روش تحقیق آمیخته (Mixed Method) رویکردی پژوهشی است که در آن از ترکیبی از روش‌های کمی و کیفی به صورت همزمان یا متوالی استفاده میشود. در سال‌های اخیر بکارگیری ترکیبی از روش‌های کیفی و کمی در مجامع آکادمیک و نگارش رساله دکتری مدیریت بسبار زیاد شده‌است. نظر به اهمیت موضوع در این نوشنار روش تحقیق آمیخته تشریح خواهد شد.
تعریف روش تحقیق آمیخته
روش تحقیق آمیخته یک روش پژوهش علمی است که در آن از ترکیبی از روش‌های کمی و کیفی برای گردآوری، تحلیل و تفسیر داده‌ها استفاده میشود. این ترکیب می‌تواند به‌صورت همزمان یا متوالی صورت گیرد.
در چنین رویکردی، پژوهشگر می‌کوشد با بهره‌گیری همزمان از مزایای هر دو روش، تصویری جامع‌تر، دقیق‌تر و عمیق‌تر از پدیده مورد مطالعه ارائه دهد. این روش، بیشتر زمانی به‌کار گرفته میشود که نه رویکرد کمی به‌تنهایی، و نه روش کیفی به‌تنهایی، توان پاسخ‌گویی کامل به پرسش‌های پژوهش را ندارند.
انواع روش‌های ترکیبی کیفی و کمی با روش تحقیق آمیخته برای دکتری مدیریت پذیرفته میشود.
اهمیت روش تحقیق آمیخته در توانایی آن برای پل زدن میان دو سنت روش‌شناختی و پاسخ‌گویی به مسائل پیچیده و چندبعدی است. این روش در سال‌های اخیر به‌ویژه در علوم انسانی، علوم اجتماعی و مدیریت، برای ارزیابی برنامه‌ها، طراحی مدل‌های مفهومی، تحلیل سیاست‌گذاری‌ها و نیز نگارش پایان‌نامه‌های دکتری رواج یافته است. از آنجا که بسیاری از مسائل پژوهشی معاصر در فضای بین‌روشی شکل می‌گیرند، رویکرد آمیخته فرصتی منحصربه‌فرد برای تقویت اعتبار یافته‌ها و توسعه تئوری فراهم می‌سازد.
انواع روش تحقیق آمیخته
براساس دیدگاه کرسول یک طرح پژوهش می‌تواند براساس سه استراتژی پژوهش طراحی شود:
- استراتژی‌های کمی
- استراتژی‌های کیفی
- استراتژی‌های آمیخته
یک طرح پژوهش آمیخته که ترکیبی از روش‌های کمی و کیفی است می‌تواند براساس دو استراتژی انجام شود:
- استراتژی آمیخته متوالی (Sequentioal)
- استراتژی آمیخته همزمان (Concurrent)
انواع روش تحقیق آمیخته
استراتژی تحقیق آمیخته متوالی: در این استراتژی پژوهشگر می‌کوشد یافته‌های یک شیوه پژوهشی را در کنار دیگر شیوه‌ها مورد اندیشه قرار داده و یافته‌ها را گسترش دهد. بنابراین دو دسته پژوهش خواهیم داشت:
- تحقیق آمیخته اکتشافی: کیفی ← کمی
- تحقیق آمیخته تبیینی: کمی ← کیفی
استراتژی تحقیق آمیخته همزمان: در این استراتژی پژوهشگر برای تحلیلی فراگیر پیرامون پدیده موردمطالعه، به‌صورت همزمان داده‌های کمی و کیفی را گردآوری می‌کند. در پایان برای تفسر دستاوردها، داده‌ها و اطلاعات را یکپارچه می‌سازد.
- تحقیق آمیخته آشیانه‌ای: تمرکز اصلی بر کیفی یا کمی
- تحقیق آمیخته مثلثی: تمرکز همزمان بر هر دو روش
اگر در یک پژوهش آمیخته همزمان از روش‌های کمی و کیفی استفاده شود اما تاکید اصلی بر یکی از این دو روش باشد به آن آشیانه‌ای گویند. اما اگر هر دو روش به یک میزان مورد توجه پژوهشگر باشند در آن صورت طرح پژوهش مثلثی است.
تحقیق آمیخته اکتشافی
بسیاری از پژوهشگران تحقیق آمیخته را مترادف با تحقیق آمیخته اکتشافی می‌دانند اما همانگونه که در دسته بندی فوق بیان شد این برداشت درست نیست. البته تقریبا تمامی پژوهشگران مدیریت و علوم اجتماعی ار زوش تحقیق آمیخته اکتشافی برای رساله یا مقاله خود استفاده می‌کنند.
یک طرح پژوهش اکتشافی با روش‌های کیفی شروع میشود و سپس با رویکردی کمی در یک جامعه بزرگتر ادامه پیدا می‌کند. معمولاً دریک روش آمیخته ابتدا با استفاده از روش‌های کیفی به شناسایی مقوله‌های زیربنایی پدیده مورد مطالعه پرداخته میشود. سپس در فازی کمی به طراحی الگویی براساس مقوله‌های شناسایی شده، اقدام میشود.
گام‌های تحلیل کیفی-کمی در تحقیق آمیخته اکتشافی
فلسفه تحقیق در مطالعات ترکیبی مبتنی بر اکتشاف و شناخت است. در این رویکرد انتخاب انواع روش تحقیق برای پی بردن به ناشناخته‌ها، بر پایه دیدگاه‌های فلسفی به عمل می‌آید. روش‌های تحقیق کمی مبتنی بر دیدگاه اثبات‌گرایی (پوزیتیویسم) است. روش‌های تحقیق کیفی نیز بیشتر بر پارادایم تفسیری استوار است. در تحقیق آمیخته کوشش بر آن است ترکیبی از روش‌های کمی و کیفی استفاده شود.
گام‌های تحقیق کیفی-کمی
در مطالعه بسیاری از پدیده‌ها، روش‌های تحقیق کمی و کیفی به تنهایی نمیتوانند پیچیدگی‌های موجود را بدون اریبی بررسی کنند. بنابراین ترکیب این روش‌ها مورد استفاده قرار گرفته و از آن تحت عنوان روش تحقیق آمیخته یاد شده‌است.
الگوریتم کلی روش تحقیق آمیخته اکتشافی به صورت زیر است:
- گردآوری داده‌ها با روش‌های کیفی
- ثبت و کدگذاری کیفی داده‌ها
- مدلسازی با روش‌های اکتشافی
- اعتبارسنجی مدل با روش‌های کمی
بخش تحقیق کیفی با بکارگیری انواع روش‌های گردآوری داده‌ها در پژوهش کیفی شروع میشود. اگر ادبیات پژوهش غنی باشد پژوهشگر از منابع ثانویه و مطالعات کتابخانه‌ای، پیشینه پژوهش و مبانی نظری استفاده خواهد کرد. اگر منابع کافی نباشد از انواع مصاحبه در پژوهش کیفی بهره خواهد گرفت.
پس از گردآوری داده‌ها از روش‌های تحلیل کیفی و کدگذاری متن در نرم‌افزارهایی مانند نرم‌افزار Maxqda استفاده خواهد شد تا کدها و شاخص‌ها شناسایی شود. با مقوله‌بندی کدها در پایان سازه‌های اصلی پژوهش شناسایی خواهد شد.
استفاده از تکنیک دلفی برای اطمینان از کدها نیز مرسوم است. پس از آن مدل اولیه با روش مدلسازی ساختاری-تفسیری یا دیمتل طراحی میشود تا الگوی روابط میان سازه‌ها شناسایی شود.
در پایان در بخش کمی با روش‌هایی مانند مدل معادلات ساختاری کوواریانس‌محور در لیزرل و اموس مدل اعتبارسنجی خواهد شد. در صورتی که هدف اکتشافی باشد یا امکان روش‌های کوواریانس‌محور موجود نباشد می‌توان از حداقل مربعات جزئی برای اعتبارسنجی مدل استفاده کرد.
سخن پایانی
روش تحقیق آمیخته رویکردی نوین و ترکیبی است که با هدف پوشش کاستی‌های روش‌های کمی و کیفی، امکان تحلیل جامع‌تری از پدیده‌های پیچیده را فراهم می‌سازد. اگرچه دسته‌بندی‌های مختلفی برای طراحی‌های آمیخته ارائه شده است، اما هنوز در سطح نظری، این حوزه به ثبات و بلوغ کامل نرسیده و همچنان در حال تکامل است. در سال‌های اخیر، پژوهشگران با تلفیق انعطاف‌پذیر رویکردهای گوناگون، در پی توسعه مدل‌های ترکیبی متنوع‌تری هستند. از این رو، روش‌های آمیخته بستری پویا برای نوآوری در روش‌شناسی پژوهش به‌شمار می‌آیند و انتظار می‌رود در آینده، چارچوب‌های جدیدتری در این زمینه معرفی شود.
منبع: حبیبی، آرش. روش پژوهش پیشرفته. تهران: پارس‌مدیر.
نگارنده: پشتیبانی پارس‌مدیر | 
