روش بهترین-بدترین (BWM) یک روش تصمیم‌گیری چندشاخصه برای تعیین وزن معیارهای تصمیم‌گیری مبتنی بر مقایسه زوجی عناصر با یکدیگر است. این روش با هدف کاهش تعداد مقایسه‌های زوجی جهت اولویت‌بندی عناصر ابداع گردید. در این مقاله روش «بهترین-بدترین» آموزش داده خواهد شد.
آشنایی با روش بهترین-بدترین (BWM)
روش بهترین-بدترین (BWM) یا Best-Worst Method توسط جعفر رضایی به سال ۲۰۱۵ معرفی گردید. اصول و مبانی زیربنایی این روش مبتنی بر فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی است و ملاک اولویت‌بندی مقایسه زوجی عناصر است
مزیت اصلی BWM نسبت به روش‌های مشابه (مانند AHP) در کاهش تعداد مقایسات زوجی، دقت بیشتر، و ناسازگاری کمتر است. یکی از مشکلات فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی و فرایند تحلیل شبکه تعداد زیاد مقایسه‌های زوجی است. در روش پیشنهادی رضایی نیازی نیست تا همه عناصر باهم مقایسه زوجی شوند کافی است تا عناصر با بهترین و بدترین عنصر مورد مقایسه قرار گیرند.
الگوی روش بهترین-بدترین
همانطور که در شکل فوق مشخص است در یک پرسشنامه تکنیک بهترین-بدترین به جای آنکه همه معیارها باهم مقایسه شوند تنها با بهترین و بدترین عنصر مقایسه می‌شوند. این سبب می‌شود تا سازگاری مقایسه‌ها بالاتر رود و پاسخ دهنده خسته نشود.
پرسشنامه بهترین-بدترین (BWM)
در پرسشنامه BWM ابتدا یک معیار به‌عنوان بهترین و یک معیار به‌عنوان بدترین انتخاب می‌شود. سپس همه معیارها یک بار با بهترین و یک بار با بدترین مقایسه می‌شوند. به همین دلیل تعداد مقایسات از n(n−۱)/۲ در AHP به 2n−۳ کاهش می‌یابد.
نکته مهم: چون بهترین و بدترین از نظر هر خبره ممکن است متفاوت باشد، باید پنل خبرگان تشکیل شود تا به اجماع برسند. در غیر این صورت نمی‌توان پرسشنامه‌ها را به‌طور جداگانه تحلیل کرد.
مزیت اصلی این پرسشنامه: ساده‌تر بودن، خستگی کمتر پاسخ‌دهنده و افزایش سازگاری قضاوت‌ها است.
گام‌های روش بهترین-بدترین (BWM)
گام اول: شناسایی معیارها
معیارهایی که باید وزن‌دهی شوند شناسایی و فهرست می‌شوند.
مثال: معیارهای انتخاب بیمه‌گر → «قیمت»، «خدمات»، «پاسخگویی»، «شبکه نمایندگی».
گام دوم: انتخاب بهترین و بدترین معیار
تصمیم‌گیرنده از بین معیارها یک معیار را به‌عنوان بهترین (B) و یک معیار را به‌عنوان بدترین (W) تعیین می‌کند.
مثال: بهترین = «خدمات»، بدترین = «قیمت».
گام سوم: تعیین بردار مقایسه بهترین با سایر معیارها (Best-to-Others)
از تصمیم‌گیرنده پرسیده می‌شود: معیار بهترین (B) نسبت به هر معیار دیگر چند برابر مهم‌تر است؟
مقیاس معمولاً از ۱ تا ۹ است.
خروجی این مرحله بردار زیر است:
AB = ( aB1, aB2, … , aBn )
گام چهارم: تعیین بردار مقایسه سایر معیارها با بدترین (Others-to-Worst)
از تصمیم‌گیرنده پرسیده می‌شود: هر معیار نسبت به معیار بدترین (W) چند برابر مهم‌تر است؟
خروجی این مرحله بردار زیر است:
AW = ( a1W, a2W, … , anW )
گام پنجم: تشکیل مدل بهینه‌سازی
وزن‌های معیارها به صورت w=(w1,w2,…,wn)w = (w_1, w_2, …, w_n)w=(w1,w2,…,wn) محاسبه می‌شوند.
فرمول روش بهترین-بدترین (BWM)
به این ترتیب وزن عناصر بر مبنای مقایسه زوجی با مناسب‌ترین و نامناسب‌ترین عنصر برآورد خواهد شد. همچنین در پایان باید نرخ ناسازگاری مقایسه‌های زوجی برآورد شد. برای انجام این محاسبه‌ها بهتر است از نرم‌افزار لینگو استفاده کنید.
مثال عددی ساده
فرض کنید چهار معیار داریم:
- قیمت (C1)
- خدمات (C2)
- پاسخگویی (C3)
- شبکه نمایندگی (C4)
تصمیم‌گیرنده می‌گوید:
بهترین = خدمات (C2)
بدترین = قیمت (C1)
مقایسه بهترین با سایر معیارها:
- C2 نسبت به C1 → ۵ برابر مهم‌تر
- C2 نسبت به C3 → ۳ برابر مهم‌تر
- C2 نسبت به C4 → ۲ برابر مهم‌تر
مقایسه سایر معیارها با بدترین:
- C2 نسبت به C1 → ۵ برابر مهم‌تر
- C3 نسبت به C1 → ۴ برابر مهم‌تر
- C4 نسبت به C1 → ۳ برابر مهم‌تر
با حل مدل، وزن‌ها تقریباً به دست می‌آید:
خدمات: ۰.۴۵
پاسخگویی: ۰.۳۰
شبکه نمایندگی: ۰.۲۰
قیمت: ۰.۰۵
فایل آموزش روش بهترین-بدترین
آموزش روش بهترین-بدترین براساس ترجمه و تفسیر مقاله جعفر رضایی
این مقاله شامل آموزش روش جدید بهترین-بدترین (BWM) برای حل مسائل تصمیم‌گیری چندمعیاره است. در این مقاله نمونه پرسشنامه روش بهترین-بدترین ضمیمه شده است. ویژگی برجسته روش پیشنهادی نسبت به سایر روش‌های تصمیم‌کیری چندمعیاره عبارت است از:
- روش بهترین-بدترین به تعداد مقایسه‌های زوجی اندکی نیاز دارد.
- این روش به مقایسه‌های سازگاری منجر می‌شود که در نهایت نتایج قابل اعتمادتری می‌انجامد.
برای سنجش پایایی مقایسه‌های زوجی از نرخ سازگاری استفاده خواهد شد. برای تشریح و روشن شدن روش BWM یک نمونه مسئله واقعی با مثال عددی حل شده است. همچنین این مسئله با روش AHP نیز حل شده و یک مقایسه بین نتایج دو روش انجام خواهد شد. نتایج آماری نشان می‌دهد روش بهترین-بدترین به صورت معناداری از تکنیک AHP به نتایج بهتری در زمینه نرخ سازگاری و سایر موارد عمل می‌کند.
سخن پایانی
روش BWM ابزاری نوین و معتبر در تصمیم‌گیری چندمعیاره است که با کاهش حجم مقایسات و افزایش سازگاری، تصمیم‌گیرندگان را در استخراج وزن معیارها یاری می‌دهد. این روش به ویژه در پژوهش‌های مدیریت، بیمه، فناوری‌های نوین و انتخاب استراتژی بسیار کاربردی است. این روش در ظاهر جایگزینی ساده برای تکنیک AHP است تا تعداد مقایسه‌های زوجی کمتر شود و میزان سازگاری نظرات بالاتر رود.
Rezaei, J. (2015). Best-worst multi-criteria decision-making method. Omega, 53, ۴۹–۵۷.
نگارنده: پشتیبانی پارسمدیر | 
