طرح پژوهش مثلثسازی
طرح پژوهش مثلثسازی (Triangulation design) یک استراتژی پژوهش آمیخته همزمان است که از روشهای کیفی و کمی برای مطالعه یک پدیده استفاده میکند. در علوم اجتماعی از این روش برای بکارگیری و ترکیب روشهای کیفی و کمی جهت مطالعه پیرامون یک پدیده واحد به صورت همزمان استفاده میشود.
بهطور کلی طرحهای پژوهشی همزمان (Concurent) یا با رویکرد مثلثی یا با رویکرد جاسازیشده (آشیانهای) انجام میشوند. استفاده از این شیوه پژوهشی به نسبت مرسومتر است البته در ایران بیشتر پژوهشگران از طرح پژوهش اکتشافی سود میبرند. نظر به اهمیت موضوع در این مقاله کوشش میشود تا اصول و مفاهیم مثلثسازی در طرح پژوهش بحث و بررسی شود.
طرح پژوهش مثلثسازی
در یک تحقیق آمیخته میتوان به صورت همزمان از روشهای کیفی و کمی استفاده کرد یا آنکه به صورت متوالی آنها را بکار برد. روشهای متوالی خود با رویکرد اکتشافی (کیفی-کمی) یا تبیینی (کمی-کیفی) قابل انجام هستند. روشهای همزمان نیز شامل مثلثسازی و آشیانهای هستند.
کرسول در کتاب طرح پژوهش معتقد است رویکرد متکثر همزمان احتمالا آشناترین مدل بین شش مدل شیوههای ترکیبی است. این شیوه هنگامی به عنوان یک طرح پژوهشی انتخاب میشود که پژوهشگر از دو شیوه مختلف در تلاش برای تایید، اعتبارسنجی یا بههم پیوند دادن دادهها در یک مطالعه است.
طرح پژوهش مثلثسازی همزمان
این مدل معمولا از شیوههای کیفی و کمی مجزا به عنوان ابزاری برای رفع مشکلات موجود در یک شیوه با قوتهای شیوه دیگر استفاده میکند. در این حالت گردآوری دادههای کیفی و کمی همزمان است و در یک مرحله مطالعه پژوهشی رخ میدهد. بهطور آرمانی اولویت به دو شیوه، مساوی خواهد بود. اما در اجرای عملی ممکن است رویکرد کیفی یا کمی اولویت بیشتری پیدا کند.
این استراتژی معمولا دستاوردهای دو شیوه را در گام تفسیر باهم یکپارچه میکند. این تفسیر میتواند یا همگرایی یافتهها را به عنوان راهی برای تقویت ادعاهای مطالعه متذکر شود. یا هرگونه نبود همگرایی حاصل را تبیین کند. این مدل سنتی از شیوههای آمیخته دارای مزایایی است که عبارتند از:
- آشنایی بیشتر پژوهشگران با این شیوه
- دستیابی به یافتههای معتبر، مستند و قوی
گردآوری دادههای همزمان منجر به صرفهجویی در زمان نسبت به طرحهای پژوهش متوالی میشود. این مدل محدودیتهایی نیز دارد. برای مطالعه مکفی یک پدیده با دو شیوه مجزا، نیاز به تلاش و تخصصی بیشتری وجود دارد. همچنین مقایسه دستاوردهای تحلیل دادهها، از انواع گوناگون میتواند دشوار باشد. پژوهشگر ممکن است بهروشنی نداند که چگونه تفاوتهای بوجود آمده در نتایج را حل کند.
طرح مثلثسازی
دلاور و کوشکی (۱۳۹۶ : ۱۱۹) طرح مثلثسازی را یکی از چهار گونه اصلی پژوهش آمیخته معرفی کردهاند [البته ۶ طرح یا استراتژی پژوهشی داریم، حبیبی]. از دیدگاه آنها رایجترین روش برای پژوهشهای ترکیبی استفاده از این نوع طرح است. هدف این طرح بدست آوردن دادههای گوناگون اما مکمل پیرامون موضوعی یکسان است تا به بهترین شکل، مسائل و نقائص پژوهشی مرتفع شود. در سادهترین بیان، این روش زمانی استفاده میشود که پژوهشگر بخواهد یافتههای کمی را با دستاوردهای کیفی مقایسه یا تایید کند یا گسترش دهد.
چهار گونه طرح مثلثسازی عبارتند از:
- مدل همگرایی (Convergence)
- مدل تبدیلی (Transformation)
- مدل تاییدپذیری (Validating)
- مدل چندمرحلهای (Multistage)
گونههای طرح مثلثی
در طرح یک مرحلهای، پژوهشگر روشهای کمی و کیفی را همزمان و در یک بازه زمانی مشخص با شدت اثر برابر اجرا میکند. به همین دلیل گاهی از آن با نام طرح مثلثسازی متقارن یاد میشود. در این رویکرد پژوهشگران میکوشند تا دادهها را به دو روش کمی و کیفی گردآوری و تحلیل کنند. سپس یافتهها را به صورتی یکپارچه تفسیر کنند.
مدلهای همگرایی و تبدیلی از نظر یکپارچهسازی دادهها (در جریان تحلیل و تفسیر) متفاوت هستند. مدلهای تاییدی برای افزایش یافتههای پژوهش استفاده میشود و مدل چندمرحلهای برای بررسی مراحل گوناگون تحلیل دادهها بکار میرود.
سوء برداشت پیرامون مثلثسازی در روش پژوهش
شوربختانه پژوهشگران ایرانی از طرح مثلثسازی برداشت بسیار اشتباهی دارند. در بسیاری سایتها، مراجع الکترونیک و بعضا معتبر این اشتباه تکرار شده است. استفاده از چندین منبع داده یا چند روش برای تجزیه و تحلیل دادهها برای افزایش اعتبار یک مطالعهی تحقیقاتی را مثلثسازی (تثلیث) گویند. مثلث سازی ازلحاظ مفهومی بهمعنای استفاده از چندمنبع یا روش (حداقل ۳ منبع) بهمنظور حصول نتیجهای دقیقتر و معتبرتر است.
در مجموع استفاده از تثلیث بویژه در روش تحقیق کیفی، روایی و پایایی تحقیق کیفی بهبود پیدا میکند. ایده زیربنایی آن است که وقتی همزمان از چندین روش برای گردآوری و تفسیر دادهها استفاده شود، نتایج معتبرتر خواهد بود.
اصطلاح مثلثسازی از علم هندسه گرفته شده است. جایی که با دانستن مختصات دقیق دو نقطه میتوانید فاصله بین دو نقطه را محاسبه کنید. در پژوهش علوم اجتماعی تثلیث به این معنی نیست که شما دقیقا به دو روش متفاوت نیاز دارید، بلکه دادهها و روشها رو با هم ترکیب میکنید تا به درک جامعی از پدیده برسید. اعتبار دادهها با همگرایی اطلاعات از منابع مختلف بررسی شود و همچنین دیدگاهها و نقطهنظرهای متفاوت، موضوعی رو روشن کند.
نمونه مثلثسازی در روش پژوهش
با رویکرد تثلیث با پرسش از دیدگاههای مختلف کوشش میشود تا بخشهای پنهان موضوع آشکار شود. برای درک بهتر موضوع دو مثال از چگونگی استفاده از مثلثسازی بیان میگردد. در شکل سمت راست از تثلیث برای مطالعه روی یک فعالیت با استفاده از روشهای متفاوت مثل تحقیقات کمی، تحقیقات کیفی و نقد و بررسی تخصصی استفاده شد. در شکل سمت چپ از تثلیث برای تحلیل معیارهای متفاوت مرتبط به یک فعالیت مثل ردهبندیهای رضایت، زمان صرف شده و حجم درآمد بهره گرفته شده است.
انواع مثلثسازی در روش پژوهش
شیوههای مختلفی برای این منظور وجود دارد که عمدهترین آنها عبارتند از:
مثلثسازی منابع دادهها
در این رویکرد کوشش میشود تا دادهها از منابع مختلفی کسب شود. یرای نمونه فرض کنید میخواهید در مورد یک پدیده سازمانی یک پژوهش کیفی انجام دهید. برای این منظور برای انجام مصاحبههای تخصصی میتوانید از سه دسته از خبرگان استفاده کنید: خبرگان نظری (اساتید دانشگاه)، مدیران سازمان مورد مطالعه و مدیران شرکتهای رقیب. این روش بهترین برداشت از مثلثی کردن است که به غنای دادهها کمک بسیاری میکند.
مثلثسازی روش گردآوری دادهها
استفاده همزمان از مطالعات کتابخانهای، مصاحبه و پرسشنامه نیز یکی دیگر از مثالهای تثلیث برای گردآوری دادهها میباشد. البته این روشها در امتداد هم هستند و به صورت همزمان برای یک منظور استفاده نمیشوند.
مثلثسازی روش تحلیل
در این رویکرد کوشش میشود که از دست کم سه روش برای تحلیل دادههای پژوهش استفاده کرد. اگر این سه روش در امتداد هم باشند ایرادی ندارد. برای مثال فرض کنید با روش کیفی، مقولهها را شناسایی کنید، با روش دلفی آنها را غربال کنید و با یک روش کمی آنها را رتبهبندی کنید، صحیح است. اما فرض کنید یک مجموعه داده را به سه روش ویکور، تاپسیس و واسپاس رتبهبندی کنید از نظر من اشتباه است. همینطور اگر دادههای یک مصاحبه را با سه روش تحلیل محتوا، تحلیل مضمون و گرانددتئوری کدگذاری کنید بازهم از نظر من اشتباه است.
خلاصه و جمعبندی
مثلثسازی یکی از انواع ۶گانه استراتژیهای پژوهشی است که در زمره طرحهای همزمان قرار دارد. برای مطالعات علوم انسانی استفاده از شیوههای ترکیبی مناسب است و بکارگیری این شیوهها میتواند متوالی یا همزنان باشد. در انجام این کار ممکن است از دادههای کمی و کیفی به صورت همزمان استفاده شود. تثلیث را میتوان با توجه به زمان انجام داد. در این صورت اعتبار همزمان (پایایی در بازه زمانی) حاصل خواهد شد.
همچنین میتوان تثلیث را با توجه به سطوح مشترک (فرد، گروه، سازمان و غیره) انجام داد. حتی میتوان از «مثلثسازی نظری» استفاده کرد و مثلثی کردن را با استفاده از بیش از یک مشاهدهگر انجام داد که آنرا «مثلثسازی پژوهشگر» مینامند. در تثلیث روششناختی نیز یک روش یکسان را در دو موقعیت مختلف استفاده میکند یا دو روش متفاوت درباره یک موضوع مطالعه را بکار میگیرد. در نهایت مثلثسازی مبتنی بر مکان کوشش میکند تا محدودیتهای مطالعه پیرامون یک فرهنگ یا خردهفرهنگ را برطرف کند.
تهیه و تنظیم: پشتیبانی پارسمدیر
روش تحقیق | ۰۶ اسفند ۰۰
با عرض سلام بسیار عالی بود صرفاً در روشهای مثلث سازی: در داخل متن مورد سوم را اصلاح بفرمایید به تاییدی یا تایید پذیری.(مورد دوم که تبدیلی هست و مورد سوم هم تبدیلی ذکر شده)
درود بر شما. با سپاس از همیاری شما، تصحیح گردید.