گردشگری پایدار

گردشگری پایدار Sustainable tourism به مفهوم بازدید گردشگران از یک مقصد با تاثیرات مثبت اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی است. این قرائت از گردشگری نیز ریشه در مباحث پایداری و توسعه پایدار دارد و در کانون توجه کارشناسان این حوزه است. گردشگری پایدار، با اتکا بر مفهوم توسعه‌ی پایدار، می‌خواهد صنعت گردشگری در عین سوددهی اقتصادی، کم‌ترین تاثیر را بر جامعه میزبان و محیط زیست را داشته باشد.

گردشگری همواره اثراتی را بر محیط‌زیست و جوامع مقصد می‌گذارد. این اثرات هم مثبت هستند و هم منفی. ولی توسعه گردشگری، بدون مدیریت اثرات آن، می‌تواند باعث آسیب به محیط‌زیست، فرهنگ و جامعه میزبان باشد. توسعه گردشگری پایدار، با مدیریت اثرات گردشگری بر محیط‌زیست، اقتصاد و جامعه مقصد، منابع مقصد را حفظ نموده و حتی باعث ارتقای آن‌ها نیز می‌شود.

گردشگری پایدار در بسیاری از کشورها، به منزله نمادی از هویت فرهنگی، طبیعی، انسانی و یکی از بخش‌های مهم اقتصادی محسوب می‌گردد. بنابراین پایداری در مدیریت گردشگری، مستلزم توجه نظام‌مند به ابعاد فنی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، تاریخی و زیست محیطی در حرکت به سوی استفاده از جاذبه‌های گردشگری مطابق با نیاز امروز و حفظ و ماندگاری این منابع برای آینده است. بسیاری از برنامه ریزان و مدیران و سیاست‌گذاران توسعه در کشورهای جهان، توریسم را روشی مطمئن با چشم‌انداز روشن برای توسعه پایدار معرفی کرده اند. در این مقاله کوشش شده است تا به تشریح مفهوم گردشگری پایدار پرداخته شود.

پیدایش گردشگری پایدار

پیدایش مفهوم گردشگری پایدار حاصل تلاش در دستیابی به توسعه پایدار در تمامی زمینه‌های توسعه است. به‌ویژه پس از اجلاس زمین در سال ۱۹۹۲در ریودوژانیرو که دولت‌ها را به سمت توسعه‌ای سوق داد که حداقل زیان و لطمه را برمحیط زیست وارد سازد ؛ توافقات حاصله در دستور کار جلسه ۲۱(یعنی برنامه‌های مربوط به قرن بیست ویکم) قرار گرفت. این دستور جلسه در واقع شامل مجموعه‌ای از طرح‌ها عملی مفصل بود که نقش هر کشور در رسیدن به توسعه پایدار بیان می‌نمود.از این رو بر مبنای دستور جلسه ۲۱، از سوی سازمان‌های بین‌المللی گردشگری در سطح جهان « دستور جلسه ۲۱ برای گردشگری » منتشر شد. نیاز به رسمیت شناختن نقش گردشگری را در فرایند توسعه مناسب گوشزد می‌کرد و ضرورت طرح عملی برای سازمان‌های گردشگری را در راستای به فعلیت در آوردن اصول گردشگری پایدار را پیش می‌کشید.

به دنبال این روند اولین کنفرانس جهانی گردشگری پایدار در سال ۱۹۹۵ در مادرید برگزار شد. با ‌گسترده‌تر شدن صنعت گردشگری در مناطق مختلف جهان، برخی از کشورهای پیشرو در این صنعت با مسائلی ناشی از آثار نامطلوب بر منابع طبیعی، محیط زیست، آلایندگی‌ها، الگوی مصرف و نظام‌های اجتماعی مواجه شده‌اند.

با افزایش شمار گردشگران در سطح جهان و با هدف حفظ، حراست و حمایت از محیط زیست، ساختارهای اجتماعی، فرهنگ‌ها و آداب‌و‌رسوم، مفهوم تازه «گردشگری پایدار» مورد توجه عده زیادی قرار گرفته است. با رعایت گردشگری پایدار می‌توان تا حد ممکن به نکات مثبت گردشگری افزود و از نکات منفی آن کاست. توسعه پایدار شرط اساسی تامین زندگی امن و پایدار است که به منظور به حداقل رساندن اتلاف منابع، تخریب محیط زیست، و بی‌ثباتی اجتماعی تلاش می‌کند. توسعه پایدار، توسعه‌ای است که نیازهای نسل کنونی را بدون به مخاطره انداختن نسل‌های آینده، تامین می‌کند.

تفاوت گردشگری سبز، اکوتوریسم و گردشگری پایدار

مفاهیمی مانند اکوتوریسم، گردشگری سبز و پایداری بسیار مشابه بوده و گاهی به جای هم بکار می‌روند اما تفاوت‌هایی نیز بین این مفاهیم وجود دارد.

اصطلاح گردشگری سبز ممکن است دوستانه به نظر برسد، اما معمولاً بدون استفاده از تلاش‌های پایداری مانند برنامه‌های بازیافت اولیه یا حفاظت از آب، سعی در نامگذاری هتل به عنوان سازگار با محیط زیست وجود دارد. در واقع اصل موضوع، اهمیت حفاظت از محیط‌های طبیعی و فرهنگی است که شما از آنها بازدید می‌کنید. و این بدان معناست که باید از منابع گیاهی، حیات‌وحش و سایر منابع محافظت کرد و به فرهنگ‌ها و شیوه زندگی محلی احترام گذاشت و به جوامع محلی کمک مثبت کرد.

اصطلاح اکوتوریسم براساس تعریف انجمن بین‌المللی اکوتوریسم (TIES) عبارت است از: مسافرت مسئولانه به مناطق طبیعی است که محیط زیست را محافظت می‌کند، بهزیستی مردم محلی را حفظ می‌کند و شامل تفسیر و آموزش است.واژه اِکوتوریسم در واقع از ترکیب دو کلمه اکو که مخفف کلمه ecology به معنی بوم‌شناسی یا اکولوژی و توریسم به معنی گردشگری تشکیل شده‌است. اکوتوریسم زمانی‌که حفاظت از محیط زیست در سراسر دنیا به مسئله روز تبدیل شد، متولد شد. این نوع سفر به سمت حفاظت و حفظ حیات وحش هدایت می‌شود. این اصطلاح به ندرت برای توصیف گردشگری شهری به کار می‌رود زیرا این امر درباره ورود به دنیای طبیعی است.

گردشگری پایدار، با اتکا بر مفهوم توسعه‌ پایدار، می‌خواهد صنعت گردشگری در عین سوددهی اقتصادی، کم‌ترین تاثیر را بر جامعه میزبان و محیط زیست را داشته باشد. سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل متحد (UNWTO) گردشگری پایدار را به عنوان “رجوع به زوایای زیست محیطی، اقتصادی و فرهنگی – اجتماعی توسعه گردشگری” تعریف می‌کند.

خلاصه و جمع‌بندی

صنعت گردشگری از صنایعی است که در سال‌های اخیر به سرعت گسترش یافته و در ردیف یکی از بزرگ‌ترین منابع درآمد جهان در آمده است. همچنین باید افزود که چرخه بزرگ پولی که به‌طور غیرمستقیم که دور محور صنعت گردشگری می‌چرخد، به مراتب مهم‌تر از درآمدهای مستقیم بر اقتصاد جهانی تاثیرگذار است. برای همین موضوع باید بر توسعه پایدار گردشگری تاکید داشت. انتخاب شعار یا نماد در دنیای صنعتی بیش از آنکه هدفی تجاری را دنبال کند، هدفی فرهنگی است. در حقیقت انتخاب شعار تلنگری است برای توجه بیشتر و تمرکز روی موضوعات خاص، در این راستا گردشگری هم به‌عنوان شاخه‌ای میان رشته‌ای از انتخاب شعار برای اهداف بلندمدت و میان مدت خود بی‌بهره نیست و هرساله برای توجه بیشتر به اجزای گردشگری و موضوعات مرتبط و کمتر دیده شده درگردشگری از سوی سازمان جهانی جهانگردی شعاری برای روز جهانی جهانگردی (پنجم مهر) انتخاب می‌شود.

در گردشگری پایدار توجه به نیازهای جوامع میزبان از اهمیت زیادی برخوردار است و به هنگام برنامه‌ریزی و فرایند مدیریت گردشگری به این نیازها توجه ویژه‌ای می‌شود .توسعه پایدار گردشگری توسعه‌ای است که در آن توازن و تعادل , حفظ ارزش‌ها و کیفیت اخلاقیات و اصول اقتصادی و نیز مزیت‌های اقتصادی همه به همراه هم دیده شده و کوشش می‌شود تا توسعه‌ای متعالی و متعادل و همه جانبه جایگزین توسعه صرفا اقتصادی گردد.در این دیدگاه توسعه گردشگری با استفاده از منابع موجود به گونه‌ای است که ضمن پاسخ دادن به نیازهای اقتصادی , اجتماعی , فرهنگی و ضوابط قانونی جامعه و انتظارات گردشگران بتوان وحدت و یکپارچگی , هویت فرهنگی , سلامت محیط زیست , تعادل اقتصادی و رفاه مردم محلی را تامین کرد.