فرایند رتبه‌بندی تفسیری (IRP) روش تصمیم‌گیری چندمعیاره برای اولویت‌بندی عوامل مبتنی بر مقایسه زوجی به روش تفسیری است. مبنای رتبه‌بندی در این روش نیز مانند روش فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی همان مقایسه زوجی می‌باشد. نظر به اهمیت موضوع در این نوشتار روش «فرایند رتبه‌بندی تفسیری» آموزش داده خواهد شد.
آشنایی با فرایند رتبه‌بندی تفسیری (IRP)
روش فرایند رتبه‌بندی تفسیری (IRP) یا Interpretive ranking process بوسیله بادول ساشیل به سال ۲۰۰۹ معرفی شد. ساشیل با الهام از توماس ساعتی و وارفیلد، از رویکردی مبتنی بر پارادایم تفسیری برای رتبه‌بندی عناصر استفاده کرد.
رتبه‌بندی عوامل در هر زمینه‌ای یک مشغله همیشگی فرایند مدیریت و تصمیم‌گیری است. مدیران همواره باید دست به انتخاب بزنند و ملاک انتخاب معیارهای متعددی است که اهمیت و وزن متفاوتی دارند. برای درستی انتخاب باید معیارهای دخیل در تصمیم‌گیری به خوبی شناسایی شوند. سپس باید با روش مناسبی نیز تعیین وزن شوند تا میزان اهمیت هر معیار مشخص شود. فرایند رتبه‌بندی تفسیری یکی از همین روش‌ها می‌باشد.
مدیریت و علوم انسانی مبتنی بر اصولی است که با قواعد علوم تجربی و منطق استدلالی ریاضی سازگاری کاملی ندارند. بر این اساس پارادایم تفسیری در علوم انسانی نسبت به پارادایم تجربه‌گرایی (پوزیتویستی) از ارجحیت بیشتری برخوردار است. روش رتبه‌بندی ساختاری نیز کوشش می‌کند با بهره‌گیری از منطق تفسیرگرایانه و تحقیق در عملیات نرم به تعیین وزن عوامل بپردازد. در نهایت نیز به ارائه مدلی گرافیکی از معیارهای پدیده مورد مطالعه ختم می‌شود.
منطق زیربنایی فرایند رتبه‌بندی تفسیری (IRP)
روش فرایند رتبه‌بندی تفسیری (IRP) ترکیبی از رویکرد فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) و مدلسازی ساختاری-تفسیری (ISM) می‌باشد. برای درک بهتر روش فرایند رتبه‌بندی تفسیری می‌توان این روش را با فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی مقایسه کرد.
- هدف: تعیین وزن و اهمیت معیارهای تصمیم‌گیری
- ابزار: مقایسه زوجی عناصر
با این وجود تفاوت‌هایی نیز در نحوه اجرای این روش‌ها وجود دارد.
روش IRP یک روش رتبه‌بندی ابتکاری است که منطق تحلیلی فرایند انتخاب منطقی را با نقاط قوت فرایند شهودی ترکیب می‌نماید. این روش بر مبنای نقاط قوت رویکرد مقایسه زوجی بنا نهاده شده است. مقایسه زوجی تا حد زیادی سردرگی‌های شناختی را کمینه می‌سازد. ابزارهای پایه‌ای این روش نیز شامل ماتریس تفسیری و ماتریس مقایسه زوجی است.
یک ایراد فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی آن است که تفسیر و مبنای قضاوت خبرگان از دیدگاه پژوهشگر پنهان می‌ماند. اما در روش فرایند رتبه‌بندی ساختاری، خبرگان باید علت و منطق برتری یک عامل بر عامل دیگر را در هر مقایسه تفسیر کنند. همچنین در این روش نیازی به دانستن میزان برتری یک عامل بر عوامل دیگر وجود ندارد. در نهایت نیز با استفاده از منطق بردار تسلط، میزان اعتبار (پایایی) نتایج بررسی می‌شود.
گام‌های فرایند رتبه‌بندی تفسیری
گام‌های فرایند رتبه‌بندی ساختاری IRP به صورت زیر است:
- شناسایی دو مجموعه از متغیرها
- تعیین روابط مفهومی میان دو مجموعه از متغیرها
- توسعه ماتریس روابط متقابل میان دو مجموعه از متغیرها
- تبدیل ماتریس روابط متقابل به یک ماتریس تفسیری
- انجام رتبه بندی و تفسیر رتبه‌ها در قالب تعداد روابط تسلط
- اعتبارسنجی رتبه‌های بدست آمده
- ارائه گرافیکی رتبه‌های به دست آمده به‌صورت چارچوب رتبه بندی تفسیری
- تفسیر ترتیب رتبه‌ها و استفاده از نتایج به منظور پیشنهاد اقدامات کاربردی
در گام نخست از فرایند رتبه‌بندی تفسیری باید دو مجموعه از متغیرها شناسایی شود. یک مجموعه از این متغیرها براساس مجموعه دیگر از متغیرها رتبه‌بندی می‌شوند. معیارها و گزینه‌ها در یک ماتریس تصمیم، عملکردها و عملیات‌ها یا فرایندها و بازیگران مثال‌هایی در این زمینه هستند. پس از آن باید ماتریس روابط را تشکیل داد و به روش ۰ و ۱ روابط میان متغیرها را مشخص نمود. در ادامه این ماتریس باینری (صفر و یک) باید به صورت تفسیری بیان شود. این تفسیر براساس مقادیر ۱ درج شده در ماتریس ارتباطات صورت می‌گیرد.
سخن پایانی
در روش فرایند رتبه‌بندی تفسیری (IRP)، مقایسه معیارها به‌صورت غیرمستقیم و بر پایه متغیرهای مرجع انجام می‌شود. ابتدا با استفاده از ماتریس تفسیری، روابط میان معیارها بر اساس عملکرد آن‌ها تفسیر شده و میزان تسلط هر معیار بر دیگری مشخص می‌گردد. حاصل این تحلیل، ماتریس روابط تسلط است که در آن تعداد دفعات تسلط یا تسلیم هر معیار نسبت به سایر معیارها ثبت می‌شود. سپس با محاسبه خالص تسلط (اختلاف بین دفعات تسلط و تسلیم)، میزان برتری هر معیار تعیین شده و متغیری که بیشترین خالص تسلط را دارد در رتبه نخست قرار می‌گیرد؛ بدین ترتیب رتبه نهایی معیارها در چارچوبی تفسیری و بر پایه قضاوت خبرگان حاصل می‌شود.
نگارنده: پشتیبانی پارسمدیر | 
