مقاله علمی (Scientific Article) گزارشی مکتوب است که نتایج یک پژوهش، تحلیل یا دیدگاه نظری را بر اساس روش علمی ارائه می‌کند. این نوع مقاله با استناددهی دقیق، ساختار استاندارد و رعایت اصول روش تحقیق تهیه می‌شود و پس از ارزیابی و تأیید متخصصان، در نشریات علمی منتشر می‌گردد. مقاله علمی می‌تواند پژوهشی، مروری، نظری یا گزارش موردی باشد و هدف آن تولید، تبیین یا گسترش دانش در یک حوزه تخصصی است. در ادامه، انواع مقاله‌های علمی معرفی و تعریف می‌شوند.
مقاله علمی چیست؟
مقاله علمی گزارش نوشته شده و انتشار یافته‌ای است که نتایج تحقیقات جدید در آن حوزه تخصصی را تشریح می‌نماید. می توان گفت انتشار مقالات علمی راهی است که یک پژوهشگر:
- نتایج کار تحقیقاتی خود را با دیگر پژوهشگران و یا دانشمندان به اشتراک می‌گذارد.
- یا کارهای تحقیقاتی سایر پژوهشگران را در قالب یک مقاله مروری ارائه می‌نماید.
می‌توان گفت جهت تکامل علم وجود مقالات اجتناب ناپذیر است چرا که مقالات مرتبط با یک زمینه علمی به صورت زنجیر وار به هم متصل بوده و اساس و بنیان کارهای تحقیقاتی هر پژوهشگر، مقالات قبلی می‌باشد. بنابراین باید دقت کرد که هدف یک مقاله علمی دادن اطلاعات است و نه تحت تاثیر قرار دادن خواننده. همچنین در نگارش مقاله باید به مسئله سرقت ادبی و پارافریز مقاله اهتمام ویژه‌ای داشت.
انواع مقاله علمی
از میان انواع مختلف مقاله‌های علمی، دو گروه اصلی بیشتر مورد استفاده و استناد قرار می‌گیرند:
مقاله‌های پژوهشی (Research Articles)
این نوع مقاله مبتنی بر انجام یک پژوهش اصیل است. نویسنده مسئله تحقیق را طرح می‌کند، روش گردآوری داده‌ها را توضیح می‌دهد، یافته‌ها را تحلیل و در پایان نتیجه‌گیری ارائه می‌کند. این مقاله‌ها معمولا نخستین منبع تولید دانش جدید هستند و پس از داوری متخصصان منتشر می‌شوند. ارزش علمی آنها بالا است زیرا داده و تحلیل مستقیم ارائه می‌کنند.
مقاله‌های مروری (Review Articles)
در این دسته، نویسنده پژوهشی جدید انجام نمی‌دهد بلکه نتایج پژوهش‌های پیشین را گردآوری و تحلیل می‌کند. هدف این مقاله‌ها ارائه تصویری جامع از وضعیت دانش موجود، شناسایی شکاف‌های تحقیق و پیشنهاد مسیرهای آینده است. مقاله‌های مروری به پژوهشگران کمک می‌کنند پیشینه یک موضوع را سریع و دقیق بررسی کنند.
مشاوره نگارش مقاله
راهنمای نگارش مقاله مدیریت، حسابداری و مهندسی صنایع:
- انتخاب موضوع مقاله
- روش پژوهش مقاله
- تحلیل آماری مقاله
- استخراج مقاله از رساله
مقاله‌های علمی وزارتین
در نظام دانشگاهی ایران دو نوع مقاله اصلی برای ارزیابی فعالیت‌های پژوهشی در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت وجود دارد. این مقاله‌ها بر اساس ساختار و هدف، در چند گروه کلی تقسیم می‌شوند.
مقاله علمی پژوهشی
هدف این نوع مقاله ارائه نتایج یک پژوهش اصیل است. پژوهشگر باید یک مسئله مشخص را طرح کند، داده جمع‌آوری کند، تحلیل انجام دهد و به نتیجه جدید برسد. ویژگی اصلی این مقاله، اصالت و نوآوری است؛ یعنی موضوع یا رویکرد باید جدید باشد یا حداقل با نگاه و استدلال تازه تحلیل شود. مخاطبان اصلی این مقالات استادان دانشگاه، دانشجویان تحصیلات تکمیلی و پژوهشگران هستند.
مقاله علمی ترویجی
مقاله علمی ترویجی بدون انجام پژوهش جدید، به معرفی و تبیین یک موضوع علمی می‌پردازد. هدف آن ارتقای آگاهی خواننده و ارائه تصویری روشن از پیشینه یک موضوع است. مقاله ترویجی می‌تواند خلاصه و تحلیل منظم نتایج پژوهش‌های موجود باشد و معمولاً از منابع معتبر استفاده می‌کند. ارزش علمی آن کمتر از مقاله پژوهشی است زیرا تولید دانش جدید انجام نمی‌دهد، بلکه دانش موجود را تبیین و جمع‌بندی می‌کند.
مقاله‌های کنفرانسی
مقاله کنفرانسی (همایشی) به مقالاتی گفته می‌شود که در کنفرانس‌ها ارائه می‌شوند و نام دیگر آن مقالات Proceeding است. این مقالات برای ارائه در همایش‌ها یا کنفرانس‌های علمی تهیه می‌شوند. مقاله پس از ارسال، توسط داوران بررسی می‌شود و در صورت پذیرش، در مجموعه مقالات کنفرانس منتشر می‌گردد. ارسال مقاله در کنفرانس‌ها معمولاً همراه با ثبت‌نام و پرداخت هزینه است. مقاله‌های کنفرانسی جایگاهی مناسب برای شروع فعالیت پژوهشی هستند، اما از نظر ارزش علمی، پایین‌تر از مقالات ژورنالی قرار می‌گیرند.
مقالات آی‌اس‌آی (ISI)
مقالات ISI یا Institute for Scientific Information به مقالاتی گفته می‌شود که در مجلات نمایه‌شده در پایگاه Web of Science منتشر می‌شوند. این مجلات پس از ارزیابی علمی و رعایت معیارهای سختگیرانه، در فهرست مجلات معتبر قرار می‌گیرند و مقالات چاپ‌شده در آنها دارای ارزش و امتیاز پژوهشی بالا هستند.
موسسه ISI در سال ۱۹۶۰ توسط یوجین گارفیلد تأسیس شد. این مجموعه بعدها توسط تامسون رویترز خریداری شد و اکنون تحت مدیریت شرکت Clarivate فعالیت می‌کند. این پایگاه با ارزیابی مجلات علمی، مشخص می‌کند کدام مجلات در سطح بین‌المللی کیفیت لازم را دارند تا مقالات آنها در Web of Science نمایه شود.
هر سال هزاران مجله بررسی می‌شود و فقط درصد کمی از آنها به پایگاه افزوده می‌گردد. ارزیابی بر اساس معیارهایی مانند کیفیت داوری، ثبات انتشار، و تعداد استنادات انجام می‌شود. نتایج این ارزیابی در گزارش استنادی مجلات علمی (Journal Citation Reports) منتشر می‌شود که شامل شاخص تأثیرگذاری مجلات است. یک مجله ممکن است یک سال در فهرست باشد و سال بعد در صورت افت کیفیت حذف شود.
مقالات آی‌اس‌سی (ISC)
مرکز استنادی علوم جهان اسلام (ISC) یا Islamic World Science Citation Center یک پایگاه ارزیابی و نمایه‌سازی مجلات علمی است که با ابتکار ایران و با هدف توسعه همکاری علمی میان کشورهای اسلامی ایجاد شده است. این مرکز عملکرد پژوهشی مجلات و دانشگاه‌های کشورهای عضو را سنجش و رتبه‌بندی می‌کند.
مرکز استنادی علوم جهان اسلام پس از پایگاه‌های بین‌المللی ISI و Scopus، سومین مرجع ارزیابی تولیدات علمی در کشورهای جهان اسلام محسوب می‌شود. مجلات پذیرفته‌شده در این پایگاه از نظر ساختار مقاله، داوری علمی و ثبات انتشار مورد ارزیابی قرار می‌گیرند.
مجلات تحت پوشش ISC معمولاً فرایند داوری و چاپ سریع‌تری نسبت به نشریات علمی پژوهشی داخلی دارند و هزینه‌های کمتری از نویسنده دریافت می‌کنند. پذیرش مقاله در این مجلات برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی و متقاضیان ارتقای شغلی، امتیاز علمی محسوب می‌شود.
مراکز معتبر مقاله‌های علمی
پایگاه‌ها و ناشران علمی معتبر، نقش مهمی در انتشار پژوهش‌های داوری‌شده دارند و استانداردهای علمی و اخلاق پژوهش را کنترل می‌کنند. پژوهشگران برای جستجو، ارسال و انتشار مقاله از این پایگاه‌ها استفاده می‌کنند.
الزویر (Elsevier): یکی از بزرگ‌ترین ناشران علمی جهان با مجموعه مجلات و کتاب‌های علمی؛ پشتیبان پایگاه‌های بزرگ مانند اسکوپوس و ساینس دایرکت.
اشپرینگر (Springer): ناشر بین‌المللی مجلات و کتاب‌های علمی در علوم پایه، پزشکی، مدیریت و مهندسی.
امرالد (Emerald Publishing): ناشر تخصصی در حوزه مدیریت، تجارت و علوم اجتماعی؛ مجلات این ناشر در دانشگاه‌ها به‌ویژه در مدیریت بسیار مورد استفاده است.
وب آو ساینس (Web of Science): پایگاه نمایه‌سازی مجلات علمی با معیارهای سختگیرانه؛ تنها مجلات منتخب وارد فهرست می‌شوند.
ویلِی (Wiley): ناشر معتبر مجلات علمی در حوزه‌های مدیریت، علوم انسانی، پزشکی و مهندسی؛ تمرکز بر پژوهش‌های دانشگاهی.
تیلور و فرانسیس (Taylor & Francis): ناشر تخصصی در علوم اجتماعی، مدیریت و علوم انسانی؛ بسیاری از مجلات حوزه مدیریت در این مجموعه منتشر می‌شوند.
سیج (SAGE Publications): معتبر در علوم انسانی و رفتاری، مدیریت، آموزش و علوم اجتماعی؛ پایگاه محبوب برای پژوهش‌های دانشگاهی.
سخن پایانی
مقاله علمی ابزاری برای تولید، تبادل و گسترش دانش است. چه در قالب مقاله پژوهشی که یافته‌های جدید را ارائه می‌کند، و چه در قالب مقاله مروری که نتایج مطالعات قبلی را یکپارچه می‌سازد، هدف اصلی همواره پیشبرد شناخت در یک حوزه تخصصی است. انتخاب نوع مقاله باید متناسب با هدف پژوهش، مسئله تحقیق و میزان دسترسی به داده‌ها باشد. پژوهشگری که اصول نگارش علمی، روش تحقیق و استناددهی معتبر را رعایت کند، می‌تواند سهمی اثرگذار در توسعه علم و ارائه راه‌حل برای مسائل واقعی جامعه داشته باشد.
منبع: حبیبی، آرش. روش پژوهش پیشرفته. تهران: پارس‌مدیر.
نگارنده: پشتیبانی پارس‌مدیر | 
