لجستیک سبز (Green logistic) کوشش‌های لازم برای سنجش و کمینه‌سازی آثار سوء زیست‌محیطی ناشی از فعالیت‌های لجستیکی است. این شیوه از فعالیت‌های پشتیبانی سازمان در راستای اهداف پایداری و توسعه پایدار است. از این شیوه با عنوان لجستیک محیط زیست نیز یاد می‌شود و برای آسیب‌رسانی کمتر به محیط زیست جایگزین لجستیک سنتی شده است.
تعریف لجستیک سبز
لجستیک سبز به مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و راهبردهای لجستیکی اطلاق می‌شود که با هدف کاهش اثرات منفی زیست‌محیطی عملیات زنجیره تأمین طراحی و اجرا می‌شوند. این مفهوم تلاش می‌کند تا تعادل میان کارایی اقتصادی و حفاظت از محیط زیست را برقرار کند.
لغت لجستیک به معنی فرایند حملونقل کالا از مبدا تا مقصد در سریع‌ترین زمان ممکن با هدف تامین رضایت مشتریان است. از سوی دیگر مهم‌ترین فاکتورهای لجستیک شامل فروش زیاد، کاهش هزینه و رضایت مشتری است. دسترسی به این اهداف می‌تواند به قیمت آسیب رساندن به محیط زیست و فضاهای سبز تمام شود. بنابراین بازنگری در شیوه‌های مدیریت لجستیک الزامی است.
هدف از لجستیک سبز آسیب رساندن کمتر به محیط زیست در کنار افزایش بهره‌وری اقتصادی تولید است. مسائل زیست محیطی، کارخانه‌ها و صاحبان صنایع را متعهد به رعایت برخی از عوامل کرده است. با رعایت این عوامل در پشتیبانی سبز کم‌ترین آسیب به محیط وارد می‌شود. این مدل از لجستیک، یک فعالیت سازمانی به حساب می‌آید که مسائل محیطی را در مدیریت زنجیره تامین مدنظر قرار می‌دهد.
کاربردهای لجستیک سبز
لجیستیک سبز و رویکردهای اقتصاد پایدار آن، در این روزها مورد توجه عده‌ی زیادی قرار گرفته است. این رویکرد تاثیر عمیقی در دنیای تولید و خصوصا عرضه‌ی شرکت‌ها و سازمان‌ها گذاشته است. پشتیبانی سبز با تکیه بر حقوق مشتری و اخلاق کاری، سودآوری مطمئن و پایداری برای سازمان‌ها رقم زده است.
از چهار نقش تعیین کننده در نتیجه اقدامات پشتیبانی سبز که در سودآوری تولیدات تاثیر عمیقی بر جای گذاشته است، به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
- بسته‌بندی کارآمد تر
- بهینه‌سازی مسیر
- بهینه‌سازی بار
- تشکیل شبکه‌های شرکتی
در لجستیک سبز، کلیه فرآیندهای مرتبط با حملونقل، انبارداری، بسته‌بندی، توزیع و مدیریت موجودی به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که مصرف انرژی، انتشار گازهای گلخانه‌ای، ضایعات و آلودگی‌ها به حداقل برسد. استفاده از ناوگان حملونقل با مصرف سوخت پایین، طراحی بسته‌بندی‌های قابل بازیافت، بهینه‌سازی مسیرهای حملونقل، و به‌کارگیری انرژی‌های تجدیدپذیر از جمله راهکارهای رایج در این حوزه هستند.
مزایای لجستیک سبز
به کارگیری این نوع لجستیک تاثیرات فراوانی بر روی مراحل تولید و توزیع کالا دارد که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
- صرفه‌جویی انرژی
- کاهش آلاینده‌ها
- کاهش ضایعات
- افزایش بهره‌وری
- ارزش آفرینی برای مشتری
- مدیریت بهتر منابع طبیعی
- کنترل اثر اکوسیستمی
هدف استفاده از لجستیک سنتی، کاهش هزینه‌ها برای تولید‌کننده، تامین کننده، توزیع کننده و مشتری است. در حالی‌که توجه Green Logistics به عوامل زیست‌محیطی است. دو جنبه اساسی و کلی کاربردهای پشتیبانی سبز به نقش آن در توسعه پایدار و حوزه‌ی اقتصادی و سودآوری آن محسوب می‌شود. توسعه پایدار قدم اول فعالیت‌های لجیستیک سبز است و نقش حیاتی و اساسی در تلاش‌های این حوزه دارد.
لجستیک سبز و توسعه پایدار
از منظر توسعه پایدار، لجستیک سبز تولید و عرضه پایدار کالا آن هم در شرایطی که عوامل محیطی و اجتماعی در نظر گرفته شده باشد، معرفی می‌شود. این توصیف از لجیستیک پایدار در واقع در مسیر تعریف توسعه پایدار است و به مسئولیت اجتماعی سازمان اشاره دارد.
کمی بعد از انقلاب تولید انبوه و از میان رفتن مرزهای جغرافیایی در دنیای اقتصاد، نقش و ارتباط حمل و نقل‌های عرضه و توزیع با مسائل زیست محیطی پررنگتر شد. یکی از دلایل مهمی که باعث مطرحتر شدن لجستیک سبز در سال‌های اخیر بود، جایگاه تولیدات پایدار و موفقیت رویکردهای زیست محیطی اقتصاد بود.
هدف نهایی لجستیک سبز، ایجاد زنجیره تأمینی پایدار و مسئولانه است که علاوه بر پاسخ‌گویی به نیازهای بازار، به حفظ منابع طبیعی و سلامت زیست‌بوم نیز متعهد باشد. این رویکرد در راستای توسعه پایدار، همزیستی صنعتی و اقتصاد چرخشی، جایگاه ویژه‌ای در سیاست‌های مدرن سازمان‌ها یافته است.
مقایسه لجستیک معکوس و سبز
یک مفهوم مشابه به این رویکرد، مفهوم لجستیک معکوس است. لجستیک معکوس به فرایند فروش و تحویل کالا کمک می‌کند تا چرخه‌ی عمر محصول در این فرایند حفظ شود. زمانی به لجستیک معکوس نیاز است که کالا یا محصول به هر دلیل از سمت مشتری، توزیع کننده و یا تامین کننده به مبدا اصلی مرجوع گردد.
لجستیک معکوس معنایی متفاوت با معنای لجستیک سبز دارد، چرا که به بازگشت کالا از مقصد به انبار اشاره دارد. تولیدکنندگان، محموله‌های قبلی را از مصرف‌کننده نهایی دریافت و با تغییراتی مانند بازیافت، بازسازی و تعمیر به مشتری دیگری ارسال می‌کنند. لـجستیک معکوس را بخشی از لجـستیک سبز نیز به حساب می‌آورند و با یکدیگر، هم‌پوشانی دارند.
پشتیبانی معکوس بر افزایش سود به واسطه مصرف و فروش مجدد کالاهای بازیابی تاکید دارد. در حالی‌که پشتیبانی سبز بر حملونقل، بازیافت محصولات و کاربری آنها تاکید دارد. از سویی دیگر بر حرکت رو به جلو هم تاکید دارد اما لجستیک معکوس دارای مفهوم توسعه پایدار است.
سخن پایانی
لجستیک سبز ضررهای مالی را کاهش داد و مسیر توسعه پایدار را هموار کرد. شرکت‌ها با این رویکرد، توجه مخاطبان آگاه را جلب کردند. مدیریت منابع طبیعی به دغدغه اصلی در پشتیبانی سبز تبدیل شد. پژوهش‌ها نشان دادند که لجستیک سبز هزینه تولید را کاهش داد و سودآوری را افزایش داد. داده‌های تحلیلی ثابت کردند که لجستیک سبز رویکردی قابل اعتماد و اقتصادی بود. این سیستم تعادل بین نیازهای کوتاه‌مدت مشتری و اهداف بلندمدت تولید را برقرار کرد. همچنین نتایج نشان دادند که آینده روشنی در انتظار لجستیک سبز است و هنوز فرصت‌های زیادی برای توسعه و نوآوری باقی مانده‌است.
منبع: کاعب، سلیمه. مدیریت زنجیره تامین. تهران: پارس‌مدیر.
نگارنده: پشتیبانی پارس‌مدیر | 
