اقتصاد دیجیتال (Digital Economy) به مجموعه فعالیت‌های اقتصادی گفته می‌شود که مبتنی بر استفاده از اینترنت، داده و فناوری‌های نوین شکل گرفته‌اند. در دنیای امروز که تحولات فناوری با سرعتی شگفت‌انگیز رخ می‌دهد، نادیده گرفتن نقش اقتصاد دانشی امری محال و پرهزینه خواهد بود. نظر به اهمیت موضوع در این نوشتار، «اقتصاد دیجیتال» مفهوم‌سازی و تعریف خواهد شد.
مبانی نظری و تعریف اقتصاد دیجیتال
اقتصاد دیجیتال مفهومی نسبتاً نوین در ادبیات اقتصادی است که به تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) بر ساختار اقتصاد، نحوه تولید، توزیع و مصرف کالاها و خدمات اشاره دارد. این نوع اقتصاد بر پایه‌ی داده‌های عظیم، الگوریتم‌ها، پلتفرم‌ها و ابزارهای دیجیتالی استوار است که تمامی فرایندهای اقتصاد را دگرگون ساخته‌اند.
در سطح نظری، اقتصاد دیجیتال از تلفیق سه حوزه کلیدی شکل می‌گیرد:
- فناوری اطلاعات
- اقتصاد نوآوری
- زیرساخت‌های ارتباطی
با ظهور اینترنت اشیاء، هوش مصنوعی و بلاک‌چین، شکل و شمایل اقتصاد سنتی به‌سرعت در حال تغییر است. این اقتصاد بر مبنای خلق ارزش از طریق داده و اطلاعات دیجیتالی تعریف می‌شود که به‌جای منابع فیزیکی، دارایی‌های نامشهود را در مرکز قرار می‌دهد.
اهمیت و ضرورت اقتصاد دیجیتال
اقتصاد دیجیتال به عنوان یکی از ارکان تحول‌آفرین در توسعه پایدار، اهمیت ویژه‌ای دارد. این اقتصاد نه‌تنها مدل‌های سنتی را دگرگون می‌سازد، بلکه فرصتی بی‌نظیر برای رشد، نوآوری و کارآفرینی فراهم می‌آورد.
- افزایش بهره‌وری: ابزارهای دیجیتالی موجب بهینه‌سازی منابع و کاهش هزینه‌های عملیاتی می‌شوند.
- خلق فرصت‌های شغلی نوین: با گسترش فناوری، نیاز به تخصص‌های جدیدی مانند تحلیل داده یا مدیریت پلتفرم‌ها افزایش می‌یابد.
- دسترسی گسترده به بازارها: کسب‌وکارها می‌توانند با سرمایه اندک به بازارهای بین‌المللی وارد شوند.
- تحول در خدمات عمومی: دولت‌ها نیز با استفاده از اقـتصاد دیجیتالی می‌توانند خدمات خود را بهینه‌تر ارائه دهند.
ضرورت حرکت به‌سوی اقتصاد دیجیتال، نه‌تنها یک انتخاب بلکه یک اجبار راهبردی برای کشورهاست که می‌خواهند در رقابت جهانی باقی بمانند.
ابعاد اقتصاد دیجیتال
اقتصاد دیجیتال شامل مجموعه‌ای از ابعاد متنوع است که هر یک نقش خاصی در شکل‌گیری آن ایفا می‌کنند. این ابعاد می‌توانند از منظر فناورانه، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بررسی شوند.
- بعد فناورانه: زیرساخت‌های دیجیتال، اینترنت، رایانش ابری، هوش مصنوعی و بلاک‌چین ستون‌های فناوری این اقـتصاد را تشکیل می‌دهند.
- بعد اقتصادی: تغییر در الگوهای مصرف، تولید هوشمند، و تحول در زنجیره تأمین از نمودهای این بعد هستند.
- بعد اجتماعی: توانمندسازی شهروندان از طریق دسترسی به اطلاعات و ایجاد فرصت‌های آموزشی برابر، از آثار مثبت آن است.
- بعد سیاسی و حقوقی: تدوین قوانین مرتبط با حریم خصوصی، امنیت داده و حقوق کاربران بخش ضروری این اقتصاد محسوب می‌شود.
بررسی این ابعاد نشان می‌دهد که اقتصاد دیجیتال صرفاً یک روند فناورانه نیست، بلکه تحولی چندبعدی و نظام‌مند در تمامی ارکان جامعه است.
جایگاه پلتفرم‌های دیجیتالی
نقش پلتفرم‌ها در رشد اقتصادی و توسعه اقتصادی دانش‌بنیان بسیار پررنگ است. شرکت‌هایی مانند آمازون، گوگل، و علی‌بابا با ایجاد زیرساخت‌های دیجیتالی، نظام تولید و مصرف جهانی را متحول کرده‌اند.
همچنین، کسب‌وکارهای کوچک و متوسط نیز با بهره‌گیری از ابزارهای دیجیتالی می‌توانند وارد بازارهای جهانی شوند، که این خود به کاهش نابرابری‌های اقتصادی کمک می‌کند. این سبب می‌شود تا رفاه عمومی افزایش پیدا کند و جایگاه حاکمیت و حکومت تثبیت شود.
پلتفرم دیجیتالی، نرم‌افزار و فناوری مورد استفاده برای یکسان‌سازی و ساده‌سازی عملیات تجاری و سیستم‌های فناوری اطلاعات است. یک پلتفرم دیجیتال به عنوان ستون فقرات اقتصاد مدیریت در عصر تحول دیجیتال است.
سخن پایانی
اقتصاد دیجیتال با قدرتی فراتر از تصور در حال بازتعریف مفاهیم سنتی اقتصاد است. این تحول نه‌فقط در سطح شرکت‌ها بلکه در نحوه زندگی و تعاملات اجتماعی انسان‌ها نیز تأثیرگذار است. کشورهایی که سریع‌تر بتوانند خود را با الزامات این اقتصاد هماهنگ کنند، در مسیر توسعه شتاب بیشتری خواهند داشت. در نتیجه، شناخت، درک و آمادگی برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های اقتصاد دیجیتال، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای سیاست‌گذاران، کسب‌وکارها و شهروندان به‌شمار می‌آید.
منبع: ناهد، نوشین. اقتصاد و مدیریت. تهران: پارس‌مدیر.
نگارنده: پشتیبانی پارس‌مدیر | 
