رهبری مراقبتی (Caring Leadership) سبکی از رهبری و هدایت است که با تمرکز بر همدلی، دلسوزی و حمایت عاطفی از کارکنان، به‌دنبال ایجاد محیطی انسانی و اثربخش در سازمان است. در میان انواع سبک رهبری این رویکرد بیشتر به سبک‌های دموکراتیک و مبتنی بر مکتب روابط انسانی نزدیک است.
در جهان پرتلاطم امروز که سازمان‌ها با بحران‌های پیچیده، فرسایش روانی کارکنان و نااطمینانی‌های محیطی مواجه‌اند، نیاز به رهبرانی داریم که فراتر از کنترل و دستور، بتوانند حس تعلق، امنیت روانی و انگیزش درونی را در تیم‌های کاری تقویت کنند. رهبری مراقبتی، به‌عنوان رویکردی نوین و انسان‌محور، پاسخی به همین نیاز است.
مبانی نظری، تعاریف و تاریخچه
رهبری مراقبتی برگرفته از نظریه‌های رفتار سازمانی و تحولی در رهبری است و با مفاهیمی مانند رهبری خدمت‌گزار، رهبری تحول‌آفرین و هوش هیجانی هم‌پوشانی دارد. ریشه این سبک در مفهوم پشتیبانی مدیریت ارشد است. البته حمایت مدیریت ارشد مفهومی کلان‌تر است و جنبه راهبردی دارد. این حمایت می‌تواند وجود داشته باشد حتی اگر رابطه عاطفی میان مدیران میانی و کارکنان ضعیف باشد.
مفهوم «مراقبت» در این سبک نه‌تنها در سطح عاطفی بلکه در حوزه‌های تصمیم‌گیری، واگذاری مسئولیت، توسعه فردی و حمایت از سلامت روان کارکنان متجلی می‌شود. لری سندرز و هیثر ریگان طی مطالعات خود در دهه‌ی اخیر، این سبک را به‌عنوان سبک رهبری سازمانی با پیامدهای مثبت در رضایت شغلی، بهره‌وری و وفاداری کارکنان معرفی کرده‌اند.
رهبری مراقبتی نه تنها یک سبک رهبری، بلکه رویکردی فلسفی به مدیریت منابع انسانی است. در جهانی که شتاب تغییرات فناورانه و فشارهای اقتصادی، روابط انسانی را در سازمان‌ها فرسوده کرده است، رهبران مراقب مانند فانوسی در دل تاریکی، مسیر روشن‌تری برای تعاملات انسانی ترسیم می‌کنند. آنان فرهنگ سازمانی را از رقابت‌زدگی و سودمحوری صرف، به‌سوی مشارکت، همدلی و رشد پایدار هدایت می‌کنند.
مقایسه با دیگر سبک‌های رهبری
رهبری مراقبتی بیشتر بر رابطه انسانی عمیق بین رهبر و کارکنان تمرکز دارد. این سبک برخلاف رهبری اقتداری، به دنبال کنترل نیست بلکه فضا را برای شکوفایی فردی و امنیت روانی فراهم می‌سازد.
حمایت سازمانی ادراک‌شده (POS) در واقع بر ادراک ذهنی کارکنان از حمایت سازمان تمرکز دارد، که می‌تواند ناشی از رفتار رهبران مراقب باشد ولی الزاماً با آن برابر نیست.
رهبری امنیت‌دار نقطه تلاقی مهمی با رهبری مراقبتی دارد، اما بیشتر بر پرهیز از سرزنش و تسهیل نوآوری تمرکز دارد، در حالی که رهبری مراقبتی به ابعاد احساسی و مراقبتی گسترده‌تری نیز توجه می‌کند.
سبک رهبری اقتداری رهبری زهرآهگین نقطه مقابل رهبری مراقبتی است: مبتنی بر سلسله‌مراتب، اطاعت و کاهش درگیری‌های احساسی.
رهبری مسئولانه هم‌راستا با ارزش‌های اخلاقی و مسئولیت اجتماعی است و می‌تواند مکمل رهبری مراقبتی باشد، اما تمرکز آن از سطح فردی به سطح کلان اجتماعی منتقل شده است.
حمایت سازمانی ادراک‌شده (POS) در واقع بر ادراک ذهنی کارکنان از حمایت سازمان تمرکز دارد، که می‌تواند ناشی از رفتار رهبران مراقب باشد ولی الزاماً با آن برابر نیست.
ابعاد و مؤلفه‌های رهبری مراقبتی
در سازمان‌های امروزی، صرفاً داشتن رهبرانی با مهارت فنی یا راهبردی کافی نیست. آنچه منجر به وفاداری بلندمدت کارکنان، کاهش تعارضات و افزایش عملکرد تیمی می‌شود، احساس مورد حمایت بودن و درک‌شدن توسط رهبران است.
رهبری مراقبتی را می‌توان شامل این ابعاد دانست:
- همدلی و شنیدن فعال
- پشتیبانی عاطفی و شناختی از کارکنان
- واکنش سازنده به شکست‌ها
- توانمندسازی کارکنان با اعتماد و احترام
- ایجاد فرهنگ بازخورد و قدردانی
این مؤلفه‌ها در کنار هم، محیطی را ایجاد می‌کنند که در آن کارکنان احساس امنیت، تعلق و رشد مستمر دارند. رهبری مراقبتی از این منظر، نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی راهبردی برای پایداری سرمایه انسانی در سازمان‌هاست. همچنین، این سبک در دوران پساکرونا، توجه ویژه‌تری یافته است؛ چرا که سازمان‌ها نیازمند ترمیم اعتماد و ایجاد همبستگی‌های انسانی‌اند.
سخن پایانی
رهبری مراقبتی، انقلابی در الگوهای سنتی مدیریت و رهبری سازمانی محسوب می‌شود. رهبر مراقب، نه‌تنها مدیر منابع انسانی، بلکه معمار روابط انسانی در سازمان است. در جهانی که «انسان» در حال فراموشی در ساختارهای ماشینی سازمان‌هاست، رهبری مراقبتی می‌کوشد تا بار دیگر، ارزش‌های انسانی را به مرکز تصمیم‌گیری و راهبری بازگرداند.
رهبران مراقب، با هوش هیجانی بالا، مهارت‌های بین‌فردی قوی و پایبندی به کرامت انسانی، می‌توانند بحران معنا و بیگانگی سازمانی را ترمیم کنند. این سبک رهبری، به‌ویژه در بافت فرهنگی جوامع شرقی که پیوندهای عاطفی و اخلاق‌محور نقش پررنگی دارند، می‌تواند الگویی بومی‌سازی‌شده و اثرگذار برای تحول سازمانی باشد. سازمان‌هایی که در آن‌ها مراقبت نهادینه شده باشد، نه‌تنها از نظر بهره‌وری بلکه از منظر انسانی نیز، آینده‌مند خواهند بود.
منبع: جمشیدی، هادی. رهبری سازمان. تهران: پارس‌مدیر.
نگارنده: پشتیبانی پارس‌مدیر | 
