کارآفرینی اجتماعی (Social entrepreneurship) رویکردی برای توسعه، سرمایه‌گذاری و اجرای راهکارهایی برای حل مسائل اجتماعی، فرهنگی و محیطی است. این رویکرد می‌تواند بوسیله افراد، گروه‌ها، استارتاپ‌ها یا افراد کارآفرین مورد استفاده قرار گیرد. همچنین طیف وسیعی از سازمان‌ها با اندازه و اهداف گوناگون را در بر می‌گیرد. در مقاله حاضر به تعریف و مفهوم‌سازی این مقوله بااهمیت پرداخته شده است.
تعریف کارآفرینی اجتماعی
کارآفرینی اجتماعی ترکیبی از تجارت و مسائل اجتماعی است. چنین کارآفرینانی تنها به دنبال سود نیستند و مسئولیت اجتماعی برای آنها اهمیت دارد. موفقیت برای آن ها به این معناست که چگونه کسب‌وکار آنها بر جهان تاثیر می‌گذارد و آن را بهبود می‌بخشد.
این نوع کارآفرینی فرآیند دنبال کردن راه حل‌های خلاقانه برای مسائل اجتماعی است. برخی افراد، ماموریتی برای خلق و نگهداری ارزش‌های اجتماعی در خود احساس می‌کنند و خروجی کار آنها ممکن است در طیف متنوعی از سازمان‌ها باشد.
تعریف کارآفرینی اجتماعی
مدیران سازمان‌ها باید کارآفرینی سازمانی را در راستای منابع جامعه مورد بازنگری قرار دهند. در مدیریت کارآفرینی امروز احترام به حقوق شهروندان و مسائل زیست‌محیطی یک انتخاب نیست. این رویکرد بخشی لاینفک از مدیریت سازمان در عصر تحول دیجیتال و جنبش پایداری است.
چنین کارآفرینانی معمولا افرادی هستند که انگیزه‌ها و دغدغه‌های اجتماعی و کمک به جامعه برای آنها بسیار مهمتر از کسب سود و درآمد بالا است. آنها از پشتوانه و مشارکت‌های اجتماعی افراد و حتی دولت‌ها می‌توانند برخوردار باشند.
کارآفرین اجتماعی کیست؟
«کارآفرین اجتماعی» (Social entrepreneur) کسی است که با استفاده از مهارت‌های کارآفرینانه فعالیت‌های عام‌المنفعه اجتماعی انجام می‌دهد. این روش کارآفرینی را ترکیبی از اشتیاق به انجام رسالت‌های اجتماعی در قالب اصول کسب‌وکار، نوآوری و عزم و اراده می‌داند.
انگیزه‌های بشردوستانه یک کارآفرین، در مسیر فعالیت اقتصادی با هدف ایجاد ارزش در محصول یا خدماتی که مشتریان حاضر به پرداخت برای آن باشند، قرار می‌گیرد و از این طریق کارآفرین سود به دست می‌آورد.
مقایسه کارآفرینی و کارآفرینی اجتماعی
تفاوت فعال اجتماعی با کارآفرین اجتماعی در آن است که فعال اجتماعی از روش‌های غیرمستقیم جای عمل مستقیم برای ایجاد تغییر بهره می‌گیرد. فعال اجتماعی به وسیله اثرگذاری روی دولت‌ها، سازمان‌های مردمی، مشتریان و … به دنبال ایجاد تغییر است.
کارآفرین اجتماعی به دنبال خلق ارزش در ابعاد بزرگ و تحول‌یافته است که بخش قابل توجه یا تمامی جامعه از آن بهره‌مند شوند. این افراد در برنامه‌های خود معمولا تولید کالا و خدمات برای بخش‌هایی از جامعه را بیشتر در نظر می‌گیرد که کمتر مورد توجه بوده‌اند. یا اقشار ضعیفی که نتوانسته‌اند جایگاه مناسبی در جامعه به دست بیاورند. این افراد سازندگان دنیایی بهتر هستند. مسائل و مشکلات جامعه را رصد می‌کنند و با خلاقیت و نوآوری، پاسخ مناسبی به آن می‌دهند.
مفهوم‌سازی کارآفرینی اجتماعی
باید بین این شیوه از کارآفرینی و فعالیت‌های بشردوستانه و فعالان مدنی تفاوت قائل شد. از منظر فعالیت‌های بشردوستانه می‌توان گفت این سبک از کارآفرینی زیرمجموعه‌ای از اقدامات بشردوستانه است.
تفاوت اصلی آن با فعالان اجتماعی آن است که یک فعال مدنی به دنبال بیان درد و مشکلات جامعه است اما لزوماً راهکاری برای حل مشکلات ندارد. اگر هم راهکاری داشته باشد هدف اجرایی کردن آن راهکار را ندارد. نظر به اهمیت مباحث توسعه پایدار این روش هر روز استعداد، پول و توجه بیشتری را به خود جلب می‌کند.
با افزایش محبوبیت، تعریف و سازوکار آن هم گسترده‌تر شد. در نتیجه هر نوع فعالیتی که با رویکردی مبتنی بر خلق و بهره‌برداری از فرصت‌ها باشد نمی‌تواند کارآفرینی اجتماعی نامیده شود. از سوی دیگر برخی معتقدند هر فعالیتی که هدف مثبتی به همراه داشته باشد را می‌توان کارآفرینی اجتماعی نامید. اکنون زمان آن است که تعریف درستی از این شیوه کارآفرینانه ارائه شود.
ابعاد کارآفرینی اجتماعی
کارآفرینی اجتماعی از پنج بعد اصلی تشکیل شده است:
- همدلی (Empathy)
- الزام اخلاقی (Moral Obligation)
- خود-اثربخشی (Self-efficacy)
- حمایت اجتماعی (Social Support)
- قصد کارآفرینی اجتماعی (Social Entrepreneurial Intention)
همدلی (Empathy)
همدلی به توانایی فرد در درک احساسات و مشکلات دیگران اشاره دارد و باعث می‌شود مسائل اجتماعی برای او ملموس‌تر شوند. این سازه زمینه‌ساز شکل‌گیری انگیزه‌های نوع‌دوستانه و ورود به فعالیت‌های کارآفرینی اجتماعی است.
الزام اخلاقی (Moral Obligation)
الزام اخلاقی بیانگر باور درونی فرد به مسئولیت شخصی در قبال جامعه و افراد آسیب‌پذیر است. این احساس وظیفه اخلاقی محرکی قوی برای اقدام به کارآفرینی اجتماعی به شمار می‌رود.
خودکارآمدی (Self-efficacy)
خودکارآمدی به باور فرد نسبت به توانایی‌هایش برای ایجاد و مدیریت یک کسب‌وکار اجتماعی اشاره دارد. افرادی که خود-اثربخشی بالاتری دارند، اعتماد بیشتری به توانایی خود در غلبه بر چالش‌ها و دستیابی به اهداف اجتماعی دارند.
حمایت اجتماعی (Social Support) – ۳ گویه
حمایت اجتماعی شامل تشویق و پشتیبانی دوستان، خانواده و جامعه از فرد برای ورود به کارآفرینی اجتماعی است. این حمایت می‌تواند به صورت عاطفی، اطلاعاتی یا مالی ظاهر شود و نقش مهمی در تقویت قصد کارآفرینی دارد.
قصد کارآفرینی اجتماعی (Social Entrepreneurial Intention)
قصد کارآفرینی اجتماعی نشان‌دهنده تمایل و برنامه فرد برای راه‌اندازی یا مشارکت در کسب‌وکارهای اجتماعی است. این قصد بازتابی از باورها، نگرش‌ها و شرایط محیطی فرد بوده و پیش‌بینی‌کننده مهم رفتار کارآفرینانه در آینده است.
سخن پایانی
کارآفرینی اجتماعی به معنای به‌کارگیری اصول کارآفرینی برای حل مسائل واقعی جامعه و بهبود وضعیت اقشار ضعیف و حاشیه‌ای است. در حالی‌که هدف نهایی کارآفرینان تجاری کسب سود است، کارآفرینان اجتماعی سود را وسیله‌ای برای تحقق تغییر اجتماعی پایدار می‌دانند. آنان با شناسایی یک مشکل اجتماعی و سازماندهی منابع، به ایجاد محصولات یا خدماتی می‌پردازند که هم نیاز واقعی جامعه را برطرف سازد و هم دارای بازار و تقاضای کافی باشد. نمونه‌هایی چون فلورانس نایتینگل نشان می‌دهد که هرچند اصطلاح «کارآفرینی اجتماعی» جدید است، اما ریشه‌های آن در تاریخ فعالیت‌های نوع‌دوستانه و نوآورانه بسیار قدیمی‌تر است.
دانلود پرسشنامه کارآفرینی اجتماعی
منبع: فلاح، محمدمادق. مدیریت کارآفرینی. تهران: سمت.
نگارنده: پشتیبانی پارسمدیر | 
