آسیب‌شناسی مدیریت شهری (Municipal Diagnosis) تعیین انحراف عملکرد مدیران شهر نسبت به هدف‌های تعیین شده با توجه به نیازمندی‌های شهروندان است. با افزایش سلطه جهانی شهرها، توسعه و مدیریت شهرها و نواحی پیرامونشان به عنوان پایه و اساس شکل‌گیری کنش‌ها و تعاملات اجتماعی و اقتصادی، که باید بهتر درک شوند، ضروری است. نظر به اهمیت موضوع در این مقاله به «آسیب‌شناسی مدیریت شهری» پرداخته می‌شود.
تعریف مفهومی آسیب‌شناسی مدیریت شهری
آسیب‌شناسی مدیریت شهری فرایندی علمی و چندبُعدی است که به شناسایی، تحلیل و تبیین علل ساختاری، نهادی، انسانی و محیطی مؤثر بر ناکارآمدی نظام مدیریت شهری می‌پردازد؛ به‌گونه‌ای که بتوان با شناسایی این کاستی‌ها، زمینه‌های اصلاح، بازسازی و ارتقای نظام تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی و اجرا در مدیریت شهر را فراهم ساخت.
در این دیدگاه، مدیریت شهری یک سیستم چندوجهی متشکل از نهادهای تصمیم‌گیر، منابع انسانی، ساختارهای قانونی و سازوکارهای مشارکتی است که با محیط اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی شهر در تعامل است. آسیب‌شناسی این سیستم به‌دنبال کشف نقاط ضعف در این تعاملات است؛ از جمله:
- نبود شفافیت در فرایند تصمیم‌گیری
- تداخل وظایف سازمانی و موازی‌کاری نهادی
- ضعف در هماهنگی بین‌بخشی و مشارکت شهروندان
- کمبود منابع مالی پایدار
- ناهماهنگی بین اهداف توسعه شهری و نیازهای واقعی ساکنان
در نتیجه، آسیب‌شناسی مدیریت شهری مفهومی است برای درک و درمان مشکلات ساختاری و عملکردی نظام اداره‌ی شهر، به‌منظور دستیابی به شهری کارآمد، پاسخ‌گو، عدالت‌محور و پایدار.
بیان مسئله آسیب‌شناسی مدیریت شهری
یکی از دغدغه‌های اصلی مدیران شهرهای کوچک و بزرگ شناخت میزان انحراف از هدف‌ها می‌باشد. توسعه سریع شهری در چند دهه معاصر زندگی بشر را از ابعاد گوناگون اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و محیطی تحت تأثیر قرار داده است.
از سویی انتظارات و خواسته‌های شهروندان از کیفیت زندگی شهری نیز تفاوت پیدا کرده است. بر این اساس با توجه به پیچیدگی ذاتی شهرها و ابعاد مختلف تأثیرگذاری آنها، آسیب‌شناسی مدیریت شهری در جهت دستیابی به هدف‌های مدیریت شهری ضروری به نظر می‌رسد.
ساختار شهرها و سازمان منطقه‌ای آنها تغییرات چشمگیری را به واسطه تغییرات اجتماعی و اقتصادی ناشی از جهانی شدن و دگرگونی در عرصه‌های ارتباطات و اطلااعات خواهند پذیرفت. شهرها نیازمند به بازسازی خویش در جهت همراهی با این دگرگونی‌ها خواهند بود.
اهمیت آسیب‌شناسی مدیریت شهری
موضوع آسیب‌شناسی در سال‌های اخیر بخش وسیعی از ادبیات شهرسازی را به خود اختصاص داده است. آسیب‌شناسی مدیریت شهری موضوعی جذاب برای برنامه‌ریزان شهری و منطقه‌ای محسوب می‌شود. بنابراین شهری دارای توسعه پایدار است که مدیران آن بتوانند به درستی مسائل و مشکلات مدیریتی را شناسایی و درک نمایند. وضعیت موجود را با آنچه که باید باشد مقایسه کنند و پس از تعیین انحراف‌ها، اقدام به رفع آن نمایند.
اکنون با رشد زندگی شهرنشینی و سیل مهاجرت از روستاها به مراکز شهری مسائل و مشکلات اداره شهرها نیز بیشتر است. مسائل مدیریت شهری پیشین در امتزاج با مسائل تازه ناشی از رشد شهرنشینی به یک شرایط بغرنج منتهی شده است. مدیران شهرها باید به درستی نیازمندی‌های شهروندان را بشناسند و با بهبود مستمر فرایندهای اداره شهر، به این خواسته‌ها جامه عمل بپوشانند. چنین شیوه‌ای از مدیریت در خلاء رخ نمی‌دهد و تنها به دانش و شهود مدیران وابسته نیست بلکه نیازمند کاری نظام‌مند است.
منظور از فعالیت‌های نظام‌مند همان آسیب‌شناسی درست در زمینه مدیریت شهری است. اگر چنین نشود بی‌برنامگی و هرج و مرج در شهر حکفرما خواهد شد که تجربه و پیامدهای ناگوار آن بسیار است. نتیجه این بی برنامگی، گسترش شدید تبعیض اجتماعی، توزیع ناعادلانه ثروت، از بین رفتن محیط زیست، رشد زاغه نشینی و فقر، و مواردی از این قبیل می‌باشد. لذا لازم است عوامل موثر بر آسیب‌شناسی مدیریت شهری شناسایی شوند. به ایت ترتیب می‌توان برنامه‌ریزی درستی در راستای توسعه پایدار در شهرهای مختلف کشور را تدوین نمود.
ابعاد عارضه‌یابی مدیریت شهری
آسیب‌شناسی و عارضه‌یابی یکی از جامعترین مفاهیم در دهه‌های اخیر می‌باشد. این واژه در مفهوم گسترده آن به معنی شناخت مسائل اداره و بهره‌برداری صحیح و کارا از منابع مالی، نیروی انسانی و مواردی از این دست در سازمان است.
دستیابی به الگوی مطلوب مدیریت شهری میسر نمی‌شود مگر در سایه شناخت درست وضعیت موجود و تعیین فاصله با ایده‌آل‌های هدف‌گذاری شده. آسیب‌شناسی مدیریت شهری باید بر مجموعه‌ای از اصول بنیادین استوار باشد که تضمین‌کننده پایداری، عدالت و کارآمدی نظام شهری است. این اصول عبارت‌اند از:
- محوریت شهروندان و نیازهای واقعی آنان در تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌های شهری.
- صیانت از محیط زیست شهری به‌عنوان جزء جدایی‌ناپذیر توسعه پایدار و حق نسل‌های آینده.
- کاهش نابرابری‌ها و فقر شهری از طریق سیاست‌های اجتماعی و اقتصادی منصفانه.
- توجه به ویژگی‌های بومی و فرهنگی هر شهر و پرهیز از الگوهای یکسان و غیرمنعطف.
تقویت مشارکت عمومی و همکاری میان دولت‌ها، نهادهای محلی و شهروندان در اداره امور شهری. - نوآوری و بهره‌گیری از دانش و فناوری‌های نو برای حل مسائل شهری و ارتقای کیفیت زندگی.
- پایبندی به قانون و شفافیت در مدیریت شهری به‌منظور افزایش اعتماد عمومی و پاسخ‌گویی مدیران.
در سایه شناخت و عمل به چنین الزاماتی می‌توان انتظار داشت که مدیریت شهری به صورتی پیوسته بهبود پیدا کند. شهرهایی که از این صول پیروی می‌کنند در کوتاه‌مدت و بلندمدت رشد پایدار را تجربه خواهند کرد. تجربه زیسته شهروندان در چنین شهرهایی نشان می‌دهد که این همان رویای باستانی پیرامون دستیابی به آرمان‌شهری است که در جستجو بوده‌اند.
سخن پایانی
نظریه آسیب‌شناسی مدیریت شهری با توجه به ضرورت‌های عصر حاضر در جوامع صنعتی بسیار بااهمیت است. با رشد و گسترش‌ها شیوه اداره آنها نیز اهمیت بیشتری یافت و مسائل و مشکلات جدیدی هویدا گردید. مدیران شهرها باید به درستی این مسائل و مشکلات را شناسایی و راهکارهای مناسبی را اتخاذ نمایند. پس از تعیین وضعیت موجود باید میزان فاصله با وضعیت مطلوب ترسیم گردد. سپس گام‌های لازم برای کاهش این فاصله برداشته‌شود.
پرسشنامه آسیب‌شناسی مدیریت شهری
منبع: جاجی، غفار. مدیریت شهری. تهران: نشر صفار.
نگارنده: پشتیبانی پارسمدیر | 
