توسعه گردشگری ورزشی (Sport Tourism Development) پیوندی پویا میان مدیریت ورزشی و صنعت گردشگری است که نقشی مهم در رشد اقتصادی، پویایی فرهنگی و توسعه پایدار ایفا می‌کند. یکی از انواع گردشگری که در مدیریت گردشگری امروز اهمیت بسیاری دارد، توجه به ظرفیت‌های ورزش در صنعت توریسم است.
گردشگری ورزشی به‌عنوان یکی از زیرشاخه‌های پویای گردشگری، در دهه‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است. این نوع گردشگری، شامل سفرهایی است که افراد با هدف مشارکت در رویدادهای ورزشی، تماشای مسابقات یا بهره‌گیری از امکانات ورزشی یک منطقه انجام می‌دهند. کشورهای مختلف با سرمایه‌گذاری در این حوزه توانسته‌اند زمینه‌ای برای توسعه اقتصادی، افزایش اشتغال و تعاملات فرهنگی فراهم کنند.
در ایران نیز ظرفیت‌های فراوانی برای گسترش اسپورت توریسم وجود دارد؛ از طبیعت بکر مناطق کوهستانی، کویر و دریا گرفته تا برگزاری مسابقات ملی و بین‌المللی. با این حال، نبود برنامه‌ریزی جامع و زیرساخت‌های مناسب مانع رشد این بخش شده است. در این نوشار کوشش بر آن است تا توسعه گردشگری ورزشی، مفهوم‌سازی و تعریف شود.
مبانی نظری و تعاریف توسعه گردشگری ورزشی
گردشگری ورزشی به سفرهایی گفته می‌شود که به قصد شرکت در فعالیت‌های ورزشی، تماشای رویدادهای ورزشی یا استفاده از امکانات ورزشی در مقصد انجام می‌شود. این فعالیت می‌تواند جنبه حرفه‌ای، آماتور یا تفریحی داشته باشد. طبق نظر گیبسون (۲۰۰۵)، گردشگری ورزشی شامل سه نوع اصلی است:
- شرکت در فعالیت‌های ورزشی
- تماشای رویدادهای ورزشی
- بازدید از مکان‌های مرتبط با ورزش مانند موزه‌ها، استادیوم‌ها
در دهه‌های اخیر، اسپورت توریسم به‌عنوان یکی از سریع‌الرشدترین شاخه‌های گردشگری جهانی شناخته شده‌است. تحول در سبک زندگی، افزایش آگاهی عمومی نسبت به سلامت، و گسترش فرهنگ مشارکت در فعالیت‌های بدنی باعث شده افراد نه‌تنها برای تفریح، بلکه برای شرکت در رقابت‌های ورزشی یا تماشای رویدادهای معتبر به سفر بروند.
در این میان، کشورهایی که توانسته‌اند زیرساخت‌های ورزشی و گردشگری خود را به‌صورت همزمان توسعه دهند، به مقاصد محبوب اسپورت‌توریست‌ها بدل شده‌اند. نمونه‌هایی چون برزیل (در جام‌جهانی و المپیک)، قطر، اسپانیا، نیوزیلند و آفریقای جنوبی، نشان می‌دهند که رویدادهای ورزشی بزرگ می‌توانند به‌عنوان پیشران توسعه گردشگری عمل کنند.
اهمیت و ضرورت توسعه گردشگری ورزشی
از منظر اجتماعی و فرهنگی، گردشگری ورزشی زمینه‌ساز تعاملات بین‌فرهنگی، تقویت هویت محلی و گسترش نشاط اجتماعی در مناطق میزبان است. حضور گردشگران ورزشی در یک منطقه، به‌ویژه مناطق کمتر شناخته‌شده، منجر به افزایش آگاهی عمومی از ظرفیت‌های بومی، آداب و رسوم، و فرهنگ محلی می‌شود.
- رشد اقتصادی: جذب گردشگران داخلی و خارجی و افزایش درآمدهای ارزی
- اشتغال‌زایی: ایجاد فرصت‌های شغلی مستقیم و غیرمستقیم در صنعت گردشگری و ورزش
- بهبود زیرساخت‌ها: توسعه حمل‌ونقل، اقامتگاه‌ها و فضاهای ورزشی
- برندسازی ملی و منطقه‌ای: معرفی مناطق مختلف کشور به عنوان مقاصد ورزشی
- تقویت دیپلماسی فرهنگی: تبادل فرهنگی از طریق رویدادهای ورزشی بین‌المللی
- پایداری اجتماعی: افزایش تحرک، نشاط و مشارکت اجتماعی در جامعه میزبان
عوامل و ابعاد توسعه گردشگری ورزشی
- زیرساخت‌های ورزشی و گردشگری
- بازاریابی و تبلیغات ورزشی
- برگزاری رویدادهای ورزشی بین‌المللی و ملی
- همکاری نهادهای ورزشی، گردشگری و شهری
- بومی‌سازی تجربه گردشگر ورزشی
- تربیت نیروی انسانی متخصص در حوزه ورزش و گردشگری
- مدیریت حمل‌ونقل و تسهیلات اقامتی
- تدوین سیاست‌های حمایتی و مشوق‌های سرمایه‌گذاری
همچنین تجربه زیسته ساکنان از این نوع گردشگری اغلب مثبت است، چرا که برخلاف گردشگری انبوه، گردشگری ورزشی معمولاً برنامه‌ریزی‌شده، سازمان‌یافته و کم‌اثر بر منابع زیستی است. از این رو، در ادبیات توسعه پایدار، اسپورت توریسم به‌عنوان یک ابزار مؤثر در پایداری اجتماعی و بازتوزیع متوازن منافع گردشگری مطرح شده است.
سخن پایانی
توسعه گردشگری ورزشی، پلی میان دو صنعت بزرگ است که می‌تواند تحولی پایدار در اقتصاد و فرهنگ یک کشور ایجاد کند. ایران با دارا بودن منابع طبیعی متنوع، میراث فرهنگی غنی و نیروی انسانی پویا، این ظرفیت را دارد که به یکی از مقاصد اصلی گردشگری ورزشی در منطقه تبدیل شود. اما تحقق این هدف، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، سیاست‌گذاری کارآمد و همکاری میان نهادهای ذی‌ربط است.
در سطح نهادی و سیاست‌گذاری، توسعه گردشگری ورزشی نیازمند هم‌افزایی بین دستگاه‌های اجرایی، نهادهای ورزشی، شهرداری‌ها و بخش خصوصی است. بدون وجود سیاست‌های هماهنگ، نه جذب سرمایه‌گذار ممکن است، نه نگهداری از زیرساخت‌ها و نه تداوم برگزاری رویدادها. کشورهایی که موفق به گسترش این صنعت شده‌اند، معمولاً دارای سندهای ملی توسعه گردشگری ورزشی، تشویق سرمایه‌گذاران، و شبکه‌های مدیریت یکپارچه در سطوح محلی تا بین‌المللی بوده‌اند. ایران نیز اگر خواهان نقش‌آفرینی در این بازار رقابتی است، باید با تکیه بر ظرفیت‌های اقلیمی و ورزشی خود، و از طریق تدوین راهبردی منسجم، زمینه‌ساز ظهور برندهای محلی در عرصه گردشگری ورزشی شود.
دانلود پرسشنامه توسعه گردشگری ورزشی
منبع: حسین‌پور، کبری. مدیریت گردشگری. تهران: پارس‌مدیر.
نگارنده: پشتیبانی پارس‌مدیر | 
