مرکز رشد (انکوباتور) سازمانی است که به شرکت‌های نوپا و کارآفرینان کمک می‌کند تا کسب‌وکار خود را راه‌اندازی کرده و توسعه دهند. این مراکز یکی از بازیگران اصلی اکوسیستم کارآفرینی و اکوسیستم کسب‌وکار در دنیای امروز هستند. در این مقاله کوشش می‌شود ضمن تشریح و تعریف مراکز رشد، تفاوت آن با شتاب‌دهنده استارتاپ نیز بیان شود.
تعریف مرکز رشد کسب‌وکار (انکوباتور)
واژه انکوباتور (Incubator) از فضای زیست‌شناسی و پزشکی وارد ادبیات کارآفرینی و استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های نوپا گردید. در علوم زیستی، انکوباتور دستگاهی است که با ایجاد شرایط مناسب مانند دما، نور و رطوبت، امکان رشد تخم حیوانات یا نگهداری نوزادان زودرس را فراهم می‌کند. در کارآفرینی نیز همین مفهوم به کار می‌رود و انکوباتور فضایی حمایتی برای رشد و تکامل ایده‌های نو و شرکت‌های نوپا فراهم می‌آورد.
مرکز رشد یکی از ابزارهای رشد اقتصادی است که برای تامین مالی استارتاپ‌ها و پشتیبانی از کارآفرینان تأسیس می‌شود. این مراکز با ارائه امکانات و تسهیلات عمومی، زمینه پا گرفتن شرکت‌های جدید را فراهم می‌کند.
مراکز رشد کسب‌وکار، واحدهای حمایتی هستند که با ارائه خدماتی چون مشاوره، آموزش، فضای کاری، زیرساخت‌های فنی و دسترسی به شبکه‌های مالی و تخصصی، شرایط لازم برای شکل‌گیری و توسعه شرکت‌های نوپا را فراهم می‌کنند. هدف اصلی آن‌ها کاهش ریسک شکست استارتاپ‌ها و تسهیل مسیر تجاری‌سازی ایده‌های نوآورانه است.
انواع مراکز رشد
مرکز رشد صنعتی: این مراکز رشد را اغلب نهادهای دولتی یا مراکز غیرانتفاعی به منظور حمایت از کارفرمایان تأسیس می‌کنند.
مرکز رشد دانشگاهی: این انکوباتورها به منظور تسهیل استفاده تجاری از دانش فنی و حقوق مالکیت معنوی تأسیس می‌شوند و امکان استفاده از امکانات دانشگاهی مانند آزمایشگاه، کارگاه و کتابخانه را فراهم می‌کنند. این انکوباتورها همچنین امکان استفاده از نظرات و مشاوره تخصصی اعضای هیئت علمی دانشگاه را نیز فراهم می‌آورند.
مرکز رشد مجازی: این انکوباتورها معمولاً دارای فضای فیزیکی خاصی نیستند و امکاناتی غیر از فضای اداری را ارائه می‌دهند.
مرکز رشد بین‌المللی: به‌طور معمول این طبقه از انکوباتورها دارای مجموعه کاملی از سرویس‌های پشتیبانی برای پیشرفت فعالیت‌های تجاری هستند و تمرکز آن‌ها بیشتر بر روی صادرات است. این انکوباتورها با دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، سرمایه‌گذاران داخلی و بین‌المللی در ارتباطند. یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد این گروه، ایجاد شبکه‌ای از انکوباتورها در محدوده مربوط به خود است.
مرکز رشد استارتاپ
انکوباتور استارتاپ یک برنامه مشترک برای کمک به راه اندازی‌های جدید است. انکوباتورها به کارآفرینان کمک می‌کنند تا با تهیه فضای کاری، تأمین بودجه در مرحله بذر، مشاوره و آموزش، برخی از مشکلات راجع به اجرای یک استارتاپ را حل کنند. تنها هدف انکوباتور استارتاپ کمک به کارآفرینان برای رشد و توسعه مشاغل خود است.
انکوباتورهای استارتاپی معمولاً سازمان‌های غیرانتفاعی هستند که معمولاً توسط اشخاص دولتی و خصوصی اداره می‌شوند. انکوباتورها اغلب با دانشگاه‌ها در ارتباط هستند و برخی از مدارس تجاری به دانشجویان و فارغ التحصیلان خود اجازه می‌دهند که در این برنامه‌ها شرکت کنند.
از متداول ترین خدمات مراکز رشد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کمک بازاریابی
- کمک‌های حسابداری / مدیریت مالی
- دسترسی به وام‌های بانکی، صندوق‌های وام و برنامه‌های ضمانت نامه
- اتصال به منابع آموزش عالی
- ارتباط با شرکای استراتژیک
- دسترسی به سرمایه گذاران فرشته یا سرمایه گذاری
- برنامه‌های فراگیر آموزش کسب و کار
- هیئت‌های مشاوره و مربیان
- شناسایی تیم مدیریت
- کمک به تجاری سازی فناوری
- مدیریت مالکیت معنوی و مشاور حقوقی
در حالی که بیشتر تأکید رسانه‌ها بر روی استارتاپ‌های حوزه ی فناوری متمرکز است، انکوباتورها تنها به یک صنعت محدود نمی شوند. در واقع، تمرکز انکوباتورها بر اساس منطقه متفاوت است. مرکز رشد همه منظوره نیز وجود دارند که صرف نظر از نوع صنعت، شامل انواع استارتاپ‌ها می‌شوند. در حالی که بسیاری از افراد مراکز رشد تجاری را با رونق فناوری مرتبط می‌دانند، این یک مفهوم جدید نیست.
مقایسه انکوباتور و شتاب‌دهنده
مرکز رشد (Incubator) یا انکوباتور با شتاب‌دهنده‌ها (Accelerator) شباهت‌ها و تفاوت‌هایی دارند.
شباهت‌های این دو عبارتند از:
- هر دو به حمایت از استارتاپ‌ها و کارآفرینان می‌پردازند.
- هر دو خدماتی مانند مشاوره، آموزش، فضای کاری و دسترسی به شبکه‌های تخصصی ارائه می‌کنند.
- هدف مشترک آن‌ها تسریع موفقیت کسب‌وکارهای نوپا است.
مقایسه شتاب‌دهنده و مرکز رشد (طرح مفهومی از سایت سواد رسانه)
تفاوت‌های اصلی شتاب‌دهنده و مرکز رشد عبارتند از:
پشتیبانی: انکوباتور روی ایده‌های اولیه و تیم‌های تازه‌کار تمرکز دارد، در حالی که شتاب‌دهنده به استارتاپ‌های شکل‌گرفته برای رشد سریع کمک می‌کند.
مدت زمان: حمایت انکوباتورها معمولاً بلندمدت‌تر (چند ماه تا چند سال) است، اما شتاب‌دهنده‌ها کوتاه‌مدت‌تر (۳ تا ۶ ماه).
منابع مالی: شتاب‌دهنده‌ها اغلب سرمایه اولیه در اختیار استارتاپ می‌گذارند و در سهام شریک می‌شوند، اما انکوباتورها بیشتر امکانات و مشاوره ارائه می‌کنند.
تمرکز: انکوباتور بیشتر بر ایده‌پردازی و پرورش کسب‌وکار تمرکز دارد، شتاب‌دهنده بر رشد سریع و ورود به بازار.
اهمیت مراکز رشد
انکوباتورها با ارائه خدمات نوآورانه و حمایتی، یکی از ابزارهای مهم رشد اقتصادی محسوب می‌شوند و با فراهم کردن تسهیلات عمومی، به پا گرفتن شرکت‌های نوپا کمک می‌کنند. مرکز رشد به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در فرآیند نوآوری، مجموعه‌ای از خدمات را ارائه می‌دهد که هدف نهایی آن توسعه و تثبیت کسب‌وکارهاست.
اگرچه تعاریف گوناگونی از انکوباتور ارائه شده، اما همگی بر نقش آن در تقویت زیست‌بوم کارآفرینی تأکید دارند. خدمات مراکز رشد عمدتاً بر سه محور اصلی فرآیندها، زیرساخت‌ها و افراد کلیدی متمرکز است.
کسب‌وکارها در مراحل اولیه شکل‌گیری و تحول خود بیشترین بهره را از این خدمات می‌برند. از منظر سرمایه‌گذاری نیز، انکوباتورها وظیفه آماده‌سازی استارتاپ‌ها پیش از ورود به عرصه سرمایه‌گذاران خطرپذیر را بر عهده دارند.
سخن پایانی
مرکز رشد کسب‌وکار را می‌توان قلب تپنده نوآوری و کارآفرینی دانست؛ جایی که ایده‌های خام به فرصت‌های اقتصادی و شرکت‌های نوپا بدل می‌شوند. این مراکز نه‌تنها فضایی برای پرورش ایده و دسترسی به زیرساخت‌های اولیه فراهم می‌کنند، بلکه بستری برای شبکه‌سازی، یادگیری و هم‌افزایی میان کارآفرینان، سرمایه‌گذاران و متخصصان به شمار می‌آیند. تجربه جهانی و داخلی نشان داده است که مرکز رشد می‌تواند به‌عنوان موتور محرک توسعه محلی و ملی عمل کند و نقش مهمی در ارتقای رقابت‌پذیری، اشتغال‌زایی و تجاری‌سازی دستاوردهای علمی داشته باشد. بنابراین، توجه به ارتقای کیفیت خدمات این مراکز و حمایت از استارتاپ‌ها نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی استراتژیک برای آینده اقتصاد دانش‌بنیان کشور محسوب می‌شود.
منبع: فلاح، مادق. صنایع و شرکت‌ها. تهران: پارس‌مدیر.
نگارنده: پشتیبانی پارس‌مدیر | 
