دانشگاه نسل پنجم (۵th generation university) دانشگاهی که می‌کوشد اهداف آموزشی، پژوهشی و کاربردی را در خدمت جامعه و محیط‌زیست برآورده سازد. این ساختار آموزش عالی با اهداف توسعه پایدار و جامعه نسل ۵ سازگار است. نظر به اهمیت مسئله، در این نوشتار دانشگاه نسل پنجم تعریف و مفهوم‌سازی می‌شود.
دانشگاه نسل پنجم و مارپیچ پنج‌گانه
ارزیابی خاستگاه و فرگشت دانشگاه‌ها در جهان در قالب پنج نسل قابل بررسی است:
- دانشگاه نسل ۱: آموزش دانش؛ آموزش‌محور
- دانشگاه نسل ۲: تولید دانش؛ پژوهش‌محور
- دانشگاه نسل ۳: بکارگیری دانش؛ کارآفرین‌محور
- دانشگاه نسل ۴: جامعه محور
- دانشگاه نسل ۵: انسان‌محور
در ابتدا هدف دانشگاه‌ها، آموزش دانش موجود به شیوه استاد-دانشجو بود. پس از آن تولید دانش با سازوکار پژوهش نیز به این هدف افزون شد. در ادامه در راستای چارچوب صنعت-دولت-دانشگاه؛ کارآفرینی و افزایش شایستگی‌های کارکردی فارغ‌التحصیلان به این هدف افزوده شد. از چارچوب صنعت-دولت-دانشگاه با عنوان مارپیچ سه‌گانه یاد می‌شود.
ابعاد مارپیچ سه‌گانه
کارایانیس و کمبل (Carayannis & Campbell) مفهوم مارپیچ پنج‌گانه را مطرح کردند. در این مارپیچ، دو عنصر جامعه و ابرسیستم محیط نیز به ابعاد پیشین افزون شدند. بنابراین دانشگاه نسل چهار، دانشگاهی است که اهداف آموزشی، پژوهشی و کاربردی را در خدمت به جامعه ارائه می‌کند. به‌همین ترتیب در دانشگاه نسل پنج احترام به محیط‌زیست و انسان‌گرایی نیز در دستور کار قرار دارد.
مارپیچ پنج‌گانه
تعریف دانشگاه نسل پنجم و نسل‌های آموزش عالی
دانشگاه‌های نسل ۱: این دانشگاه‌ها آموزش‌محور بودند و فعالیت‌های آموزشی با هدف توسعه انسانی انجام می‌شود. به طور کلی در دانشگاه نسل اول، آموزش ابزاری برای شناسایی مسائل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی جامعه و ارائه راه‌کارهای مربوط است.
دانشگاه‌های نسل ۲: دانشگاه‌ها رفته‌رفته پژوهش‌محور شدند و بر توسعه علمی مبتنی بر پژوهش استوار گردیدند. در پناه این توسعه تفکر پژوهشی بود که کشورها به جای مصرف اندیشه‌های دیگران، به تولید علم و اندیشه‌ورزی پرداختند.
دانشگاه‌های نسل ۳: دانشگاه نسل سوم (۳rd generation university) دانشگاهی است که کارآفرینی علمی در آن بتواند نیرویی برای رشد اقتصادی کشور ایجاد کند. مدیریت کارآفرینی در فلسفه وجودی و چشم‌انداز این نسل از دانشگاه‌ها قرار دارد.
دانشگاه‌های نسل ۴: دانشگاه نسل چهارم (۴th generation university) همان دانشگاه‌های اجتماعی هستند. این دانشگاه در جستجوی دستیابی به هدف‌های آموزشی، پژوهشی و کارآفرینانه با عنایت به مسئولیت اجتماعی و منطقه‌ای است. این تعریف جدید با اهداف توسعه پایدار و همچنین رابطه صنعت و دانشگاه همراستا است.
دانشگاه‌های نسل ۵: دانشگاه نسل پنجم را می‌توان به صورت یک نظام نوآوری دانش‌بنیان مفهوم‌سازی نمود. این نظام حساس به محیط طبیعی جامعه است و به تولید دانش در قالب احترام به مسائل انسانی ساماندهی شده‌است.
آینده آموزش عالی و نظام دانشگاهی
دانشگاه نهادی اجتماعی است که برای پاسخ به انتظارات هر دوره تاریخی شکل گرفته است. در گذر زمان، گونه‌های متفاوت دانشگاهی پدید آمده و در جابه‌جایی‌های پارادایمی جایگزین یکدیگر شده‌اند.
آینده آموزش عالی با دیجیتالی‌شدن گسترده و بهره‌گیری از هوش مصنوعی شکل خواهد گرفت. دانشگاه‌ها به سمت مدل‌های نسل چهارم و پنجم حرکت می‌کنند که کارآفرینی، نوآوری و حل مسائل اجتماعی را محور قرار می‌دهند.
آموزش فردمحور و یادگیری مادام‌العمر جایگزین الگوهای سنتی کلاسیک خواهد شد. نظام دانشگاهی برای بقا نیازمند شبکه‌ای شدن و پیوند تنگاتنگ با صنعت و جامعه است.
دانشگاه‌های نسل چهار با رویکرد فناوری و نوآوری و تجاری‌سازی، ارزش‌آفرینی و ثروت‌آفرینی هستند. دانشگاه‌های نسل پنجم اما دانشگاه‌های انسان‌ساز و تمدن‌ساز هستند. درواقع، دانشگاه نسل چهارم و پنجم دانشگاهی دانش‌بنیان، آموزش و پژوهش‌محور است که با توسعه دانش و کارآفرینی مؤثر در پی آفرینش ثروت و ارزش‌آفرینی است.
سخن پایانی
زمانی هدف دانشگاه‌ها آموزش علوم و ترویج دانش بوسیله اساتید به دانشجویان بود. کم‌کم دانشگاه‌ها تصمیم گرفتند با پژوهش به تولید علم و هم‌افزایی دانش بپردازند. سپس برای کم شدن شکاف بین عرصه صنعت و دانشگاه، بحث دانشگاه‌های کارآفرین و شایستگی حرفه‌ای مطرح شد. در ادامه مسائل اجتماعی، نسل چهارم دانشگاه را پدید آورد. به‌نظر می‌رسد احترام به محیط‌زیست و ساخت انسانی مقوله‌ای است که در دانشگاه نسل پنج مطرح است.
دانلود پرسشنامه دانشگاه نسل پنج
منبع: دوک‌صدرا، فاطمه. صنعت و دانشگاه. تهران: پارس‌مدیر.
نگارنده: پشتیبانی پارس‌مدیر | 
