توانمندسازی اساتید دانشگاه

توانمندسازی اساتید برنامه‌ای راهبردی در آموزش عالی با هدف افزایش دانش، مهارت‌های پژوهشی و توانایی انتقال دانش به دانشجویان است. این برنامه همه اعضای هیئت علمی دانشگاه را شامل می‌شود.  نظر به اهمیت مسئله، در این نوشتار کوشش بر آن است تا توانمندسازی اساتید مفهوم‌سازی و تعریف شود.

بیان مسئله توانمندسازی اساتید دانشگاه

در دو دهه اخیر، توانمندسازی اساتید به یکی از دغدغه‌های اصلی مدیریت آموزش عالی تبدیل شده‌‌است. چرا که از یک طرف حجم کاری اعضای هیئت علمی به سرعت افزایش یافته‌است. آنها دایما در حال‏ تدریس بیشتر و همچنین مسئول تعداد زیادی از دانشجویان هستند که مستقیما به آنها گزارش‏ می‏دهند. بنابراین اعضای هیئت علمی مجبورند که توانمندی‌های خود را توسعه دهند.

در واقع شرایط عصر حاضر بیش از هر چیز دیگری نظام آموزش عالی را وادار به توانمندسازی اساتید می‏‌نماید. در شرایطی که دانشگاه نسل سوم یک پیش فرض است و دانشگاه نسل چهار و اینک دانشگاه نسل پنج مطرح است اساتید باید بسیار توانا باشند.

دانشجویان از استا راهنما، استاد مشاور و استاد داور انتظاراتی دارند که بیشتر زمان‌ها برآورده نمی‌شود. اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های کشور از نظر رفتاری بیشتر افرادی خشمگین و پرخاشگر هستند. ادبیات آنها در حد یک استاد دانشگاه نیست و دانشجو را دلزده می‌کند. از سوی دیگر منابع درسی آنها قدیمی است و از نظر دانش شخصی و مهارت انتقال دانش ضعیف ارزیابی می‌شوند. علت این مسئله در توانمندسازی اساتید پنهان است.

تعریف توانمندسازی اساتید

محوری‌ترین تعریف برای توانمندی، واگذاری قدرت و اختیار، افزایش مشارکت، ایجاد حس مسؤولیت و انگیزش است. برخی توانمندی در موقعیت‌های آموزشی را فرصت‌های مدرسان برای استقلال، انتخاب، مسؤولیت پذیری و مشارکت در تصمیمات می‌دانند. مقوله توانمندسازی و عوامل و راه کارهای مؤثر آن طی دهه‌های اخیر در محیط‌های علمی–آموزشی توجه بسیاری از اندیشمندان، پژوهشگران و کارگزاران مؤسسات آموزش عالی را به خود معطوف داشته‌است.

راهکارهای توانمندسازی اعضای هیأت علمی جهت بهبود دانش ومهارت‌های فردی در زمینه‌های آموزش، تحقیق و مدیریت و به منظور آماده‌سازی اساتید برای نقش علمی خود و افزایش اثر بخشی ایشان در تمام سطوح آموزشی طراحی شده است.

هدف از توانمندسازی اساتید، آموزش مهارت‌ها به اعضای هیأت علمی با توجه به موقعیت سازمانی اساتید برای حفظ نشاط حیات کاری ایشان در حال و آینده است. از طرفی با توجه به این که موقعیت هر مؤسسه منحصر به فرد است بنابراین برنامه و الگوی ثابتی برای توانمندسازی وجود ندارد. برنامه‌های توانمندسازی مدرس از دانشگاهی به دانشگاه دیگر متفاوت بوده و به صورت رسمی و غیررسمی ارائه می‌شود.

مهارت‌های موردنیاز اعضای هیئت علمی

شایستگی‌ها و مهارت‌های اعضای هیئت علمی معمولاً به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند که شامل موارد زیر است:

• مهارت‌های آموزشی (Teaching Skills)
• مهارت‌های پژوهشی (Research Skills)
• مهارت‌های مدیریتی و رهبری (Managerial & Leadership Skills)
• مهارت‌های ارتباطی و بین‌فردی (Communication & Interpersonal Skills)
• مهارت‌های حرفه‌ای و اخلاقی (Professional & Ethical Skills)

مهارت‌های آموزشی: شامل روش‌های تدریس، طراحی سرفصل‌های درسی، استفاده از فناوری‌های آموزشی. ارزشیابی دانشجویان و ایجاد محیط یادگیری مؤثر.

مهارت‌های پژوهشی:  شامل طراحی پژوهش، نگارش مقالات علمی، تحلیل داده‌ها، مدیریت منابع پژوهشی، انتشار نتایج و اخذ حمایت‌های مالی پژوهشی.

مهارت‌های مدیریتی و رهبری شامل مدیریت زمان، برنامه‌ریزی دانشگاهی. هدایت گروه‌های پژوهشی، و ایفای نقش در سیاست‌گذاری علمی.

مهارت‌های ارتباطی و بین‌فردی: شامل تعامل با دانشجویان، همکاران علمی، سازمان‌های پژوهشی و صنعت.

مهارت‌های حرفه‌ای و اخلاقی: شامل رعایت اخلاق پژوهش، مسئولیت‌پذیری علمی، و پایبندی به استانداردهای دانشگاهی.

برنامه‌های توانمندسازی اعضای هیئت علمی

در طراحی و اجرای برنامه‌های توانمندسازی، وضعیت‌های آموزشی مؤسسات و نیازهای اعضای هیأت علمی که تحت تأثیر موقعیت مؤسسه و همچنین موقعیت ایشان درمؤسسه است باید در نظر گرفته شود، بنابراین راه کارهای مناسب توانمندسازی در اغلب اوقات هماهنگی بین اهداف سازمانی و فردی را در بردارد.

فعالیت‌ها و برنامه‌های توانمندسازی به منظور افزایش تعهد و مسؤولیت اعضای هیأت علمی نسبت به وظایف ایشان در سازمان‌ها و تلاش ایشان در جهت به دست آوردن اهداف سازمانی و فردی طراحی و اجرا می‌شود. به این ترتیب برنامه‌های مؤثر توانمندسازی دو ویژگی مهم و اصلی دارند:

نخست یک چشم انداز کلی برای نشان دادن و بررسی نمودن هم هی جنبه‌های مؤثر بر موفقیت اساتید است.

دو دیگر اینکه توجه دقیق به کلیه اقدامات لازم در فرایند توانمندسازی اساتید داشته و آنها را سازمان دهی می‌کند.

راهکارهای توانمندسازی اساتید

راهکارها و برنامه‌های مناسب توانمندسازی باید بر اساس نیازهای سازمانی و فردی، توانمندسازی سازمانی را با توانمندسازی مهارت‌های فردی ارتباط  دهند. افزون بر موارد ذکر شده، سایر خصوصیات مهم جهت فعالیت‌ها و راهکارهای توانمندسازی عبارتند از:

• دارا بودن تعریف واضح و روشن از ماموریت سازمان
• طراحی نظام مند را هکارها و فعالیت‌ها برای دستیابی به اهداف سازمانی
• در برداشتن طیفی از مهارت‌ها و توانمندی‌های لازم جهت اساتید
• ادغام آموزش‌های تئوری و عملی
• دارا بودن کاربرد عملی در محیط سازمانی

همچنین اعضای هیأت علمی باید در طراحی و اجرای برنامه‌های توانمندسازی مشارکت داشته باشند. آموزش دهندگان به اجرای برنامه‌ها متعهد بوده و نسبت به محتوا و موضوعات فعالیت‌ها شناخت داشته باشند و شرکت کنندگان باید به طور فعالانه در برنامه‌های توانمندسازی شرکت داشته باشند. تغییرات باید در تمامی محیط آموزشی و نه فقط در افراد شرکت کننده در برنامه ها، ایجاد شود.

الگوهای توانمندسازی اساتید دانشگاه

اعضای هیأت علمی به عنوان رکن اساسی و مرکز ثقل دانشگاه ها، شالوده پویایی مراکز علمی محسوب می‌شوند و از عوامل اصلی و مهم نظام آموزشی کشور به شمار می‌روند و توانمندی آنها بر عملکرد آموزش عالی تأثیر مستقیم دارد.

الگوهای رسمی شامل کارگاه ها، سمینارها، دوره‌های کوتاه مدت، فلوشیپ، مشاوره فرد به فرد است و الگوهای جایگزین و غیررسمی آموزش توسط همکاران، آموزش رسمی، یادگیری الکترونیکی و خودآموزی است.

همچنین محتوای آموزشی برنامه‌های توانمندسازی اساتید را می‌توان به دو دسته تقسیم نمود:

دسته نخست شامل محتوا و زمینه‌های رایج تر نظیرآموزش بالینی، آموزش در گروه کوچک، سخنرانی در گروه‌های بزرگ، بازخورد و ارزیابی، استفاده از تکنولوژی در آموزش و یادگیری.

دسته دو شامل محتواهای جدید نظیر مهارت‌های مدیریت و رهبری، مهارت‌های آکادمیک و حرفه‌ای در مدیریت، بورس تحصیلی، توسعه سازمانی و برنامه‌های آموزشی.

سخن پایانی

توانمندسازی اعضای هیئت علمی به معنای تقویت انگیزش درونی و فراهم‌کردن فرصت شکوفایی توانایی‌ها و شایستگی‌هاست. تحقق این امر نیازمند برنامه‌های آموزشی و اقدامات سازمانی در جهت رفع ابهامات و حمایت از اساتید است. تمرکز بر شیوه‌های یاددهی–یادگیری، تدوین اهداف درس، سازماندهی محتوای آموزشی و ارزشیابی، از الزامات ارتقای اثربخشی تدریس است. آماده‌سازی اعضای هیئت علمی در این حوزه ضرورتی کلیدی برای بهبود کیفیت آموزش عالی محسوب می‌شود.

پرسشنامه توانمندسازی اساتید دانشگاه (اعضای هیئت علمی)

منبع: دوک‌صدرا، فاطمه. صنعت و دانشگاه. تهران: پارس‌مدیر.