مدیریت لجستیک

لجستیک چیست؟

مدیریت لجستیک Logistics فرآیند برنامه‌ریزی، اجرا و نظارت بر خدمات حمل و نقل و نگهداری کالا از مبدأ تا محل مصرف با هدف تامین نیاز مشتری است. لجستیک در فارسی با عنوان آماد و پشتیبانی نیز شناخته می‌شود و دارای دو کاربردی سازمانی و نظامی است. هم در ادبیات سازمان و مدیریت از مفهوم لجستیک استفاده می‌شود و هم در نیروهای نظامی اهمیت بالایی دارد. در این مقاله از منظر مدیریتی به مفهوم لجستیک پرداخته می‌شود. این مقوله از منظر سازمانی بخشی از مدیریت زنجیره تامین محسوب می‌شود. خدمات پشتیبانی بسیار تخصصی و حیاتی است. در بسیاری از موارد از شرکت‌های طرف سوم برای برون سپاری وظایف لجستیک استفاده می‌شود.

لجستیک یک سیستم جامع نگر است که اهتمام آن در نظر گرفتن راه حل بهینه برای رسیدن به مقصود است. یعنی همه ابزار ها را در دسترس قرار می دهد. آنگاه با توجه به موقعیت تصمیم می‌گیرد که ازچه روش و ابزاری استفاده کند. لجستیک به عنوان یک روش کلی دید خود را به پهنه‌ای وسیع تر می گستراند. مدیریت لجستیک از بالا دست به سازمان می‌نگرد و تصمیم می گیرد که چه فرایندی انجام شود. اولین فرایندی که در تعریف لجستیک مهم به نظر می رسد شامل برنامه ریزی اجرا وکنترل می باشد. در این مقاله مفهوم مدیریت لجستیک ارائه شده است.

تعریف مدیریت لجستیک

لجستیک این لغت ریشه ای یونانی دارد. در یونان باستان و امپراطوری رم شرقی، نظامیانی با نام LOGISTIKAS وجود داشتند که وظیفه مسائل مالی و تقسیم مایحتاج بر عهده آنان بوده است. بنابراین اصل این واژه کاربردی نظامی دارد اما در تئوری‌های مدیریت نیز وارد شده است. از منظر سازمانی لجستیک‌ بخشی‌ از فرآیند زنجیره‌ عرضه‌ است‌. به‌ طوریکه‌ جریان‌ مؤثر و کارای‌ انبارش‌ کالاها، خدمات‌ و اطلاعات‌ وابسته‌ به‌ آنها را از نقطه‌ شروع‌ تا نقطه‌ مصرف‌ به‌ منظور برآورده‌ نمودن‌ نیازمندی‌های‌ مشتری‌ برنامه‌ریزی‌، اجراء و کنترل‌ می‌نماید. آماد یا لجستیک یعنی مدیریت جریان کالا، اطلاعات و یا هر نوع منابع دیگر بین محل تولید یا محل موجودی تا نقطه مصرف یا مورد نیاز برای برآورده کردن نیازهای مصرفی.

تعریف و تاریخچه لجستیک

لجستیک هنر و علم به دست آوردن تولید، توزیع مواد و محصول در مکان مناسب و در مقدار مناسب است. لجستیک شامل یکپارچه‌سازی اطلاعات، حمل و نقل، موجودی کالا، انبارداری، جابه‌جایی کالا و بسته بندی و در مواردی نیز شامل امنیت نیز می‌شود. لجستیک قسمتی از زنجیره تامین است که ارزش زمان و مکان را به آن می‌افزاید. این لغت ریشه‌ای یونانی دارد و در موارد نظامی برای جابجایی جنگ‌افزار، مهمات و جیره غذایی در مواقع حرکت از مکان اصلی به سمت خط مقدم استفاده می‌شود. در زبان یونانی، رومی و امپراطوری رم شرقی، نظامیانی وجود داشتند با نام LOGISTIKAS که وظیفه مسائل مالی و تقسیم مایحتاج بر عهده آنان بوده‌است.

در واژه‌نامه آکسفورد لجستیک به این صورت تعریف شده: قسمتی از علوم نظامی که وظیفه تهیه و تحویل آماد و جابجایی مواد و افراد و تجهیزات را دارد. همینطور لجستیک به صورت عمومی شاخه‌ای از علوم مهندسی است که سیستم‌های انسانی بجای سیستم‌های ماشینی ایجاد می‌کند.

انواع مدیریت لجستیک در سازمان

انواع مدیریت لجستیک در سازمان عبارتند از:

لجستیک معکوس (Reverse Logistics)
لجستیک سبز (Green Logistics)
لجستیک اضطراری (Emergency Logistics)
لجستیک تولید (Production Logistics)
لجستیک توزیع (Distribution Logistics)
لجستیک نظامی (Military Logistics)

لجستیک معکوس: در لجستیک معکوس متمرکز بر بازگشت کالا از مقصد به انبار یا نقطه مبدأ می باشد. به بیانی دیگر لجستیک معکوس فرآیند برنامه ریزی، اجرا و کنترل جابجایی کالا از گیرنده به فرستنده است که عموماً با هدف پس گرفتن کالا یا امحاء آن صورت می پذیرد.

لجستیک سبز: لجستیک سبز دسته‌ای است که در آن تلاش هایی در جهت کاهش اثرات محیط زیستی فرآیند های حمل و نقل انجام می گیرد.

لجستیک اضطراری: این اصطلاح در کمپانی های فعال در صنعت حمل و نقل و زنجیره تأمین به کار می رود. اگر به هر دلیلی در فرآیند تولید کالا تأخیری رخ دهد یا یک حادثه طبیعی اتفاق بیفتد، نیاز است تا سیستم با سرعت بیشتری کالا را در طول زنجیره منتقل کند.

لجستیک تولید: این زیرشاخه از صنعت بیشتر به بهینه سازی فرآیند تولید کالا، به عنوان مثال در یک کارخانه یا تولیدی مربوط می شود. در این نوع هدف اصلی این است که هر یک از دستگاه ها در زمان مناسب محصول مناسب را با کیفیت مناسب دریافت کنند.

لجستیک توزیع: این دسته شاید بیشتر از انواع دیگر برای همه ما آشنا باشد. از زمانی که تولید به پایان می رسد و سفارش از سمت مشتری ثبت می شود، عملیات پردازش در انبار و تحویل مرسوله به مشتری آغاز شده که به آن لجستیک توزیع گفته می شود.

لجستیک نظامی: از آن جایی که یک ارتش بدون منابع قدرتمند کاملاً بی دفاع است، لجستیک نظامی در طول تاریخ از اهمیت بسیار بالایی نزد سران نظامی کشورها برخوردار بوده است.

سه ویژگی اساسی مدیریت لجستیک

پژوهشگران، لجستیک را علمی بین‌رشته‌ای شامل مهندسی، اقتصاد و تئوری سازمان قلمداد می‌کنند. در مجموع مدیریت لجستیک سه ویژگی اصلی دارد:

صرفه جویی های هنگفت در هزینه ها
کسب رضایت مشتری وافزایش فروش
عامل موثر در کسب برتری رقابتی در بازار

لجستیک در واقع بخشی از مدیریت زنجیره تامین سازمان است. فرایندهای اصلی مدیریت زنجیره تامین عبارت‌اند از:

مدیریت اطلاعات
مدیریت لجستیک
مدیریت روابط

مدیریت اطلاعات: گردش مناسب و انتقال صحیح اطلاعات باعث مى‌شود تا فرآیندها موثرتر و کاراتر گشته و مدیریت آنها آسان‌تر گردد. مدیریت اطلاعات هماهنگ و مناسب میان شرکا باعث خواهد شد تا تاثیرات فزاینده‌اى در سرعت، دقت، کیفیت و جنبه‌هاى دیگر وجود داشته باشد. مدیریت صحیح اطلاعات موجب هماهنگى بیشتر در زنجیره خواهد شد.

مدیریت لجستیک: در تحلیل سیستم هاى تولیدى موضوع لجستیک بخش فیزیکى زنجیره تامین را در بر مى گیرد. این بخش که کلیه فعالیت‌هاى فیزیکى از مرحله تهیه ماده خام تا محصول نهایى شامل فعالیت‌هاى حمل و نقل، انباردارى، زمان‌بندى تولید و… را شامل مى شود، بخش نسبتا بزرگى از فعالیت‌هاى زنجیره تامین را به خود اختصاص مى دهد. در واقع، محدوده لجستیک تنها جریان مواد و کالا نبوده بلکه محور فعالیت‌هاى زنجیره تامین است که روابط و اطلاعات، ابزارهاى پشتیبان آن براى بهبود در فعالیت‌ها هستند.

مدیریت روابط: مدیریت روابط ، تاثیر شگرفی بر همه ی زمینه های زنجیره تامین و همچنین سطح عملکرد آن دارد . بسیاری از شکست های آغازین در زنجیره ی تامین ، معلول انتقال ضعیف انتظارات وتوقعات و نتیجه رفتارهایی است که بین طرفین در گیر در زنجیره به وقوع می پیوندد. مهمترین فاکتور برای مدیریت موفق زنجیره تامین، ارتباط مطمئن میان شرکا در زنجیره است. به گونه‌ای که شرکا اعتماد متقابل به قابلیت‌ها وعملیات یکدیگر داشته باشند.

خلاصه و جمع‌بندی

لجستیک فرایند برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل موثر و کارایی جریان و انبارش کالاها وخدمات و اطلاعات وابسته به آنها است. این جریان از نقطه شروع تا نقطه مصرف ادامه پیدا می‌کند. هدف آن برآوردن احتیاجات مشتری می باشد. گستره لجستیک وابسته به دو مفهوم نقطه مصرف ونقطه شروع می باشد. مدیریت لجستیک، فرایندی فراگیر است که بر کلیه سیستم های تولیدی احاطه دارد. این فرایند، فعالیت‌های یک شرکت را تحت تاثیر قرار می دهد. به عبارت بهتر لجستیک بر تمام فعالیت های عملیاتی یک شرکت یا مجموعه ای از شرکت ها که هدف مشترکی را دنبال می کنند تاثیر مستقیم یا غیر مستقیم دارد. این هدف مشترک برای شبکه شرکت ها می تواند همان برآورده کردن نیازهای مشتری باشد.

روند رو به‌ رشد سازمان‌ها نیاز به فعالیت‌های آماد و پشتیبانی را افزایش داده است‌. توزیع‌ کالاها از مبدأ تولید تا رسیدن‌ به‌ دست‌ مصرف‌کننده‌ نهایی‌ به‌ عنوان‌ یک‌ جزء مهم‌ از تولید ناخالص‌ ملی‌ کشورها مبدل‌ شده‌ است‌. با توجه‌ به‌ این‌ مهم‌، فعالیت‌های‌ لجستیکی‌ بر میزان‌ نرخ‌ تورم‌، نرخ‌ بهره‌وری‌، نرخ‌ سود و هزینه‌های‌ مربوط‌ به‌ انرژی‌ و دیگر خصوصیات‌ اقتصادی‌ تأثیرگذار است‌. مدیریت لجستیک در سازمان‌های تولیدی‌ و صنعتی‌ و همین‌طور سازمان‌های‌ خدماتی‌ استفاده می‌شود. سیستم‌ لجستیک‌ چیزی‌ فراتر از مجموعه‌ای‌ از کارکردها و وظایف‌ گسسته‌ است‌. مفهوم‌ کارآمدی‌ که‌ طبق‌ آن‌ نیازمندی‌های‌ مشتری‌ بایستی‌ به‌ مقدار مناسب‌، در مکان‌ مناسب‌ و زمان‌ مناسب‌ به‌ دست ‌مشتری‌ رسانده‌ شود، تأثیر گسترده‌ و عمیقی‌ بر تعادل‌ مؤسسات‌ به‌ صورت‌ کلی‌ و همین‌طور سیستم‌ اقتصادی‌ در سطح‌ ملی‌ و بین‌المللی‌ گذاشته‌ است‌.