ضریب هولستی (Holsti’s Coefficient) روشی ساده و کاربردی برای سنجش پایایی پژوهش‌های کیفی مبتنی بر میزان توافق بین دو یا چند کدگذار است. برآورد میزان توافق کدگذارها یکی از روش‌های کلاسیک برای سنجش پایایی تحقیقات کیفی است. در این نوشتار به تشریح ضریب هولستی پرداخته خواهد شد.
آشنایی با ضریب هولستی
ضریب هولستی (۱۹۶۹) یکی از ساده‌ترین و پرکاربردترین ضرایب برای سنجش توافق بین کدگذاران در تحلیل محتواست. در واقع این ضریب، به‌ویژه در مواردی کاربرد دارد که هدف مقایسه میان دو کدگذار مستقل است و می‌خواهیم بدانیم تا چه میزان آن‌ها در تشخیص و برچسب‌گذاری واحدهای معنایی یکسان عمل کرده‌اند.
در پژوهش‌های کیفی، بویژه در تحلیل محتوا، میزان پایایی (اعتبار) نتایج وابسته به دقت و انسجام فرآیند کدگذاری است. از آنجا که پژوهشگر نقش فعالی در تفسیر داده‌ها دارد، تضمین پایایی بین کدگذاران ضرورتی علمی به‌شمار می‌رود. این روش زمینه‌ساز روش‌هایی مانند پی اسکات، آلفای کریپندورف و کاپای کوهن گردید.
روش برآورد ضریب هولستی
هولستی فرمولی را برای تعیین پایایی داده‌های اسمی بر حسب «درصد توافق مشاهده‌شده» یا Percentage of Agreement Observation ارائه کرده است. فرمول این ضریب به شکل زیر است:
PAO = 2M / (N1+N2)
که در آن:
- نماد M : تعداد مواردی که هر دو کدگذار توافق دارند
- نماد N1 : تعداد کل کدهای شناسایی‌شده بوسیله کدگذار یک
- نماد N2 : تعداد کل کدهای تولیدشده بوسیله کدگذار دو
مقدار PAO بین صفر (عدم توافق) و یک (توافق کامل) است و اگر از ۶/۰ بزرگتر باشد مطلوب می‌باشد.
فرض کنید در یک پژوهش کیفی، کدگذار شماره یک ۲۹۸ کد و کدگذار شماره دو ۳۶۵ کد شناسایی کند. بررسی کدها نشان داد ۲۳۶ کد مشترک بود، بنابراین درصد توافق مشاهده‌شده (PAO) به‌صورت زیر برآورد می‌گردد:
ضریب توافق هولستی ۷۱۲/۰ برآورد شد که از ۶/۰ بزرگتر است، بنابراین کدگذاری از پایایی مطلوبی برخوردار می‌باشد.
اهمیت و کاربرد ضریب هولستی
در واقع یکی از روش‌های رایج برای سنجش پایایی کدگذاری، «ضریب توافق هولستی» است.
- ساده و سریع: ضریب هولستی نیاز به نرم‌افزارهای پیچیده ندارد و می‌تواند با محاسبات دستی یا اکسل اجرا شود.
- قابل استفاده در نمونه‌های کوچک: برای پروژه‌های کیفی با نمونه محدود بسیار مناسب است.
- افزایش اعتبار پژوهش: ارائه این ضریب در مقاله یا پایان‌نامه، نشان‌دهنده‌ی کنترل پژوهشگر بر فرآیند کدگذاری و سنجش دقت تحلیلی است.
- پایه‌ای برای سایر روش‌ها: ضریب هولستی به‌عنوان پایه‌ای ساده، اغلب در کنار سایر ضرایب مانند کاپای کوهن یا اسکات نیز معرفی می‌شود.
نکاتی در استفاده از ضریب هولستی
این ضریب بیشتر برای دو کدگذار کاربرد دارد و برای بیش از دو نفر باید روش‌های پیشرفته‌تری مانند کاپا یا توافق درصدی اصلاح‌شده به‌کار رود.
بهتر است کدگذاری‌ها به‌صورت مستقل انجام شوند تا ضریب توافق واقعی به‌دست آید.
اگر CR کمتر از ۰.۷۰ باشد، معمولاً نشانه‌ی پایایی پایین است و نیاز به بازنگری در دسته‌بندی‌ها یا آموزش کدگذاران دارد.
فایل آموزش پایایی پژوهش‌های کیفی
یک فایل آموزشی به همراه فایل Excel برآوردها برای پژوهشگران فراهم شده‌است.
فایل ورد آموزش ضریب هولستی، پی اسکات و آلفای کریپندورف
فایل پی‌دی‌اف آموزش روش‌های سنجش پایایی پژوهش‌های کیفی
فایل اکسل برآوردهای مربوط به سنجش پایایی پژوهش‌های کیفی
در این فایل آموزشی یک مثال برای سنجش پایایی دو کدگذار حل شده‌است تا پژوهشگران بتوانند به‌سادگی برای تحلیل خود از این روش استفاده نمایند.
سخن پایانی
ضریب هولستی ابزاری ارزشمند در پژوهش کیفی، به‌ویژه تحلیل محتواست که به پژوهشگر امکان می‌دهد از پایایی فرآیند کدگذاری اطمینان حاصل کند. در فضایی که تفسیرهای ذهنی ممکن است منجر به نتایج ناهمساز شود، استفاده از این ضریب نه تنها به ارتقای اعتبار پژوهش کمک می‌کند، بلکه آن را در برابر نقدهای روش‌شناختی مقاوم‌تر می‌سازد. به پژوهشگران توصیه می‌شود پیش از تحلیل نهایی داده‌ها، توافق بین‌کدگذاران را سنجیده و در صورت لزوم، بازبینی‌های لازم را در نظام کدگذاری انجام دهند.
فهرست منابع
حبیبی، آرش. روش پژوهش پیشرفته. تهران: پارس‌مدیر.
کریپندورف، کلوس. کتاب تحلیل محتوا: مقدمه‌ای بر روش‌شناسی آن. مترجم: هوشنگ نایبی. تهران: سمت.
نگارنده: پشتیبانی پارس‌مدیر | 
