردی.

• بعد تبیینی: توضیح نحوه به‌کارگیری مفاهیم علمی در محیط واقعی (مثلاً مدیریت، آموزش، سلامت و…).

• بعد ترویجی: ساده‌سازی و جذاب‌سازی محتوا بدون کاستن از دقت علمی.

رعایت این ابعاد، مقاله را از سطح یک مرور ساده فراتر برده و به اثری مؤثر در توسعه دانش کاربردی تبدیل می‌کند.

انواع مقاله علمی-ترویجی

همان گونه که ذکر شد، نویسنده این مقالات ایده اصلی خود را از مقالات و تحقیقات پیشین موجود در یک زمینه تخصصی مشخص می‌گیرند و مطلب جدیدی به جامعه علمی اضافه نمی‌کنند. با این وجود نویسنده مقاله علمی ترویجی می‌تواند به روش‌های مختلفی این کار را انجام دهد که منجر به تولید نوع خاصی از انواع مقاله می‌گردد.

انواع مقالات علمی ترویجی به ترتیب زیر قابل طبقه‌بندی هستند:

• مقالات مروری: این مقالات مطالب و نتایج تحقیقات پیشین در یک زمینه بخصوص را در یک مقاله جدید گردآوری می‌کنند و در اختیار مخاطبان قرار می‌دهند.
• مقالات ترجمه‌ای: این مقالات معمولاً ترجمه‌ای از یک مقاله علمی معتبر را در یک زبان جدید، در اختیار خوانندگان بومی قرار می‌دهند.
• مقالات تحلیلی: نویسنده این نوع از مقالات، علاوه بر گردآوری نتایج تحقیقات پیشین در یک موضوع مشخص، نتایج آن‌ها را تحلیل می‌کنند و روش انجام تحقیق و نتایج به دست آمده را به زبان خود تفسیر کرده، در اختیار مخاطبان قرار می‌دهند.

در بین انواع مقالات علمی ترویجی، مقالات تحلیلی از ارزش علمی بالاتری برخوردارند و امتیاز بیشتری برای خود و نویسنده خود از منظر رزومه کاری و تحصیلی کسب خواهند کرد.

سخن پایانی

مقاله علمی‌ـ‌ترویجی پلی میان پژوهش و عمل است؛ پلی که از یک‌سو به استحکام علمی نیاز دارد و از سوی دیگر باید با زبانی روشن و ملموس نگاشته شود. پس از نگارش، انتخاب مجله مناسب برای چاپ مقاله یک گام بسیار مهم است. برای نویسنده چنین مقاله‌ای باید تسلط علمی، درک کاربردی و مهارت نگارشی را هم‌زمان دارا باشد. در نظام علمی ایران، مقالات علمی‌ـ‌ترویجی نقشی کلیدی در ترویج علم، تقویت ارتباط دانشگاه و جامعه، و تصمیم‌سازی مبتنی بر دانش دارند.

  منبع: حبیبی، آرش. روش پژوهش پیشرفته. تهران: پارس‌مدیر.