تئوری درام
نظریه درام یک روش ساختاردهی مساله است که بر مبنای تئوری بازی بنا نهاده شده است. این تئوری استفاده از بازی‌ها را با شرایط پیچیده سازمانی انطباق می‌دهد و در شرایطی احساسی که عکس‌العمل‌های غیرمنطقی را به دنبال خواهد داشت، بازیکنان را به تعیین مجدد بازی هدایت می‌کند.
تئوری درام یک مدل کلی از تضادها و راه‌های مقابله با آنها را جهت مدیریت تعارض ارائه می‌دهد. اگر چه تئوری درام نیز مانند تئوری بازی، از دنیای واقعی فاصله دارد، اما تمام تلاش خود را می‌کند که بتواند این فاصله را کم نموده و بیشترین متغیرها وارد مدل نماید.
مدلسازی و حل تعارض یکی از حوزه‌های مورد علاقه پژوهشگران است که بسیاری از رشته‌ها به آن پرداخته و رویکردهای مختلفی در آن مطرح است. نظریه درام به عنوان یکی از این روشهای مدلسازی و حل تعارض مطرح می‌باشد که با به کارگیری ادبیات تئوری بازی به ساخت دهی مسئله و شناسایی معضلات پرداخته و سرانجام راهکارهای کلی برای خروج از حالت تقابل و معضلات و دستیابی به شرایط همکاری ارائه می‌دهد. تئوری درام در قالب مباحث تحقیق در عملیات نرم و سیستم‌های نرم قابل بررسی است.
کاربرد تئوری درام
مسائل نظریه دراما، همچون مسائل نظریه بازی در محیط تعارض قرار دارند. از آنجا که تصمیم به اتخاذ استراتژی در مورد میدان مشترک ایران و قطر مبتنی بر رفتار رقابتی است، نظریه بازی برای چنین رفتاری بسیار مناسب است. ریشه نظریه درام نیز به متاگیم برمی گردد که یکی از انواع بازی‌های مطرح شده در تئوری بازی است. نظریه درام مدعی است که مکملی برای تئوری بازی است و نه جایگزین آن. نظریه درام اذعان دارد که در واقعیت و به هنگام تعارض، عقلانیت محض وجود نخواهد داشت و احساسات نیز در مسیر تصمیم‌گیری نقش خواهند داشت.
از طرف دیگر همچون دیگر رویکردهای تحقیق در عملیات نرم سعی دارد تا صورت مسائل به خوبی شناسایی و مدل شوند و نیز برای مواجهه با عدم اطمینان حالت‌های مختلف آینده و سناریوهای پیش رو مطالعه شوند. بنابراین از قالب بندی مسئله به طوری که دائما در حال صرفنظر کردن از بخش‌های مختلف و دور شدن از واقعیت‌ها باشد، اجتناب می‌کند. نتیجه این مفروضات این است که به جای بهینه سازی (همچون تئوری بازی)، به اکتشاف، یادگیری و الزام می‌پردازد و از این طریق امکان بیان طیف وسیعی از دیدگاه‌های متمایز را فراهم می‌نماید که اهداف چندگانه و متناقض را بدون حذف و یا تقلیل آنها به معیارهای مالی در بر می‌گیرد.
تعریف تئوری درام و تحلیل تقابلی
رویکرد تئوری درام و تحلیل تقابلی، شیوه‌ای از تجزیه و تحلیل هستند که در آن گرودهای مختلف قصد رسیدن به مواضع مشترکی دارند. گروه هایی که دارای منافع مختلف هستند و سعی دارند در راه رسیدن به آرمان‌های خود از تغییرات و اثرگذاری بر رخدادها استقبال نمایند. ممکن است این گرودها کاملا مخالف یکدیگر نباشند و قصد آنها تلاش برای رسیدن به نتایج مورد نظر خود باشد. اما در بیشتر اوقات شرایط آنها در تضاد با یکدیگر قرار می‌گیرد.
نظریه درام یک تئوری در مورد این است که افراد چگونه تعاملات خود را با یکدیگر مدیریت می‌کنند. در این تعاملات افراد با یکدیگر مذاکره خواهند کرد. مذاکره فرایندی است در میان عواملی که به دنبال منافع خود هستند و با هدف رسیدن به یک توافق که اولویت‌ها و محدودیت‌های طرفین مورد توجه را برآورده کند. ویژگی‌های فرایند مذاکره عبارتند از
- عدم تمرکز
- ارتباط میان طرفین درگیر
- اطلاعات ناقص
- اولویت‌های متناقض احتمالی بر سر اقدام‌ها و پیامدها
علاوه بر این، فرایند مذاکره (بجز شکل ساده شده آن) ساختار یافتگی خوبی ندارد، به این معنا که قواعد تعریف شده مناسبی برای ایجاد توالى قانونی اقدامات ارتباطی وجود ندارد، برای مثال پیشنهاد طرف الف ممکن است درخواست اطلاعات طرف ب را به منظور شفاف تر شدن شرایط پیشنهاد مورد نظر به دنبال داشته باشد یا به همراه استدلالی مبنی بر عادلانه نبودن پیشنهاد ارائه شده به طرف الف منتقل شود و یا اینکه رد شود و یا پیشنهاد متقابلی ارائه شود. ویژگی‌های مذاکره آن را کاملا متمایز از دیگر اشکال تعاملات می‌سازد که در آن طرفین به دنبال منافع خود می‌باشند.
مدل عمومی تئوری درام
مدل عمومی حل درام‌گونه در شکل زیر آمده است. توجه شود در حالی که این مراحل در مدل، از نظر ریاضی و مفهومی مناسب هستند ولی با وجود منطقی‌بودن در عمل لازم نیست به این ترتیب باشند. بویژه از لحاظ ترتیب زمانی، نیازی نیست ارتباط مراحل به صورت مذکور باشد، هر چند منطق پشت آنها تاثیر معینی را نشان می‌دهد.
مدل عمومی و تئوریک درام
معضلات و نظریه درام
نسخه اول نظریه درام از شش معضل تشکیل شده است.
- متقاعدسازی
- عدم پذیرش
- تهدید
- موضع‌گیری
- اعتماد
- همکاری
چهار معضل متقاعدسازی، عدم پذیرش، تهدید و موضع‌گیری معضلات تقابلی هستند. دو معضل اعتماد و همکاری، از معضلات همکارانه به شمار می‌آیند.
در نظریه درام فرض بر این است که از میان برداشتن معضلات وقتی رخ می‌دهد که مواضع و مقاصد طی ارتباطات قبل از نمایش و قبل از تصمیم‌گیری مورد گفتگو قرار می‌گیرند. دو معضل همکاری و اعتماد، پیرامون اعتبار تعهدات و وعده‌های داده شده از هر طرف شکل می‌گیرد. سه معضل متقاعد سازی، عدم پذیرش و تهدید براساس انتخابی خواهد بود که هریک از طرفین می‌توانند بدون در نظر گرفتن خواسته‌های طرف مقابل داشته باشند. این انتخاب‌ها همگی در سناریوی تهدید آمیز نشان داده می‌شود. معضل موضع‌گیری نیز مربوط به موضع طرفین می‌باشد نه به سناریوی تهدید آمیز.
جمع‌بندی بحث
مینگرز در مقاله خود روشهای نظریه درام، متاگیم و هایپر گیم را به عنوان تئوری بازی‌های نرم و زیرشاخه‌ای از تحقیق در عملیات نرم و روشهای ساخت دهی مسئله عنوان کرده است که در وضعیت‌های رقابت و تعارض استفاده می‌شوند. همچنین زیربنای تئوری این روش‌ها را تئوری بازی‌ها معرفی کرده است.
چالش برانگیزترین و مشکل ترین جنبه تصمیم‌گیری تعیین ماهیت مسئله است. روشهای ساخت‌دهی مسئله برای حل مسائل چندوجهی و پیچیده طراحی شده است. بنابراین اغلب مدل هایی ارائه می‌کنند که به فرایند تصمیم‌گیری گروهی کمک می‌کند. در این روش‌ها از مدل برای ایجاد ساختار مسئله استفاده می‌شود. بنابراین تصمیم گیرندگان می‌توانند بر اساس یک شالوده منسجم و با اعتماد کافی تصمیم‌گیری کنند. نظریه درام و تحلیل تقابلی به عنوان یکی از روشهای ساخت‌دهی مسئله به مطالعه تعارض می‌پردازد. فارغ از شرایط هر تعارض، چالش کلیدی برای تصمیم گیران آن است که هیچ کس بر رویدادها کنترل کامل ندارد.
منبع: کتاب تحقیق در عملیات نرم نوشته عادل آذر
تهیه و تنظیم: پشتیبانی پارسمدیر
روش تحقیق | ۲۷ آبان ۹۸
